14η ΜΑΪΟΥ 1920: Σταθμός Ιστορίας

Απελευθέρωση της Κομοτηνής

Βρισκόμαστε στον Ιούλιο του 1913 κι ενώ οι κύριες δυνάμεις του Ελληνικού Στρατού διεξάγουν τον αγώνα του Β΄ Βαλκανικού Πολέμου προχωρούντες προς την περιοχή Σόφιας, προ της μάχης του ΣΙΜΙΤΛΙ, η VIII  Ελληνική Μεραρχία εξορμά την 12η Ιουλίου 1913, περνάει τον Νέστο και απελευθερώνει την περιοχή προ της ΞΑΝΘΗΣ. Την 4η Οκτωβρίου η Ξάνθη είναι ελεύθερη.

Στόλος με  το θωρηκτό ΑΒΕΡΩΦ, επικεφαλής στο οποίο επέβαινε ο ίδιος ο Ναύαρχος Παύλος Κουντουριώτης , κατέπλεε το απόγευμα της προηγουμένης στο τότε Δεδέ Αγάτς (την σημερινή Αλεξανδρούπολη). Ο αείμνηστος Μητροπολίτης Ιωακείμ με τον Μουφτή, ανήρχοντο στην περίφημη Ναυαρχίδα για να υποβάλλουν τας ευχάς αυτών στον γενναίο Ναύαρχο και τα πλήθη από την παραλία εζητωκραύγαζαν και χαιρετούσαν με τα μανδήλια τους. Στις 5 το απόγευμα αποβιβαζόταν και χαιρετούσαν από το θωρηκτό ΑΒΕΡΩΦ υπό τον τότε Αντιπλοίαρχο Στυλ. Μαυρομιχάλη Επιτελή του ναυάρχου, Ναυτικό Άγημα και κατελάμβανε την πόλη, στο Διοικητήριο της οποίας ο επικεφαλής του αγήματος ύψωνε την Ελληνική σημαία και εδιάβαζε την Ημερήσια Διαταγή του Ναυάρχου, που επισημοποιούσε την κατάληψη της πόλεως εν ονόματι του Βασιλέως των Ελλήνων, ενώ τα πλήθη με τους Μητροπολίτη και Μουφτή επικεφαλής χαιρετούσαν με έξαλλο ενθουσιασμό και έκλαιγαν από συγκίνηση.

Την λαμπρή εικόνα της απελευθερώσεως της πόλεως συνεπλήρωνε και ένα πολυτιμότατο λάφυρο, ο πολυτελής Αυτοκρατορικός συρμός του Σουλτάνου από 30 και πλέον οχήματα, με τον Τουρκικό Αυτοκρατορικό Θυρεό, δώρο της Αυτοκρατείρας της Γαλλίας Ευγενίας προς τον Σουλτάνο. Αξιωματικοί του Μηχανικού επισκεύασαν τις βλάβες της ατμομηχανής και της σιδ. Γραμμής και την μεθεπομένη ο συρμός αυτός, στολισμένος με τα ελληνικά χρώματα προωθήθηκε στη Θεσ/νίκη. Το Δημοτικό Συμβούλιο της Αλεξανδρουπόλεως  συνελθόν αμέσως κάτω από την επαρθείσα ελληνική σημαία ονόμασε τον Ναύαρχο Παύλο Κουντουριώτη και τον Αντιπλοίαρχο Στυλ. Μαυρομιχάλη, επιτίμους Δημότες της πόλεως, την δε κεντρική λεωφόρο, ως Λεωφόρο Παύλου Κουντουριώτη και τον Δημοτικό Κήπο, «Φάληρον».

Δύο μέρες αργότερα, 14η Ιουλίου 1913 η ίδια Μεραρχία προωθούσε το υπό τον Συν/ρχη Καναβατζόγλου 8ο Σύνταγμα Κρητών και κατελάμβανε την Γκιουμουλτζίνα, στο Διοικητήριο της οποίας υψωνόταν ύστερα από 552 χρόνια η πρώτη Ελληνική σημασία, η οποία και αποτελεί από τότε το κειμήλιο της πόλεως και το όνομα του Συν/τος Κρητών , δινόταν σε κεντρική οδό αυτής.

