Xρονοτοπία

17-2017:  

2.000 χρόνια από τον θάνατο του Οβιδίου… ο ποιητής δικαιώνεται:

Η Ιταλία τον ανακάλεσε από την εξορία!

Τα έργα του καίγονταν και κατάσχονταν έως το 1930…

Ποια η σχέση του με την Θράκη, τον Πόντο, την Ρουμανία;

Πώς απ’ τον Πόντο έβγαιναν τα πλοία στην Αδριατική!

Η περιοχή του νυν ρουμανικού Πόντου, των εκβολών του Δούναβη, αποικίσθηκε από Έλληνες (τουλάχιστον) από την 5η χιλιετία π.Χ., όπως μαρτυρούν ευρήματα, που ομοιάζουν με κυκλαδικά ειδώλια.

Το όνομα της πόλεως Τομεύς (*) / Τομέας (βλ. Στέφ. Βυζ.) / Τομείς προέρχεται από την τομή. Σύμφωνα με τον μύθο, ο Ιάσων και οι Αργοναύτες του, έφυγαν από την Κολχίδα, αφού είχαν σταλεί στον Καύκασο σε εμπορική αποστολή, να βρουν το «χρυσόμαλλο δέρας». Ο Ιάσων έκλεψε το δέρας και μαζί με την Μήδεια και τους συντρόφους του έφυγαν κρυφίως εκ Κολχίδος. Μαζί πήραν και τον μονάκριβο γιο του Αιήτη και της Ωκεανίδας Αστερόδειας ή της Εκάτης, τον Άξυρτο ή Άψυρτο, ο οποίος ελέγετο επίσης και Φαέθων ή Μεταπόντιος ή Αιγιαλεύς! Ο Αιήτης τους κυνήγησε. Αλλά, η Μήδεια, σκότωσε  τον ετεροθαλή αδελφό της, Άψυρτο, τον τεμάχισε, και πέταγε κομμάτι-κομμάτι του στην θάλασσα, αναγκάζοντας τον τραγικό πατέρα Αιήτη να σταματά το πλοίο του κάθε τόσο, για να περισυλλέγει τα μέλη του υιού του! Έτσι οι Αργοναύτες κέρδισαν χρόνο…

Κατ’ άλλην εκδοχή, τον Άψυρτο δεν τον εσκότωσε η Μήδεια, αλλά οι Αργοναύτες. Ενώ άλλοι γράφουν πως δεν σκοτώθηκε, αλλά δηλητηριάσθηκε… 

Όπως και να έχει, ο Αιήτης έπαψε να τους καταδιώκει κι έθαψε ό,τι βρήκε από το σώμα του υιού του σε μια πόλη του Εύξεινου Πόντου, που την ονόμασε Τόμοι (από τα τεμάχια του γιου του).

Κατ’ άλλην εκδοχή, ο Άψυρτος έφυγε με στρατιώτες του και ιδικό του πλοίο να κυνηγήσει τους Αργοναύτες, τον Ιάσονα και την Μήδεια. Οι Αργοναύτες εισήλθαν στον Ίστρο/Δούναβη. Σε ένα νησί τους έπιασε κι επολέμησε μαζί τους. Εκεί ο Ιάσων τον σκότωσε με δόλο και, κατά την λαϊκή έκφραση «τον έκανε κομμάτια». Εκεί και τον έθαψε, με την βοήθεια της Μήδειας. Οι στρατιώτες του Αψύρτου δεν ετόλμησαν να επιστρέψουν στην Κολχίδα και να πουν τα νέα στον Αιήτη. Έμειναν εκεί και ίδρυσαν μια πόλη, που την ονόμασαν Άψορο, ίνα τον θυμίζει με κάποιον τρόπο…

Αλλά ποιο νησί ήταν αυτό; Ο Δούναβις δεν έχει νησιά! Είναι οι Αψυρτίδες νήσοι, που ονομάσθηκαν απ’ αυτό το πριγκηπόπουλο του Πόντου, οι οποίες, όμως, ευρίσκονται στο… Αδριατικό Πέλαγος (βλ. Στέφ. Βυζ.)! Άρα εισπλέοντας οι Αργοναύτες στον Δούναβη / Ίστρο, με κάποιον τρόπο (τεχνητών καναλιών;) βγήκαν στην Ιστρία και απ’ αυτήν στην Αδριατική! Ναυτικός «εμπορικός δρόμος», μέγα τεχνικό επίτευγμα, που παραδίδεται κεκρυμμένο από την μυθολογία μας…

