Ο ενεργός ρόλος των Θρακών και η συνεισφορά τους στους αγώνες της εθνικής εξέγερσης του 1821 (Μέρος Γ’)

8. Γιατί δεν έγινε αξιόλογο Απελευθερωτικό Κίνημα στη Θράκη

Η Θράκη ήταν το πιο τρωτό τμήμα του Ελληνισμού. Κάθε επαναστατικό κίνημα ήταν πιο εύκολο να συντριφθεί, γιατί δεν βοηθούσε η εδαφολογική διαμόρφωση και γιατί ήταν πολύ κοντά στη βάση του εχθρού. Δεν ήταν δυνατό να γίνει στον τόπο μας αξιόλογο απελευθερωτικό επαναστατικό κίνημα εξαιτίας ορισμένων σοβαρών συνθηκών. Και συγκεκριμένα αυτές ήταν: Ι. Η ακαταλληλότητα του εδάφους, εξαιτίας της πεδιάδας που ήταν ασύμφορτη για μικρό και άτακτο στρατό. ΙΙ. Η γειτνίαση της Αδριανούπολης, που υπήρξε το στρατιωτικό τουρκικό κέντρο της περιοχής και ΙΙΙ. Η εγγύτητα της Κωνσταντινούπολης που ήταν η πρωτεύουσα του τουρκικού κράτους, με όλες τις αρχές και τις εξουσίες συγκεντρωμένες εκεί. Είναι φανερό ότι οι ορεινές περιοχές του Ιερού Όρους και της Στράντζας, όπου έδρασε η κλεφτουριά της Θράκης, είχαν συγκεντρώσει συμπαγείς ελληνικούς πληθυσμούς της Θράκης, ήδη από τις αρχές της Τουρκοκρατίας και αποτέλεσαν τα χρόνια εκείνα ορμητήρια των Θρακών επαναστατών και εστίες διαρκούς αναβρασμού. Παρά τα τραγικά πλήγματα, σημειώνει ο ιστορικός Βακαλόπουλος, που υφίσταται την εποχή αυτή ο Θρακικός Ελληνισμός, η αντίστασή του δεν κάμπτεται, γιατί η επαναστατική του κινητοποίηση είχε κατάλληλα προετοιμαστεί από τα πολυάριθμα μυημένα στελέχη της Φιλικής Εταιρείας. Επαναστατικές ενέργειες των Ελλήνων σημειώνονταν σ' ολόκληρη τη Θράκη και επεκτείνονταν στις περιοχές Φιλιππουπόλεως, Αδριανουπόλεως, Βάρνας, Αγχιάλου, Σωζοπόλεως, Μεσημβρίας, Μάκρης, Μαρώνειας και Κεσσάνης. Επίσης οι Θρακιώτες Έλληνες δραστηριοποιήθηκαν επαναστατικά σε αρκετά χωριά του κόλπου της Σάρρου, που σχηματίζεται στη δυτική άκρη της χερσονήσου της Καλλιπόλεως. Θρακιώτες επαναστάτες είχαν κινηθεί στα χωριά Πλαγιάρι, Εξαμίλι, Νεοχώρι, Μεγαρίσι, Καρατσαλή, που ενισχύθηκαν και από τις μεσογειακές περιοχές της Κεσσάνης, των Μαλγάρων και της Χαριουπόλεως.

Μετά από έρευνα στο τουρκικά αρχεία της Βέροιας, ανακαλύφθηκε γράμμα του Τούρκου στρατηγού Μπαϊράμ Πασά προς τον καδή της Βέροιας, με το οποίο τον ζητά να ετοιμάσει τρόφιμα για το στρατό του και προσθέτει ότι, κατά την κάθοδό του από τη Μικρά Ασία προς την Ελλάδα, συνάντησε σθεναρή αντίσταση από τους Έλληνες του κόλπου της Σάρρου και αναγκάσθηκε να σταματήσει για αρκετό καιρό. Αν και από ελληνικές πηγές δεν ξέρουμε σχεδόν τίποτε γι' αυτούς τους ήρωες της Καλλίπολης, ωστόσο γνωρίζουμε αρκετά για τις φοβερές σφαγές που ακολούθησαν.