Την επομένη ημέρα αποβιβαζόταν στο Δεδέ-Αγάτς το υπό τον Συν/ρχη Τυπάλδο Σύνταγμα Πεζοναυτών, το οποίο προχώρησε προς τα βορειοανατολικά και έφθασε μέχρι την Κορκοφωλεά, στα πρόθυρα του Σουφλίου, όπου συναντήθηκε με Τουρκικά Στρατεύματα, τα οποία, επωφελούμενα από τον ενδοσυμμαχικό πόλεμο, ανακατέλαβαν όλη την Αντ. Θράκη και το τρίγωνο Διδ/χο-Ορτάκιοϊ-Σουφλί από την Δυτική Θράκη.

Έτσι ένα μεγάλο μέρος της Δυτικής Θράκης, το μεγαλύτερο, απελάμβανε και ανέπνεε τον αέρα της ελευθερίας. Η φρικτή σκλαβιά των πεντέμισυ αιώνων, φαινόταν πως έπαιρνε τέλος και ο αυγερινός μιας χαρούμενης και ελεύθερης ζωής ερόδιζε στον ορίζοντα.

Όμως η Δυτική Θράκη είχε γελασθεί. Το φωτεινό αστέρι της αυγής σκεπάστηκε από το σύννεφο της συνθήκης του Βουκουρεστίου του 1913, η οποία χάραξε τα νέα προς τα ανατολικά, σύνορα της πατρίδας μας, πάνω από την Ροδόπη και το Νέστο. Και τα σκοτάδια της νύκτας, πυκνότερα τώρα, ξανασκέπασαν το τμήμα εκείνο, που πρόσκαιρα είχε αρχίσει να αναπνέει τον αέρα της ελευθερίας. Όμως ο αρραβώνας της Θράκης με τη μάνα Ελλάδα είχε γίνει. Ο γάμος αναμένεται. Στις 28 Νοεμβρίου 1913 ο Ελληνικός στρατός αποχωρεί από τη Δυτική Θράκη.

Τον Ιανουάριο του 1919 ο Αρχηγός των Συμμαχικών Δυνάμεων Ανατολής ΦΡΑΝΣΑΙ ΝΤ΄ ΕΣΠΕΡΕ μεταφέρει το Στρατηγείο του από τη Θεσσαλονίκη εις την Κων/πολη και ορίζει Διοικητή των εν ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ Συμμαχικών Στρατευμάτων τον Έλληνα Αρχιστράτηγο Λεωνίδα Παρασκευόπουλο.

Ελληνικές στρατιωτικές αποστολές δημιουργούνται στις Κων/πολη, Σόφια, Σμύρνη και Βατούμ υπεύθυνη για τον ποντιακό Ελληνισμό.

Τον Μάρτιον του 1919 ο Έλληνας Αρχιστράτηγος Παρασκευόπουλος, εκλήθη από τον Γάλλο Αρχιστράτηγο εις την Κων/πολη να επισκεφθή επισήμως αυτήν.

Η άφιξη του Έλληνα Αρχιστράτηγου στην Κων/πολη έτυχε ιδιατέρας τιμής τόσον από τους συμμάχους όσον και ιδιαίτερα από τους Έλληνες κατοίκους αυτής της πόλεως. Εις τον Κεράτιον κόλπον είχαν ήδη καταπλεύσει από τον Ιανουάριο, τα θωρηκτά ΑΒΕΡΩΦ, το αντιτορπιλικό ΑΕΤΟΣ, ΙΕΡΑΞ, ΠΑΝΘΗΡ, η δε ελληνική σημαία  εκυμάτιζε δίπλα στις σημαίες των συμμάχων χωρών.

Εις τις γενόμενες συνομιλίες των δύο Αρχιστρατήγων εβεβαιώθη  ότι η απελευθέρωση της Θράκης θα διετάσσετο προσεχώς με ιδιαίτερη διαταγή προελάσεως του στρατού μας, η δε προετοιμασία και  συγκεντρώσεις δια την επιχείρηση της Θράκης έπρεπε να έχουν περατωθεί μέχρι 20 Απριλίου.