[βλ. Απολ. Ρ. 4.224 κ.ε., 303-481, σχόλ. Απολ. Ρ. σελ. 206 [2.1122], σελ. 214 [3.11 & σελ. 223 [3.200], Απολλόδ. 1/19.24, σχόλ. Πίνδ. Ολ. 13.74a,Υγίν. μύθ. 23, Oρφ. Αργ. 1027 κ.ε.].

Ο Ευριπίδης διαφωνεί με αυτήν την προτέρα εκδοχή. Λέγει ότι τον Άψυρτο τον σκότωσαν μέσα στο παλλάτι («Μήδ.», 1334).
Πάντως σώζεται νόμισμα αυτής της πόλεως εικονίζον έμπροσθεν την κεφαλή του Διός στεφανηφόρο, και όπισθεν πυρσό μεταξύ δύο αστέρων, οι οποίοι συνήθως συμβολίζουν τους Διόσκουρους, προστάτες των ναυτικών, και συμμετόχους στην Αργοναυτική Εκστρατεία… Αλλά στην προκειμένη περίπτωση, ίσως, να συμβολίζουν την αστρική προβολή του Αψύρτου-Φαέθοντα και της μάνας του Αστεροδείας, την οποία ακολουθώντας κανείς θα μπορούσε να βρίσκει τον ναυτικό δρόμο για τον Αιήτη (ανατολικότερο σημείο) του Πόντου…

Η λέξις Τόμοι μαρτυρά όντως ότι εδώ έγινε μια… τομή: Αλλά τι τομή; Κάποιοι έκαμαν τομές στην στεριά, για να δημιουργήσουν ένα (τεχνητό) λιμάνι. Που ονομάσθηκε… Τομεύς! Οι αρχαιολόγοι και ιστορικοί Theodor Capidan George Valsan και Adrian Radulescu λένε πως το όνομα Τομείς προέρχεται πράγματι από τομές, από το σχήμα του αρχαίου λιμανιού της…
Απ’ όλα τα παραπάνω συνάγεται ότι η πόλις είναι αρχαιοτάτη, μυστικιστική και πάντα παράλιος!
Στα νεώτερα ιστορικά χρόνια, η περιοχή της Κάτω Μυσίας ξανα-κατοικείται, πάλι από Έλληνες, τον 7ο αι. π.Χ., από την Μίλητο, την μητρόπολη της Ιωνίας, και λέγεται Τομεύς / Τόμοι, παρά την Οδησσό - βλ. Στρβ. Ζ, 318.

Στον Περίπλου του Ευξείνου του Αρριανού (35) η πόλις αναφέρεται ως Τομείς. Στον Πτολεμαίο (Γ,ι,8) αναφέρεται ως Τόμοι, μεταξύ Ιστρουπόλεως και Καλλάτιος και σε ίση απόσταση από το Δέλτα του Ίστρου και του ακρωτηρίου Τίριζις. Φαίνεται, λοιπόν, ότι κάποιοι έκαναν… ασκήσεις επί χάρτου και μόνον τυχαία δεν αποφάσιζαν πού θα κτίσουν τις πόλεις τους…

