Βαρελοποιός μια τέχνη αιώνων που χάθηκε από την Κομοτηνή

Οι μοναδικοί που έφτιαχναν βαρέλια στην Κομοτηνή ήταν ο Χρήστος και ο Γιώργος Βαρελάς

Ο βαρελοποιός είναι μια τέχνη που χάνεται μέσα στους αιώνες. Ήταν ο ειδικός τεχνίτης που κατασκεύαζε βαρέλια και άλλα ξύλινα σκεύη καθημερινής χρήσης μικρού ή μεγάλου μεγέθους, σκεύη που απαιτούσαν ιδιαίτερη τεχνική και ειδικά εργαλεία για τη διαμόρφωση τους που ήταν ο διαβήτης, το τρυπάνι, τα σκαρπέλα, τα σφυριά, το αμόνι, το ροκάνι, το σκεπάρνι, το πριόνι, η τανάλια, η "σκύλα" και άλλα.

Τα βαρέλια τα γνωρίζουμε από τα αρχαία χρόνια, από την εποχή του Ομήρου και του Χριστού που έκανε το θαύμα του στον γάμο της Κανά που μετέτρεψε το νερό σε κρασί.

Το επάγγελμα του βαρελοποιού
Το επάγγελμα του βαρελοποιού σήμερα στην Ελλάδα έχει σχεδόν εγκαταλειφθεί όπως και πολλών άλλων παραδοσιακών επαγγελμάτων, μένουν μόνο μερικές φωτογραφίες, μερικά εργαλεία και μια δυο κατασκευές που τις κρατούν οι συγγενείς τους για ενθύμιο.

Στην Κομοτηνή από τα παλιά χρόνια μόνο μια οικογένεια βαρελοποιών δραστηροποιούνταν επαγγελματικά, ήταν ο προπάππους, ο παππούς Χρήστος, ο πατέρας Γιώργος και ο εγγονός Χρήστος. Το επάγγελμα τους αυτό με το οποίο ταυτίστηκαν για δεκαετίες τους χάρισε το οικογενειακό τους επώνυμο.

Ο Χρήστος Βαρελάς μας διηγείται ότι ο προπάππους μου είχε έλθει από την Λήμνο αφού έμεινε για λίγο στην Αγριά Βόλου. Το επώνυμο το πήραμε από το επάγγελμα του βαρελοποιού. Εκείνα τα χρόνια σύμφωνα με το επάγγελμα που έκανε ο καθένας του έδιναν το ανάλογο επώνυμο. Οι πρόγονοί μου εκτός από το εργαστήριο που είχαν στην οδό Ηροδότου 10, είχαν και εποχιακά εργαστήρια σύμφωνα με την παραγωγή κρασιού, στην Ξυλαγανή, στην Αίγειρο και στον Ίασμο. Στα εργαστήρια αυτά έφτιαχναν βαρέλια για τους κρασοπαραγωγούς μικρά και μεγάλα, έφτιαχναν επίσης ντουρβάνες, μουσλούκια, γλάστρες 70-80 λίτρων που μέσα φύτευαν συνήθως λεμονιές αυτές τις έβαζαν επάνω σε μικρές ρόδες που τις μετέφεραν τον χειμώνα σε κλειστό χώρο, λόγω του ποτίσματος αυτές σάπιζαν σε 5-6 χρόνια. Έφτιαχναν επίσης ξύλινα ορθογώνια παγούρια που τα προσάρμοζαν στην πλάτη τους οι εργάτες και μοίραζαν νερό από την ξύλινη κάνουλα στους υπόλοιπους στα χωράφια.

Τα ξύλα για την κατασκευή των βαρελιών τα έκοβαν στο Παπίκιο Όρος πάνω από τον Σώστη διάλεγαν ξύλα μέσα από χαράδρες γιατί αυτά τα ξύλα κρατούν υγρασία. Τα ξύλα από δρυς και κέδρους τα φόρτωναν επάνω στα μουλάρια και τα κατέβαζαν δίπλα στους δρόμους απ' όπου με τις καμήλες τα έφερναν στην Κομοτηνή στο εργαστήριο τους. Οι καμήλες έκλειναν τον δρόμο μέχρι να κατεβάσουν όλες τα ξύλα και να τα μεταφέρουν οι εργάτες μέσα στο εργαστήριο. Πολλά παιδιά τότε έβρισκαν την ευκαιρία και περνούσαν κάτω από τις καμήλες, με κίνδυνο βέβαια να τους δαγκώσουν, γιατί πιστεύανε ότι αν περάσουνε από κάτω τους θα ψηλώσουν.

