Η Τριπλή Κατοχή στην Ελλάδα (1941 - 1944) [Μέρος Ε’]

Μετά την γερμανική εισβολή στη χώρα, στη διάρκεια του 2ου Παγκοσμίου Πολέμου, με την πείνα - λιμό της Κατοχής, την αντίδραση και την αντίσταση της πλειονότητας του ελληνικού λαού. Η επίδραση της Κατοχής και των αγώνων των Ελλήνων, στη Λογοτεχνία και στις καλές τέχνες

10. ΤΑ ΣΥΣΣΙΤΙΑ, ΤΑ ΠΑΙΔΙΑ ΚΑΙ Η ΔΙΑΤΡΟΦΗ ΤΗΣ ΚΑΤΟΧΗΣ
    
    Συσσίτια άρχισαν να οργανώνονται από την Εκκλησία, από διάφορες Φιλανθρωπικές Οργανώσεις και από τον Ερυθρό Σταυρό.
    
    Τα συσσίτια, κυρίως με την φροντίδα του Διεθνούς Ερυθρού Σταυρού, ήταν καθημερινό φαινόμενο, ενώ τον Χειμώνα του 1941, οι άνθρωποι στις πόλεις πέθαιναν στους δρόμους, ψάχνοντας για τροφή. Η πείνα έπληξε κυρίως τα παιδιά, που υπέφεραν από τον υποσιτισμό, από την ελονοσία και από την φυματίωση. Η διανομή του συσσιτίου ήταν ένα επιπλέον κίνητρο για την παρουσία στο σχολείο, διότι όποιο παιδί έλειπε, έχανε και την μερίδα του και συχνά αυτό σήμαινε πως την έχανε και η οικογένειά του. Το μενού ήταν φτωχό και τις περισσότερες ημέρες το ίδιο. Όταν υπήρχε κάτι διαφορετικό ή κάτι επιπλέον, η μέρα γινόταν ξεχωριστή. Παρά τις κακουχίες η παιδική διάθεση για παιχνίδι δεν έλειπε, όπως μαρτυρά το απόσπασμα από το βιβλίο της Λότης Πέτροβιτς: "Ο καιρός της Σοκολάτας". Μια στάλα γλυκόζη ήταν πολυτέλεια για τα κοκκαλιάρικα παιδιά της Κατοχής. Όμως ήταν και αφορμή για σκανδαλιά από το πειραχτήρι της τάξης, που δεν εκτίμησε την αυτοθυσία της δασκάλας να μοιράσει το μερίδιό της στους μαθητές. Πρόκειται για ένα συγκινητικό παράδειγμα εκπαιδευτικού, που δεν είναι και το μόνο, εφόσον και οι εκπαιδευτικοί υπέφεραν από πείνα, όπως και όλοι οι Έλληνες. Η συγγραφέας Λιλίκα Νάκου αξιοποίησε τα ταλέντο της στο έργο της: "Κόλαση των παιδιών", με θέμα τα παιδιά της Κατοχής, που σκελετωμένα από την πείνα υπέφεραν. Με ιδιαίτερη γνώση, η συγγραφέας, στην ψυχολογία αυτών των υπάρξεων, που γεμίζουν το έργο της, πανέξυπνα με την σπίθα της ράτσας τους στα αδύναμα πρόσωπά τους, "ψυχούλες όρθιες", μέσα στα σκεβρωμένα από την πείνα κορμάκια", όπως σχολιάζει η ποιήτρια Σοφία Μαυροειδή. Η δημοσίευση του βιβλίου στην Ελβετία, είχε σαν αποτέλεσμα να σταλούν τα πρώτα κουτιά με γάλα για τα πεινασμένα Ελληνόπουλα και να αναπτυχθεί η φιλελληνική κίνηση για τη δοκιμαζόμενη χώρα μας.
    