Η νέα πόλις Τομείς ξανα-ιδρύθηκε περί το 600 π.Χ. πάντα στην ακτή της Μαύρης Θάλασσας, από την Τόμυρι, βασίλισσα των Μασσαγετών Θρακών «αφού πέτυχε νίκη κατά του Κύρου του Μέγα και απέσπασε τόσο πολλά λάφυρα από τους εχθρούς της»… «Η Θρακιώτισσα βασίλισσα διέσχισε το τμήμα εκείνο της Μοισίας, που τώρα ονομάζεται Μικρά Σκυθία και έκτισε στις ακτές της Μοισίας στην Μαύρη Θάλασσα την πόλη Τομείς, που πήρε το όνομά της» - βλ. Ιορδάνη / Κασσιόδωρο «Περί της αρχής και των πράξεων των Γετών». Η θρακική φυλή των Μασσαγετών ζούσε μεταξύ της Μαύρης και της Κασπίας Θάλασσας – βλ. Ηρόδ.
Οι Γέτες Θράκες φτιάχνουν μια νέα πόλη, η οποία έφθασε σε μεγάλο επίπεδο τον 4ο-3ο αι. π.Χ. Ήταν η θύρα που χρησιμοποιείτο από τους Έλληνες για τις συναλλαγές με Γαλάτες, Σκύθες και Κέλτες, κι αυτό επέτρεψε την ανάπτυξη ενός αστικού κέντρου!
Την περιοχή καταλαμβάνουν οι Οδρύσες Θράκες, από τους οποίους το 29 π.Χ. την καταλαμβάνουν οι Ρωμαίοι. Απ’ εκεί μέχρι τον Ίστρο/Δούναβη, η θρακική επαρχία λεγόταν Limes Scythicus («Σκυθική Μεθόριος»).

Στην θρακική αυτή πόλη, λοιπόν, φθάνει εξόριστος ο σπουδαίος Ρωμαίος ποιητής Πόπλιος Οβίδιος Νάσων (43 π.Χ.-17 μ.Χ. γνωστός για τις «Μεταμορφώσεις» και «Ars Amatoria» / «Η τέχνη του εράν / της αγάπης», κ.ά.), το 8 μ.Χ. εξορισθείς από τον Αύγουστο, όπου κι επέρασε τα τελευταία 8 χρόνια της ζωής του. Θρηνούσε για την εξορία του στους Τομείς στα ποιήματά του «Tristia» («Θρήνοι») και «Epistulae ex Ponto» («Επιστολές από τον Πόντο»). Ανήκε στην Ιππάδα τάξη, επιφανής και εύπορος.
Αλλά σήμερα… 2.000 χρόνια μετά την εκτόπισή του από την Ρώμη, ο Οβίδιος απεκαταστάθη! Είναι μια νίκη, έστω και καθυστερημένη, για τον διάσημο ποιητή. Το δημοτικό συμβούλιο της Ρώμης ενέκρινε ομόφωνα μια πρόταση για την «επανόρθωση του σοβαρού λάθους», που υπέστη ο Οβίδιος, από τον αυτοκράτορα Αύγουστο. Ο λόγος για την εξαφάνιση του ποιητή στην πόλη Τομείς, είναι ένα από τα μεγαλύτερα μυστήρια της λογοτεχνίας, καθώς δεν επέζησαν πηγές, που να παρέχουν λεπτομέρειες ή επιβεβαιώσεις γι' αυτό. Έτσι όλη η ιστορία γράφεται από τα λόγια του Οβιδίου!

Ο ποιητής δηλώνει ότι οφείλεται σε «carmen et error» («σε ένα ποίημα και ένα λάθος»). Το ποίημα του, γραμμένο το 1-2 μ.Χ., είναι το «Ars Amatoria», ένα πνευματώδες ποίημα, γεμάτο υπονοούμενα, που ο γυναικοκατακτητής ποιητής καθοδηγεί τους άνδρες πώς να βρουν και να κρατήσουν μια… φίλη. Σε αυτό διδάσκει την στρατηγική της ερωτικής γοητείας. Ως επίλογος τα… «Αντιφάρμακα κατά του έρωτος» (Remedia amoris), συμβουλές πώς να μετριάσει ή να θεραπεύσει κανείς το ερωτικό του πάθος.
Ο Αύγουστος δεν ήταν καθόλου ευχαριστημένος από αυτό, αφού μόλις είχε περάσει μια σειρά νόμων κατά της μοιχείας, για την «ηθική αναγέννηση» της Ρώμης…