Αιφνιδίως όμως η επιχείρηση αυτή αναβλήθηκε δι΄ευθετώτερον χρόνον, διότι κατόπιν διπλωματικών ενεργειών του Πρωθυπουργού της Ελλάδος Ελ. Βενιζέλου, ελαμβάνετο η συγκατάθεσις των Συμμάχων δια την κατάληψιν της Σμύρνης. Η Δυτική Θράκη εν τω μεταξύ έχει αποβεί πεδίον  διπλωματικών ενεργειών με ανταγωνιστικές πράξεις διαφόρων ενδιαφερομένων κρατών.

Μετά την συνθηκολόγηση οι Βούλγαροι άρχισαν ύπουλες διπλωματικές ενέργειες δια την ματαίωση της παραχωρήσεως της Θράκης εις την Ελλάδα, οι δε Βούλγαροι συμπεριφέρονται δουλικά προς τους Συμμάχους για την εκπλήρωση του σκοπού τους.

Η Ελληνική αντιπροσωπεία εις το ΠΑΡΙΣΙ κατέβαλλε μεγάλες προσπάθειες για την εξουδετέρωση των εν λόγω βουλγαρικών αντιδράσεων.

Στον δρόμο που διέρρευσε ως την υπογραφή της Συνθήκης του Νεϋγύ (27 Νοεμβρίου 1919), η εγκατασταθείσα στη Σόφια Ελληνική Στρατιωτική Αποστολή υπό τον Συν/χη Πυρ/κού Κων/νο Μαζαράκη Αινιάνα, κατέβαλε κάθε δυνατή προσπάθεια για την πραγματοποίηση της ανατεθείσης σ΄αυτήν από τον Πρωθυπουργό Ελευθέριο Βενιζέλο εντολής. Με ένα Επιτελείο από 15 εκλεκτούς Αξ/κούς και 40 οπλίτες περιήλθε ολόκληρη την Βουλγαρία για να βρει τους απαχθέντας ομήρους, αιχμαλώτους, ιδιαίτερα Ελληνόπαιδας και Ελληνοπούλες, που είχαν απαχθή κατά την 7ετή βουλγαρική κατοχή στην Βουλγαρία, καθώς και τους κρατούμενους σε διάφορες φυλακές Έλληνας.

Όλους αυτούς τους απελευθέρωσε και τους προώθησε στην Ελλάδα. Ο επαναπατρισμός αυτός δεκάδων χιλιάδων Δυτικοθρακών τόνωσε τον Ελληνισμό της περιοχής και ξανάδωσε το ελληνικό χρώμα και την ελληνική ακτινοβολία στη δύστυχη χώρα. Εκμεταλλευόμενος ο Συν/χης Μαζαράκης παλιά του φιλία με τον Τούρκο Βουλευτή Καβάλας στη Βουλγ. Βουλή Ισμαήλ Χακή, που ήταν συγγενής του τότε Χεδίβου της Αγύπτου, προσήγγισε τους Τούρκους Βουλευτάς της Δυτ. Θράκης στη Βουλγαρική Βουλή και τους έπεισε να στείλουν στις 31 Δεκεμβρίου 1918 από την Σόφια, υπόμνημα στον Γάλλο Αρχιστράτηγο Φρανσέ Ντ΄Εσπεραί, με τον οποίο ζητούσαν την συμμετοχή και Ελληνικών στρατευμάτων στην κατάληψη της Δυτικής Θράκης. Το υπόμνημα αυτό περιελάμβανε τα παρακάτω σε γενικές γραμμές:

«Κατάληψις της Δυτικής Θράκης υπό του Συμμαχικού Στρατού, θα έθετε τέρμα στα δεινά μας και θα προελάμβανε κάθε διατάταξη της τάξεως, η οποία κινδυνεύει να εκραγή. Ευχής έργον θα ήτο, εάν τα Ελληνικά στρατεύματα λάβουν μέρος εις την κατάληψιν ταύτην, δεδομένου, ότι οι εν τη Δυτική Θράκη Έλληνες εδείχθησαν πάντοτε απέναντί μας φιλελεύθεροι και αποτελούσιν Έθνος με το οποίο δυνάμεθα κάλλιστα να συμφωνήσουμε και θα ηδύνατο να μας προστατεύσουν συγχρόνως με τους συμπατριώτας των, που ευρίσκονται υπό τας αυτάς με ημάς συνθήκας».

