Φιλμογραφικά

Τι συμβαίνει όταν είκοσι άνθρωποι χωριστούν σε δύο ομάδες, που η μία έχει εξουσία πάνω στην άλλη; Τι συμβαίνει όταν αυτό γίνει σε συνθήκες εγκλεισμού; Αυτά αναρωτήθηκαν οι επιστήμονες στο Πανεπιστήμιο του Στάνφορντ το 1971 και για να απαντήσουν στα ερωτήματα τους αποφάσισαν να διεξάγουν το πείραμα, στο οποίο βασίζεται και η ταινία, το περιβόητο «Πείραμα της φυλακής Στάνφορντ». Με τη χρηματοδότηση του αμερικάνικου στρατού, ο Φίλιπ Ζιμπάρντο, επικεφαλής επιστήμονας του πειράματος, έβαλε εικοσιτέσσερις φοιτητές του να γίνουν φρουροί και φυλακισμένοι για να μπορέσει να μελετήσει την ψυχολογική επίδραση που θα έχει σε αυτούς η ανάληψη του αντίστοιχου ρόλου. Οι συμμετέχοντες υιοθέτησαν το ρόλο τους με περισσότερη θέρμη από την αναμενόμενη, ο Ζιμπάρντο παρασύρθηκε από το ενδιαφέρον του για τα αποτελέσματα του πειράματος και δεν επενέβη να σταματήσει τα έκτροπα, δύο φοιτητές παραιτήθηκαν και τελικά το πείραμα τερματίστηκε απότομα μετά από μόλις έξι μέρες. 

Ο Όλιβερ Χιρσμπίγκελ με οδηγό το μυθιστόρημα του Μάριο Τζιορντάνο μετέφερε στον κινηματογράφο αυτό το αμφιλεγόμενο πείραμα. Ο σκηνοθέτης καλλιεργεί από την αρχή της υπόθεσης ένα κλίμα δυσφορίας και γίνεται εμφανές ότι τα πράγματα εύκολα και γρήγορα θα ξεφύγουν από τα λογικά όρια. Βάζοντας και τις απαιτούμενες πινελιές μυθοπλασίας (η ιστορία είναι βασισμένη σε πραγματικά περιστατικά, αλλά σίγουρα δεν τα αποτυπώνει με ακρίβεια) δημιουργεί μια συγκλονιστική ταινία, που προκαλεί σοκ και προβληματισμό.

Απλοί, καθημερινοί άνθρωποι, οι οποίοι στην πλειονότητα τους συμμετείχαν στο πείραμα για την αμοιβή, γρήγορα ταυτίζονται με το ρόλο που τους δόθηκε και προσπαθούν να αντεπεξέλθουν με τον καλύτερο δυνατό τρόπο, βγάζοντας στην επιφάνεια διάφορα στοιχεία του χαρακτήρα τους. Οι ακραίες,  άλλωστε, συνθήκες του πειράματος (εγκλεισμός, μονομερής χορήγηση εξουσίας) κάνουν ακόμα πιο εύκολο το να αποκαλυφθούν πλευρές της προσωπικότητας που ήταν ως τότε άγνωστες ή καταπιεσμένες. Η πραγματικότητα μπλέκεται με τον ρόλο και τότε όλα ξεφεύγουν από τον έλεγχο. Οι φυλακισμένοι δυσκολεύονται να προσαρμοστούν στις συνθήκες στέρησης των δικαιωμάτων τους και απόλυτης υπακοής σε άλλους, ανώτερους, και οι φρουροί μεταχειρίζονται σταδιακά όλο και πιο σκληρά μέσα για να επιβληθούν. Ένα επικίνδυνο πείραμα, καθώς είχε σαν αντικείμενό του τον άνθρωπο και την έκθεσή του σε ακραίες συνθήκες με αποτελέσματα απρόβλεπτα, αστάθμητα και μη αναστρέψιμα.