Το έργο αυτό του Οβιδίου εξιστορεί την εξέλιξη μιας σχέσης με μια υπαντρεμένη γυναίκα, την Κορίνα / Corinna (**). Δεν είναι σαφές εάν είναι φανταστικό ή αυτοβιογραφικό. Αλλά προφανώς βασίζεται στις εμπειρίες ενός «προχωρημένου» εραστή. Είναι ένας «οδηγός για αποπλάνηση», ένα βιβλίο που «γιορτάζει το εξωσυζυγικό σεξ». Περιλαμβάνει πολλές συμβουλές και κόλπα, που θα τα εύρισκε κανείς σε ένα σύγχρονο εγχειρίδιο, ενώ παράλληλα δίνει την εικόνα της καθημερινής ζωής στην αρχαία Ρώμη. Τα δύο πρώτα βιβλία γράφονται από αρσενική άποψη. (Το πρώτο βιβλίο ανοίγει με μια επίκληση στην Αφροδίτη…). Το τελευταίο βιβλίο, το οποίο πιθανώς γράφτηκε αργότερα, απευθύνεται στις γυναίκες.

Η καταδίκη του ποιητή είναι η πιο ανεξιχνίαστη απόφαση καταδίκης λογοτέχνη στην ιστορία της λογοκρισίας! Εκφράσθηκε και τότε μεγάλη απορία για τα αίτια της ποινής του! Ούτε η Σύγκλητος, ούτε κάποιο δικαστήριο, την είχε επιβάλει! Τότε ποιος; Ήταν μια περίεργη υπόθεση! Κατηγορήθηκε για εσχάτη προδοσία! Δικάσθηκε στο ιδιαίτερο («ειδικό») δικαστήριο του αυτοκράτορα! Η απόφαση που επάρθη ανακοινώθηκε από τον ίδιο τον αυτοκράτορα! Δεν του αφαιρέθηκαν τα πολιτικά του δικαιώματα, ούτε η περιουσία του! Δεν του απαγορεύθηκε να συνθέτει ποιήματα, ούτε να επικοινωνεί με τους δικούς του ανθρώπους! Παρ’ όλα αυτά τα βιβλία του απεσύρθησαν από τις δημόσιες βιβλιοθήκες και κυκλοφορούσαν μόνον μεταξύ φίλων… Γι’ αυτό ωρισμένοι μελετητές λένε ότι ο Αύγουστος χρησιμοποίησε το ποίημα, ως μια απλή δικαιολογία για κάτι πιο προσωπικό…

«Αν και το ποίημα δεν υποστηρίζει κατηγορηματικά την μοιχεία, φαίνεται αρκετά κοντά στο πνεύμα της», εδήλωσε η κ. R. Armstrong (Σχολή Κλασσικών Σπουδών του Πανεπιστημίου της Οξφόρδης). «Σίγουρα υποστηρίζει τις παραδοσιακές ηθικές συμπεριφορές, καθώς και τον αυτοκράτορα και την οικογένειά του, αλλά, ο Οβίδιος συνιστά πολλά από τα δημόσια μνημεία που έκτισε ο Αύγουστος και η οικογένειά του ως εξαιρετικά σημεία για να… καμακώσει κανείς κορίτσια», είπε.

Είναι μάλλον απίθανον να ήταν το ποίημα αυτό, η μόνη αιτία που έκανε τον Αύγουστο να εξορίσει τον ελευθεριάζοντα ποιητή, που ας σημειωθεί 17ετής είχε έλθει στην πόλη των Αθηνών (με τον Π. Μάγνο, διότι απόδειξη ανωτέρας μορφώσεως κάθε αξιοσέβαστου Ρωμαίου ήταν η ακριβής γνώση της ελληνικής!). Αλλά μετά από την ενόχληση αυτή του αυτοκράτορα, οι ειδικοί πιστεύουν ότι υπάρχει και ένα μυστήριο «λάθος» του ποιητή…