Το βαρυσήμαντο αυτό έγγραφο είχε μέγιστη απήχηση στην Συνδιάσκεψη των Παρισίων και βοήθησε το έργο της Ελληνικής Αντιπροσωπείας στην υποστήριξη των Ελληνικών δικαίων για την παραχώρηση της Θράκης στην Ελλάδα.

Παρόλες τις καταβληθείσες προσπάθειες από τους Βουλγάρους για να σώσουν έστω και υπό μορφή Αυτόνομης χώρας ή Γαλλικού Προτεκτοράτου, το πλήρωμα του χρόνου για την απελευθέρωση της Δυτικής Θράκης έφθασε.

Επικειμένης της υπογραφής της Συνθήκης της μετά της Βουλγαρικής Ειρήνης της γνωστής στην ιστορία Συνθήκης του Νεϋγύ, στις 27 Νοεμβρίου 1919, οι Σύμμαχοι εξουσιοδότησαν τον Γάλλο Αρχιστράτηγο Φρανσέ Ν΄Εσπεραί να διατάξει την εντός του Οκτωβρίου 1919 εκκένωση από τους Βούλγαρους και την κατάληψή της από Συμμαχικά στρατεύματα της Δυτικής Θράκης, η οποία σύμφωνα με το άρθρο 48 της ανωτέρω συνθήκης και μέχρι της οριστικής ρυθμίσεως της τύχης της, θα αποτελούσε Διασυμμαχικό κράτος υπό τον Γάλλο Στρατηγό CHARPY (Σαρπύ), στον οποίο διέθεσαν μία (1)Ελληνική Μεραρχία Πεζικού ή ΙΧ υπό τον Υποστράτηγο Γ. Λεοναρδόπουλο, δύο (2) Συν/τα Πεζικού και ένα (1) Σπαχήδων, όλα Γαλλικά, ένας (1)Λόχος Πεζικού ένας (1) Ιταλικός και μία (1) Βρετανική Διμοιρία.

Στις 8 Οκτωβρίου 1919  ο Αρχηγός των εν Βουλγαρία Συμμαχικών Δυνάμεων ειδοποίησε την Βουλγαρική Κυβέρνηση να εκκενώσει την Δυτική Θράκη και στις 10 ιδίου ο Στρατηγός CHARPY εγκαταστάθηκε στην τότε Γκιουμουλτζίνα.

Κοντά στον Γάλλο Στρατηγό CHARPY διορίσθηκε από την Ελληνική Κυβέρνηση με έγκριση του Αρχηγού των Συμμαχικών Δυνάμεων ο πεπειραμένος Έλλην Πολιτικός Χαρίσιος Βαμβακάς.

Στις 15 άρχισε η εκκένωση από τους Βουλγάρους που περατώθηκε στις 16 για την περιοχή της Ξάνθης, στις 18 δια την Γκιουμουλτζίνα και το υπόλοιπο ως το Καραγάτς τμήμα της περιοχής.

Στις 16 Οκτωβρίου 1919 η διατεθείσα στο Διασυμμαχικό Κράτος ΙΧ  Ελληνική Μεραρχία κατέλαβε την Ξάνθη και την μέχρι Πολυάνθου και Πόρτο Λάγος περιοχή της, οι δε άλλες Δισυμμαχικές Δυνάμεις κατελάμβαναν το υπόλοιπο τμήμα της Δυτικής Θράκης.

Έτσι δημιουργήθηκε το Διασυμμαχικό Κράτος της Δυτικής Θράκης, και επετεύχθη το ευτυχές αποτέλεσμα της εκκενώσεως και της οριστικής αποσπάσεως από τους Βουλγάρους της Δυτικής Θράκης και της εισόδου σ΄ένα τμήμα της Ελληνικών στρατευμάτων. Βέβαια τούτο δεν προεδίκαζε την τελική τύχη της περιοχής, αποτελούσε όμως οπωσδήποτε ένα ευτυχές προμήνυμα.