    Τα συσσίτια ήταν ένας καθιερωμένος θεσμός, που έσωσε χιλιάδες Αθηναίους από τον θάνατο. Μόνον το Πατριωτικό Ίδρυμα (ΠΙΚΠΑ) υπολογίζεται ότι μοίραζε καθημερινά 190.000 μερίδες φαγητού. "Οι φοιτητές τρέφονταν, επίσης, με συσσίτια", αναφέρει η φιλόλογος - συγγραφέας Ελένη Νικολαΐδου. Στα λαϊκά συσσίτια μοιραζόταν μαγειρεμένο μπομποτάλευρο, το οποίο λεγόταν "κουρκούτι" ή "μπατζίνα". Το κουρκούτι, που έπαιρναν οι Αθηναίοι, το χρησιμοποιούσαν με διάφορους τρόπους, κυρίως σε σπανακόπιτα. Τα όσπρια, το μπομποτάλευρο δηλαδή το καλαμποκίσιο αλεύρι, το πλιγούρι, οι πατάτες, τα χαρούπια ή ξυλοκέρατα -υπερτροφή σήμερα-, τα διάφορα χορταρικά και λαχανικά, οι σταφίδες και οι λίγοι διαθέσιμοι ξηροί καρποί, αποτελούσαν πια τη βασική τροφή των Ελλήνων. Τσουκνίδες, λαχανίδες, πατατόφλουδες και μολόχες περιλήφθηκαν στο καθημερινό διαιτολόγιο. Στο βιβλίο της Ναταλίας Σαμαρά - Γκαίτλιχ: Οι συνταγές της Κατοχής, διαβάζουμε: "γυναίκες, άνδρες, παιδιά - ανθρώπινοι σκελετοί, ντυμένοι με κουρέλια - ψάχνουν απεγνωσμένα στα σκουπίδια, για να βρουν κάτι να φάνε και να ξεγελάσουν την πείνα τους: μια κρεμμυδόφλουδα, μια λεμονόκουπα ή πορτοκαλόφλουδα, που κάποιες φορές τα μαγείρευαν κιόλας. Άλλοτε πάλι έψαχναν και για κανένα κόκκαλο να το γλείψουν. Νεκροί υπήρχαν σε κάθε γωνιά. Μια καθημερινή εικόνα. Οι κάτοικοι της Αθήνας συνήθισαν στο θέαμα ατροφικών παιδιών που έψαχναν στα σκουπίδια.
    
    Ένα καρβέλι ψωμί κόστιζε μια λίρα. Και πού να το βρεις; Και πώς να το αγοράσεις; Εφόσον ούτε τρόφιμα υπήρχαν ούτε δουλειές, διότι όλα τα είχαν επιτάξει οι κατακτητές. Σπίτια, εργοστάσια, επιχειρήσεις και όλα τα συναφή. Αναφέρεται το παράδειγμα αμοιβής γιατρού, για να εγχειρίσει την γυναίκα ενός μαυραγορίτη: ΜΙΣΟ ΚΑΡΒΕΛΙ ΨΩΜΙ ΚΑΙ ΕΛΙΕΣ.
    
    Ας θυμηθούμε το συγκινητικό τραγούδι του Θέμη Ανδρεάδη, γραμμένο το 1970, που λέγει τα εξής: Πριν τριάντα χρόνια τέτοιαν εποχή, / τρώγαν με κουπόνια / και ήταν Κατοχή. / Τρώγαν με κουπόνια / και ήταν Κατοχή, / πριν τριάντα χρόνια, / τέτοιαν εποχή. / Και εσύ, Δημητράκη, / δεν τρως το φαί σου, / και συ Δημητράκη, / το βλέπεις και κλαις. / Λουλούδια σπαρμένη, / να είν' η ζωή σου / και συ Δημητράκη / να τρως ό,τι θες. / Κάτω από την μπότα του κατακτητή, / τρώγαμε μπομπότα / και ήταν Κατοχή. / Τρώγαμε μπομπότα / και ήταν Κατοχή, / κάτω από την μπότα του κατακτητή. / Και συ, Δημητράκη δεν τρως το φαί σου, / και συ Δημητράκη, / το βλέπεις και κλαις. / Λουλούδια σπαρμένη να είν' η ζωή σου, / και συ Δημητράκη / να τρως ό,τι θες.