«Πολύ συχνά υποδεικνύεται ότι η απόφαση μπορεί να έχει σχέση με το σκάνδαλο που περιβάλλει την εγγονή του Αυγούστου, Ιουλία, η οποία εξορίσθηκε (στο νησί Τριμερές) επίσης το 8 μ.Χ. για μια μοιραία υπόθεση, με έναν Ρωμαίο συγκλητικό», εδήλωσε η κ. Armstrong. Πράγματι ο Οβίδιος ατυχώς ήταν αυτόπτης μάρτυς σε μια ερωτική συνεύρεση της Ιουλίας με τον Σιλανό! Ο συγγραφέας μισούσε τα «άγρια τοπία» στους Τομείς, εκεί κοντά στις εκβολές του Δουνάβεως. Εκτεθειμένος στο πολύ άσχημο κλίμα, και στις κάθε τόσο επιθέσεις των γύρω βαρβαρικών φύλων, παρακαλούσε συνέχεια να του επιτραπεί να επιστρέψει στην Ρώμη – αλλά χωρίς αποτέλεσμα. Δεν βοήθησε ότι ζήτησε (μερικώς) συγγνώμη για το Ars Amatoria με το ποίημα «Tristia» (Β). Είπε, λοιπόν, ότι πιστεύει ότι ο Αύγουστος είναι απλός αναγνώστης ποιήσεως και κάποιος που δεν καταλαβαίνει από αστεία… Ο αυτοκράτωρ έμεινε ασυγκίνητος ως το τέλος, όπως και ο διάδοχός του, Τιβέριος…

Πάντως στην εξορία του στην θρακική πόλη γράφει:

-τα «Άσματα θλιβερά» (Tristia) - 5 βιβλία με ελεγείες, γραμμένα 9-12 μ.Χ., όπου γκρινιάζει και διεκτραγωδεί την κατάστασή του και ικετεύει για την βελτίωση της, σε μια περιοχή χωρίς βιβλιοθήκες, που κατοικούν Σκύθες, οι οποίοι είναι και τρομακτικά βάρβαροι, αλλά και οι «ημιβάρβαροι» Γέτες, οι οποίοι πολλαχώς τον ετιμούσαν και τον περιέβαλαν με πολύ σεβασμό, γι’ αυτό και έγραψε ένα εγκωμιαστικό ποίημα προς τιμήν του Τιβερίου και του οίκου του στην γλώσσα των Γετών! Και αυτοί κολακευθέντες του απένειμαν τιμητικό στέφανο! Γράφει ο Οβίδιος: «Οι εμοί κρόταφοι εκοσμήθησαν με ιερόν στέφανον! Όσον ευχάριστος εις εμέ είναι η Δηλία γη της Λητούς, άλλο τόσο αγαπητοί είναι οι Τομείς, οίτινες εις ημάς φεύγοντας το πάτριον έδαφος παραμένουν πιστοί και φιλόξενοι»…. Και ευχαριστεί την Μούσα, που τον απομακρύνει από τον Ίστρο και τον καθοδηγεί στον Ελικώνα…
-τις «Επιστολές από τον Πόντο» - 4 βιβλία με ελεγείες, προς ισχυρούς φίλους του, αφού η γυναίκα του είχε μείνει στην Ρώμη, να προσπαθεί να πείσει τους ισχυρούς φίλους του ανδρός της, υπέρ της ελευθερίας του ποιητή…
και
-το «Ίβις» (Ibis), που γράφηκε 13-16 μ.Χ. λίγο μετά την άφιξή του στους Τομείς, ένα μακροσκελές και περίτεχνο ανάθεμα ενάντια σε κάθε ανώνυμο εχθρό.

Τώρα, η απόφαση να… ανακληθεί η εξορία του Οβιδίου έρχεται με την ευκαιρία της επετείου των 2.000 χρόνων από τον θάνατο του ποιητή (το 17 μ.Χ.). Η κ. Armstrong εδήλωσε ότι ο Oβίδιος «θα ήταν ευχαριστημένος» από την απόφαση του Συμβουλίου της προηγούμενης εβδομάδος, ιδιαίτερα «εάν μάθαινε ότι οι άνθρωποι ενδιαφέρονται ποιος ήταν και εξακολουθούν να διαβάζουν την ποίησή του τόσα χρόνια αργότερα». Υπάρχουν βέβαια λίγα διαθέσιμα αποδεικτικά στοιχεία για την εξορία του. Μερικοί μάλιστα υποστήριξαν ότι ο Οβίδιος ποτέ δεν εξορίσθηκε και ότι στην ουσία εξορίσθηκε η ποίησή του...