Η κατασκευή ενός βαρελιού
Η διαδικασία για την κατασκευή του βαρελιού ξεκινούσε ως εξής: Πρώτα έκοβαν τα ξύλα σε ισομερή σανίδια ανάλογα πόσης χωρητικότητας βαρέλια ήθελαν να φτιάξουν. Ακολούθως τα στέγνωνα στον ήλιο. Έτσι έβαζαν τα σανίδια στη σειρά το ένα δίπλα στο άλλο εσωτερικά μέσα σε ένα μεταλλικό στεφάνι αφού έκαναν στις δύο άκρες τους τα "δόντια" για να μπαίνει μέσα το κάτω και το πάνω μέρος του βαρελιού. Τα σανίδια τα κολλούσαν μεταξύ τους με ζυμάρι, με ακέφαλα μεταλλικά καρφιά ή ξύλινους πύρους καθώς επίσης και με επεξεργασμένα καλάμια πάπυρου που τα έκοβαν από τη Βιστωνίδα λίμνη. Ακολούθως έβαζαν το κάτω μέρος του βαρελιού το γύριζαν ανάποδα και έβαζαν ακόμα ένα μεταλλικό στεφάνι, ύστερα το έβαζαν φωτιά εσωτερικά με εφημερίδες και ξύλα, έτσι στο υπό κατασκευή βαρέλι αποκτούσαν ελαστικότητα τα σανίδια και τα διαμόρφωναν στη σωστή μορφή τους, μόλις τοποθετούσαν και το άλλο καπάκι έβαζαν και όλα τα άλλα μεταλλικά στεφάνια τα οποία συνέδεαν με πιρτσίνια που αγόραζαν από έναν Εβραίο της Θεσσαλονίκης.

Στα κρασοβάρελα στο πάνω μέρος άφηναν ένα μικρό άνοιγμα που το έκλειναν με φελλό, απ' όπου έβαζαν μέσα στο βαρέλι το κρασί. Στο κάτω μέρος τοποθετούσαν την ξύλινη κάνουλα. Ο Γιώργος Βαρελάς έφτιαχνε από μικρά μέχρι και μεγάλα βαρέλια που έπαιρναν δύο τόνους και τα ονόμαζε μπόμπες. Βαρέλια κατασκεύασε μέχρι το 1981-82 περίπου.

Μετά το τέλος της κατασκευής βαρελιών το βαρελοποιείο ο άξιος επιχειρηματίας Χρήστος Βαρελάς το διαμόρφωσε σε έκθεση επίπλων που τη διατηρεί μέχρι και σήμερα. Ο πατέρας του ήταν ο τελευταίος βαρελάς στη Θράκη. Τώρα βαρέλια φτιάχνουν μόνο στο Μέτσοβο που βλέπουμε κάποιους πωλητές όχι συχνά στα πανηγύρια της Μονής Φανερωμένης και στην Αγία Μαρίνα Ιμέρου που φέρνουν κάποιες μικρές ξύλινες διακοσμητικές κατασκευές.

Τελευταία δουλειά που αφορούσαν τα βαρέλια μας διηγείται ο Χρήστος Βαρελάς ήταν που πήγαμε με τον πατέρα μου στη Μάκρη στην πλατεία όπου διέμενε ένας γιατρός σε ένα διώροφο σπίτι και είχε στην αποθήκη βαρέλια άνω των δύο τόνων. Σε αυτά αποθήκευε μέσα ελιές. Τα συντηρήσαμε για τη συγκομιδή της επόμενης χρονιάς.

Τα εργαλεία για την κατασκευή βαρελιών τα κρατώ σαν ενθύμιο, μάλιστα ορισμένα έχουν προέλευση την Κωνσταντινούπολη.