Το έργο του Κρατιδίου τούτου υπήρξε τεράστιο. Ο Έλληνας εκπρόσωπος Χαρίσιος Βαμβακάς ήλθε στην Γκιουμουλτζίνα λίγο μετά την εγκατάσταση του Στρατηγού CHARPY. Παρουσιάσθη σ΄αυτόν κι αμέσως άρχισε μαζί του μία γόνιμη συνεργασία, επωφελέστατη, δια τα Ελληνικά συμφέροντα, Καταρτίσθηκε ο πρώτος Καταστατικός Χάρτης του Κράτους, που περιελάμβανε 6 Υποδιοικήσεις της Ξάνθης με Διοικητή τον Καλεύρα, τον Δεδέ Αγάτς με Διοικητή τον Σβώλο, του Σουφλίου με διοικητή τον Λαμπριανίδη, του Διδ/χου με Διοικητή τον Σιώτη και Καραγάτς με Διοικητή τον Κωνσταντόπουλο, ενώ η Γκιουμουλτζίνα αποτέλεσε την κεντρική Διοίκηση.

Ταυτόχρονα συγκροτήθηκε κοντά στον Στρατηγό Ανώτατο Γνωμοδοτικό Συμβούλιο από 4 Έλληνας, 4 Τούρκους, 1 Αρμένιο, 1 Ισραηλίτη και 2 Χριστιανούς Γάλλους Υπηκόους.

Με τις δραστήριες ενέργειες του κ.Βαμβακά κατακτήσαντος πλήρως την εμπιστοσύνη του Στρατηγού CHARPY η Δυτική Θράκη άλλαξε τελείως όψη. Οι επανερχόμενοι συνεχώς από την Βουλγαρία Δυτικοθράκες Έλληνες Όμηροι, που είχαν απαχθή κατά την διάρκεια της 7ετούς Βουλγαρικής κατοχής η προοδευτική αντικατάσταση των διαφόρων Διοικητικών οργάνων από μορφωμένους και πεπειραμένους Έλληνας Υπαλλήλους, που διέθετε η Ελληνική Κυβέρνηση, το άνοιγμα των Ελληνικών Σχολείων, η επαναλειτουργία των Ελληνικών Εκκλησιών και μαζί με όλα αυτά η συστηματική και επιτυχής εξουδετέρωσις των αντιδραστικών ενεργειών των Βουλγάρων και των Τούρκων Κομιτατικών, επανέδωσε στην Δυτική Θράκη το Ελληνικό χρώμα, την Ελληνική εμφάνιση και τον Ελληνικό τρόπο ζωής.

Έτσι, πριν προασαρτηθή οριστικώς στο Ελληνικό Κράτος η Δυτική Θράκη, είχε αφομοιωθή διοικητικώς με την εφαρμογή σ΄αυτή , μέσω των κατά τόπους Διοικητών του Διοικητικού συστήματος της υπολοίπου Ελλάδος. Οι Έλληνες εκείνοι υπάλληλοι καθοδηγούμενοι συνεχώς από τον Χαρίσιο Βαμβακά, ανεδείχθησαν σε ουσιαστικούς Ρυθμιστές των εκάστοτε εμφανιζομένων προβλημάτων, με αποτέλεσμα το Κρατίδιο να παρουσιάζη εικόνα μικρής Ελληνικής Κοινοπολιτείας, στην οποία έπλεε η αύρα της Ελληνικής ελευθερίας και οι Ελληνίδες κόρες φιλοτεχνούσαν τις Ελληνικές Σημαίες, που θα στόλιζαν τους εξώστες και τα παράθυρα των σπιτιών και των Καταστημάτων.

Ο Χαρίσιος Βαμβακάς από την άφιξή του εις το χώρο της Θράκης διεπίστωσε ότι στην Μουσουλμανική Κοινότητα, υπήρχαν δύο μερίδες οι οποίες μεταξύ των είχαν διαφορετικές απόψεις. Από την μία πλευρά ήταν οι εθνικιστές ακολουθούντες  την Οθωμανική νοοτροπίαν και από την άλλη οι παλαιομουσουλμάνοι, οι οποίοι έβλεπαν ότι τα γεγονότα στην ρεαλιστική τους μορφή όδευαν εις την επικράτηση των απόψεων της Ελληνικής Κοινότητος, καθόσον η σκιά του Σουλτάνου πλέον απεμακρύνθη από αυτούς.