Το 1923 ο λόγιος J. J. Hartman, εξέφρασε την άποψη ότι ο Οβίδιος δεν εξορίσθηκε ποτέ από την Ρώμη και ότι όλα αυτά τα έργα είναι το αποτέλεσμα της γόνιμης φαντασίας του… Το 1985, μια ερευνητική εργασία του Fitton Brown προχώρησε σε νέα επιχειρήματα υπέρ της θεωρίας Hartman: Η εξορία του Οβίδιου δεν ισχύει, αφού αναφέρεται μόνο από το δικό του έργο… Αλήθεια, σκάρωσε ο πνευματώδης άνδρας μια τέτοια φάρσα σε όλους μας; Πάντως οι ορθόδοξοι μελετητές του λένε πως δεν θα το έκανε ποτέ…

Ο Οβίδιος καίγεται από τον Σαβοναρόλα, έναν ναζιστή προ των ναζί…
Ο νεωτεριστής και πνευματώδης Οβίδιος εξακολουθούσε ο πλέον δημοφιλής Ρωμαίος ποιητής…
Αλλά το «Ars Amatoria» (και όχι μόνον) του Οβιδίου συνέχισε να πέφτει θύμα «ηθικής κατακραυγής»: Όλα τα έργα του Οβιδίου κάηκαν από τον Τζιρόλαμο Σαβοναρόλα (1452-1498) στην Φλωρεντία το 1497, έναν μάγιστρο, προφήτη πολιτικο-θρησκευτικό ηγέτη της Φλωρεντίας, δομινικανό μοναχό, πολέμιου της αγάπης για τις τέχνες, ο οποίος πρωτοστάτησε στο κάψιμο πολλών βιβλίων, αλλά έκαιγε και… καθρέπτες, καλλυντικά, μουσικά όργανα, γυναικεία καπέλα, πίνακες και γλυπτά! Ένα ναζιστή… προ των ναζί… Άλλωστε προφήτευσε την έλευση ενός «νέου Κύρου από τον βορρά, που θα μεταρρύθμιζε την Εκκλησία»… Ήθελε λέει να κάνει την Φλωρεντία, «Νέα Ιερουσαλήμ»… Το 1494 όταν ο βασιλιάς της Γαλλίας, Κάρολος 8ος διέσχισε τις Άλπεις, με έναν τρομερό στρατό, και προξένησε στην Ιταλία πολιτικό χάος, οι Φλωρεντιανοί κατά προτροπή του… προφήτη τους, άρχισαν να κτίζουν μια «νέα κιβωτό του Νώε», να τους σώσει από τα νερά της επερχόμενης θείας πλημμύρας… Το 1497 ο πάπας Αλέξανδρος Στ΄ αναθεμάτισε τον Σαβοναρόλα και εκτελέστηκε το 1498. Αλλά στο τέλος του 20ού αιώνα, δομινικανοί μοναχοί ζήτησαν από τον πάπα να τον ανακηρύξει… άγιο, θεωρώντας άδικο τον αναθεματισμό του!.. Στην γενέτειρά του, Φεράρα, του έχουν στήσει και άγαλμα!.. Και άλλες πολλές ιστορίες τρέλλας, που συμβαίνουν στον κάθε μορφής μεσσιανικό φονταμενταλισμό…
Πάντως ο Γάλλος γλύπτης Φραγκίσκος-Ιωσήφ Ντυρέ (1732-1816), φιλοτέχνησε, ανάμεσε σε άλλα και το έργο «Ο Οβίδιος γράφων την τέχνην του αγαπάν»(***)…

Πάντως, για να γυρίσω στον Οβίδιο, ακόμη και το… 1930, μια αγγλική μετάφραση του «Ars Amatoria» κατασχέθηκε στα τελωνεία των ΗΠΑ… Πάντως μια έκδοση της «Τέχνης της Αγάπης» δημοσιεύθηκε την ίδια χρονιά (1930), σε «περιορισμένο» αριθμό αντιτύπων, με αισθησιακές απεικονίσεις art deco του Jean de Bosschere…
Οι Τομείς μετονομάζονται… Κωνστάντζα