Συνεχίζει ο Χρήστος Βαρελάς τη διήγησή του: Για να καθαρίσει ένα βαρέλι ο πατέρας μου έβγαζε το πάνω καπάκι και το έβαζε φωτιά εσωτερικά, ή περνούσε από την τάπα μια αλυσίδα που γυρνώντας γύρω - γύρω το βαρέλι η αλυσίδα το χτυπούσε εσωτερικά στα τοιχώματα και καθάριζε. Τρίτος τρόπος ήταν ο χημικός που έβαζε μέσα παραφίνη.

Για τα περισσότερα κρασιά η ωρίμανσή τους σε δρύινο βαρέλι διαρκεί από λίγους μήνες μέχρι το πολύ δύο χρόνια. Τότε μαλακώνει τη γεύση του, βέβαια μεγάλο ρόλο παίζει το κάψιμο εσωτερικά του βαρελιού. Όσο πιο καινούργιο είναι τόσο περισσότερο αρωματικό και γευστικό είναι το κρασί. Ύστερα από δύο - τρία χρόνια δεν μπορεί το βαρέλι να δώσει κάτι στην ωρίμανση και στη γεύση του κρασιού. Το ξύλινο βαρέλι συνεισφέρει στην αξία του κρασιού, στη γεύση και στο άρωμά του, ταυτόχρονα μαλακώνει τις τανίνες και το σταθεροποιεί. Όσο λιγότερο καίγεται το βαρέλι τόσο λιγότερες τανίνες προσδίδει στο κρασί.

Η κατασκευή του βαρελιού θέλει προσοχή και μαεστρία. Θυμάμαι λέει ο Χρήστος Βαρελάς παλιά εκεί πίσω από τη Δημαρχία ήταν ο Χατσίκ ένας καλλιτέχνης μαραγκός, ήταν φίλοι με τον παππού και τον πατέρα μου. Έτσι μια μέρα έβαλαν στοίχημα το ποιος θα κάνει το σωστό βαρέλι. Μόλις τα έφτιαξαν τα έβαλαν το ένα δίπλα στο άλλο. Το βαρέλι του Χατσίκ ήταν πάρα πολύ όμορφο, ένα καλλιτέχνημα. Ενώ του παππού μου ένα απλό βαρέλι. Τα γέμισαν με νερό, του παππού μου σταμάτησε να στάζει σε μια, μιάμιση μέρα, το πανέμορφο βαρέλι του Χατσίκ πέρασε μια μέρα, τρεις μέρες, μια βδομάδα, ακόμα να σταματήσει να στάζει. Με αυτό θέλω να πω ότι καλή η ομορφιά και η καλλιτεχνία όμως μεγάλο ρόλο στα βαρέλια παίζει και η τέχνη.

Βαρέλια τώρα φτιάχνουν από αμερικανική όπως και από γαλλική δρυ γιατί με αυτές αναπνέει καλύτερα το κρασί. Ο Έλληνας ποτοποιός Καλλιγάς φτιάχνει τα βαρέλια του από ξύλο Ρόμπολο που φύεται στην Ήπειρο. Σήμερα σε μεγάλο βαθμό έχουν αντικατασταθεί τα ξύλινα βαρέλια από ανοξείδωτα και πλαστικά βαρέλια που όμως αλλοιώνουν τη γεύση του κρασιού.

Το μεγαλύτερο βαρέλι στον κόσμο κατασκευάστηκε στη Γαλλία με δώδεκα μέτρα μήκος και έξι μέτρα διάμετρο, ζύγιζε 40 τόνους και χωρούσε 300.000 λίτρα κρασί. Στην Ελλάδα υπάρχει το μεγαλύτερο δρύινο βαρέλι στα Μετέωρα στη Μονή Βαρλαάμ.

Αυτό το έφτιαξαν επί τόπου οι μοναχοί το 1518 όταν ανέβηκαν επάνω και μέσα σε αυτό μάζευαν νερό της βροχής. Έχει χωρητικότητα 12 τόνων και το νερό το χρησιμοποιούσαν οι καλόγεροι ως πόσιμο, για οικοδομικές εργασίες και για τον κήπο τους.

Άλλα μεγάλα ξύλινα βαρέλια τόνων, υπάρχουν και σε μονές του Αγίου Όρους όπως και σε παλιές μεγάλες οινοπαραγωγικές επιχειρήσεις.