Την 22α Μαρτίου του 1920 το Ανώτατο Διοικητικό Συμβούλιο, συνήλθε προς ψήφιση εκλογής αναδείξεως του Προέδρου αυτού.

Έπειτα από έντονες μυστικές διαβουλεύσεις και πειστικά επιχειρήματα του Χαρισίου Βαμβακά προς τους παλαιομουσουλμάνους, η ψηφοφορία έβγαλε νέο Πρόεδρο του Συμβουλίου τον Γαλλομαθή Εμμανουήλ Δουλά, με μέλη αυτού δύο Έλληνες, έναν Οθωμανό και έναν Βούλγαρο. Το εν λόγω γεγονός απέβη συμπλήρωμα των προσπαθειών του Συνταγματάρχη Μαζαράκη που έκανε στη Σόφια και απεστάλη στην διπλωματική αντιπροσωπεία στο ΠΑΡΙΣΙ, ως ένα νέο ισχυρό επιχείρημα.

Στις 18-24 Απριλίου 1920 στην Διάσκεψη Κορυφής στο ΣΑΝ-ΡΕΜΟ, η Διοίκηση της ΑΝΤΑΝΤ απεφάσισε την κατάληψη του συνόλου της ΘΡΑΚΗΣ, από τον ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΣΤΡΑΤΟ. Ο αναμενόμενος γάμος με την ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΝ ΤΗΣ ΘΡΑΚΗΣ έλαβε το πράσινο φως της πραγματοποιήσεώς του. Την χαραυγή της ιστορικής εκείνης ημέρας , της 14ης Μαΐου του 1920, η Μεραρχία Σερρών υπό τον Στρατηγό Παμίκο Ζυμβρακάκη, πέρασε την γραμμή Σώστη-Μεσούνης, στην οποία είχε διανυκτερεύσει και στις 0.9.00΄ ώραν της πρωίας εισήρχετο στην Γκιουμουλτζίνα, την σημερινή Κομοτηνή, Μέσα σε απερίγραπτες εκδηλώσεις χαράς και ενθουσιασμού   ο λαός της πόλης αυτής υπεδέχετο τον ελληνικό στρατό, παρευλαύνοντα στην πλατεία της πόλεως αυτής. Επακολούθησε Δοξολογία στον Μητροπολιτικό Ναό της  Κοιμήσεως της Θεοτόκου και μετά από 559 έτη σκλαβιάς στον Οθωμανικό Ζυγό, υψώθη  η Ιστορική Σημαία, η Ελληνική στο Διοικητήριο της πόλεως . Ήταν το κτίριο των παλαιών Δικαστηρίων της πόλεως Κομοτηνής.

ΕΠΙΛΟΓΟΣ
Οφείλουμε σε αυτή την ιστορική ημέρα, ν΄αποτίσουμε φόρο τιμής σε όλους τους αγωνιστές που θυσίασαν τα κορμιά τους, από την εποχή της μάχης του ΜΑΤΖΙΚΕΡΤ (1071), μέχρι σήμερα και να προσευχόμαστε για τις ψυχές αυτών, να έχουν ελαφρύ το χώμα που τους σκεπάζει και ν΄απολαμβάνουν την χάριν του Θεού εις την ΑΝΩ ΙΕΡΟΥΣΑΛΗΜ.

Οίκοθεν νοείται ότι, παράλληλα πρέπει να ευχόμεθα και να προσευχόμεθα, όπως ο ΜΕΓΑΛΟΣ ΘΕΟΣ ΤΟΥ ΠΕΡΙΟΥΣΙΟΥ ΛΑΟΥ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΟΣ έχει τις ένοπλες Δυνάμεις και τα Σώματα Ασφαλείας της χώρας μας, εις βαθμόν υψίστης Ετοιμότητας, δι΄αποτροπήν πάσης επιβουλής από οιανδήποτε πλευράν αυτή παρουσιασθεί, ώστε κάθε υπερφίαλος και ονειροπόλος Σουλτάνος να γνωρίζει ότι , αν χρειασθεί, η Δύναμη Αποτροπής της χώρας μας να επέμβει, η απάντηση στον κάθε επιβουλέα θα είναι μία και μοναδική: 

ΜΟΛΩΝ ΛΑΒΕ