Τέλος, στην μετά Οβιδίου εποχή, οι Τομείς μετονομάσθηκαν Κωνστάντια / Κωνσταντιάνα προς τιμήν της Κωνσταντίας, ετεροθαλούς αδελφής του αυτοκράτορα Κωνσταντίνου του Μέγα (274-337). Μια σειρά από επιγραφές, που βρέθηκαν στην πόλη και την περιοχή της, δείχνουν ότι η Κωνστάντζα της νυν Ρουμανίας, ευρίσκεται στην θέση των αρχαίων Τομών - μερικές από αυτές υπάρχουν σήμερα στο Βρετανικό Μουσείο στο Λονδίνο! Πάντως πορτολάνοι των Γενουατών, του 14ου αιώνα, γράφουν την πόλη με διπλή ονομασία Constanza και Tomi! Όπως και να έχει, σήμερα, άγαλμα του Οβίδιου ευρίσκεται στην φερώνυμη πλατεία (Piata Ovidiu), μπροστά από το Ιστορικό Μουσείο (πρώην Δημαρχείο) της Κωνστάντζας της Ρουμανίας… Ακόμη, ένα νησάκι του κόλπου της, φέρει το όνομά του… Τέλος, δεν είναι λίγοι οι Ρουμάνοι, που ονοματίζουν τα παιδιά τους Οβίδιο, ακόμη και σήμερα, και ίσως αναλογικά περισσότεροι από τους Ιταλούς!

Δεν είναι βέβαια ο μόνος διάσημος φιλόλογος από τον οποίο η Ιταλία εζήτησε προσφάτως συγγνώμη: Το 2008 η Φλωρεντία εζήτησε συγγνώμη για την δίωξη του Δάντη, ο οποίος εξορίσθηκε, αφού καταδικάσθηκε σε θάνατο για τις πολιτικές πεποιθήσεις του!
Η σύγχρονη Ελλάς και η Εκκλησία της, άρα γε, πότε θα ζητήσει τις οφειλόμενες συγγνώμες από τους εξορισθέντες, εκδιωχθέντες και λογο-καρατομηθέντες αρχαίους τε και σύγχρονους φιλοσόφους και λογίους της;
Για περισσότερα:

Πανταζή Δημ. «Ο ερωτικός βίος του Οβιδίου» στα «Πάρεργα», 1884.
«Οβίδιος, ο πατρίκιος Λατίνος ποιητής», περ. «Ιστορία Εικονογραφημένη», τ. 76, Οκτώβριος 1974.
AFP, 18.12.2017.

ΑΡΧΕΙΟΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ.
Και M. von Albrecht, Fr. Bomer, S. Dopp, N. Holzberg, Ulr. Schmitzer, L. P. Wilkinson, κ.ά.
Στα ελληνικά, Σπ. Βλαντή (Βεντία, 1798), Μαξίμου Πλανούδη (Παρίσι, 1822), Μ. Κάλου (Κέρκυρα 1844), Φιλ. Ιωάννου (Αθήνα, 1874), Γ. Παπαφωτίου (Αθήνα, 1875), Κ. Κοφινιώτη (1880), Αλ.Κάσδαγλη (Αλεξάνδρεια, 1908), Θ. Κακριδή (1920). Ενώ το «Η τέχνη της αγάπης και πώς γιατρεύεται η αγάπη» κυκλοφορεί το πρώτον σε μετάφραση Κ. Τρικογλίδη (Αθήναι, 1921).

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ:
(*) Το τοπωνύμιο δεν είναι μοναδικό στην ελληνική γεωγραφία και γραμματεία: Τομεύς καλείται και λόφος παρά την Μεσσηνιακή Πύλο και το Κορυφάσιο ακρωτήριο (Παλαιό-Αβαρίνον > Ναυαρίνο) – βλ. Θουκ. (IV, 118).
(**) Προφανώς πλάσμα φαντασίας, όπως η Λεσβία του Κατούλλου ή η Κυνθία του Προπερτίου…
(***) Ο ίδιος καλλιτέχνης φιλοτέχνησε και τα έργα «Η Σαπφώ εμπνεομένη υπό του Έρωτος», «Ο Ασκληπιός ανιστών τον Ιππόλυτον», «Ψυχή και Έρως», κ.ά.