Όλιβερ Χίρσμπίγκελ (1957-): 

Γερμανός σκηνοθέτης. Αρχικά, έγινε γνωστός με τις τηλεταινίες του (δραματικές και θρίλερ κυρίως). Η πρώτη κινηματογραφική του προσπάθεια έγινε το 2001 με την ταινία Το πείραμα, η οποία έλαβε πολλά βραβεία σε διάφορα διεθνή φεστιβάλ. Ο ίδιος  δηλώνει «ευρωπαίος σκηνοθέτης», όμως, στη συνέχεια της καριέρας του χρησιμοποίησε στις ταινίες του αγγλική γλώσσα και χολιγουντιανούς αστέρες, όπως Νικόλ Κίντμαν και Ντάνιελ Κρεγκ στην Εισβολή (2007) και Λίαμ Νίσον στο 5 λεπτά πριν τον παράδεισο(2009). Παρ’ όλα αυτά ξεχωριστή θέση στη φιλμογραφία του έχουν τα δύο γερμανόφωνα αριστουργήματά του Το Πείραμα (2001) και Η Πτώση (2004).

Είκοσι άνδρες προσλαμβάνονται για να παραστήσουν τους φρουρούς και τους φυλακισμένους σε ένα πείραμα διάρκειας δύο εβδομάδων. Το εργαστήριο είναι αντίγραφο φυλακής με κελιά, μπάρες αλλά και κάμερες με τις οποίες οι επιστήμονες παρακολουθούν και παρατηρούν τους συμμετέχοντες. Εξ? αρχής τίθενται ορισμένοι κανόνες, οι φυλακισμένοι πρέπει να υπακούν τους φυλακές και οι τελευταίοι να διασφαλίζουν την τάξη στη φυλακή. Ο καθένας είναι ελεύθερος να φύγει όποια στιγμή το θελήσει. Στην αρχή όλα είναι εύκολα, όμως, σταδιακά οι εμφανίζονται τάσεις επιβολής εξουσίας από τη μια πλευρά και ανυπακοής από την άλλη. Κανείς δεν μπορεί να φανταστεί που μπορεί να οδηγηθεί ένα πείραμα…

Πληροφορίες

Σκηνοθεσία: Όλιβερ Χιρσμπίγκελ

Σενάριο: Μάριο Τζιορντάνο, Κριστόφ Ντάρνστεντ, Ντον Μπόλιγκερ

Πρωταγωνιστές: Μόριτς Μπλάιμπτροϊ, Κρίστιαν Μπέρκελ, Όλιβερ Στοκόφσκι 

Έτος Παραγωγής: 2001

Βραβεία

Κέρδισε 3 βραβεία στα 

Βαυαρικά βραβεία κινηματογράφου

• Καλύτερης Φωτογραφίας

? Καλύτερης Σκηνοθεσίας

? Καλύτερου Σεναρίου

Ήταν υποψήφιο για 3 βραβεία 

Ευρωπαϊκού Κινηματογράφου

? Καλύτερου Ηθοποιού

? Καλύτερης Ταινίας

? Καλύτερης Σκηνοθεσίας

? Η ταινία είναι βασισμένη στο πραγματικό πείραμα του καθηγητή Φ. Ζιμπάρντο, το «Πείραμα της φυλακής Στάνφορντ».

? Μερικά περιστατικά της ταινίας έγιναν και στο πραγματικό πείραμα, όπως η αρχική σκηνή με τον πυροσβεστήρα και η σκηνή που ο φυλακισμένος αναγκάζεται να καθαρίσει την τουαλέτα με γυμνά χέρια. 

? Ο Όλιβερ Στοκόφσκι (Σούτε) είναι στην πραγματικότητα κλειστοφοβικός Σε μια αρχική σκηνή που οι φυλακισμένοι είναι στο ασανσέρ διακρίνεται η πραγματική δυσφορία του.

? Το 2010 γυρίστηκε ομώνυμο αμερικάνικο ριμέικ της ταινίας από τον Πόλ Σέρινγκ, σαφώς κατώτερο από τη γερμανική ταινία.