9. Η εθνική εξέγερση και το άγνωστο ολοκαύτωμα της Σαμοθράκης κατά το 1821

Επαναστατικές ενέργειες εκδηλώθηκαν την εποχή εκείνη και στη Σαμοθράκη, της οποίας οι κάτοικοι είχαν ενθαρρυνθεί αποφασιστικά από τις περιπολίες των Ψαριανών στα βόρεια ελληνικά παράλια. Μυήθηκαν στη Φιλική Εταιρεία αρκετοί Σαμοθρακίτες, είτε στην Κωνσταντινούπολη, όπου πήγαιναν για εμπορικούς λόγους, είτε από σχετική επιστολή του Μητροπολίτη Μαρωνείας Κωνσταντίου, όπως φαίνεται από κάποιες μαρμάρινες πλάκες, που διασώζονται στο νησί.

Σύμφωνα με αναφορά προεστού προς τη Μονή των Ιβήρων, το 1809, η Χώρα δηλαδή η πρωτεύουσα του νησιού, είχε 350 σπίτια - οικογένειες. Άλλα 400-450 σπίτια - οικογένειες υπήρχαν στο υπόλοιπο νησί. Από άλλες αναφορές συμπεραίνουμε πως ο πληθυσμός του νησιού, την εποχή εκείνη, ήταν περίπου 5.000 κάτοικοι.

Οι Σαμοθρακίτες που μυήθηκαν στη Φιλική Εταιρεία, έπεισαν τους συμπατριώτες τους να ακολουθήσουν. Συγκέντρωσαν τα λιγοστά όπλα που υπήρχαν στο νησί. Συγκεκριμένα αναφέρει σχετικά ο Ίωνας Δραγούμης στο βιβλίο του: Σαμοθράκη: "Από το Μάρτη του 1821 ακούστηκε από κάποιο καράβι που άραξε στη Σαμοθράκη πως παντού ξεσηκώνονται οι χριστιανοί και χτυπούν τους Τούρκους. Αρνήθηκαν τότε (19 Απριλίου 1821) οι κάτοικοι του ακριτικού νησιού να πληρώσουν τα δοσίματα (=τους φόρους) στον Τούρκο διοικητή του νησιού, λέγοντας ότι είναι Έλληνες ελεύθεροι και δεν χρειάζεται να πληρώνουν φόρους στον Σουλτάνο. Οι Τούρκοι τους έστειλαν τότε έναν Ιμβριώτη που λεγόταν Λογοθέτης και αυτός κάλεσε τους νησιώτες με το καλό να πληρώσουν τα δοσίματα, μα αυτοί του αποκρίθηκαν πως δοσίματα δεν έχουν να δώσουν, μονάχα μολύβι και μπαρούτι. Σαν έφυγε ο Ιμβριώτης όμως, φοβήθηκαν γι' αυτά που είπαν, μην έρθει ο Τούρκος και τους σφάξει. Ένας Σαμιώτης που έμενε στο νησί και είχε όπλο, άρχισε  και γύμναζε μερικούς Σαμοθρακίτες στο σημάδι". Την 1η Σεπτεμβρίου του 1821, ξεπέζεψαν στην περιοχή του νησιού που λέγεται Μαρκηλιές περίπου 2.000 Τούρκοι, όπως λένε οι γέροντες του νησιού. Μόλις το έμαθαν οι Σαμοθρακίτες άρχισαν να φεύγουν στα βουνά. Ο Σαμιώτης με 30-40 νησιώτες έπιασαν τους λόφους, τον Κούκο και τον Βρυχό, στο στενό που λέγεται Σταυρί και που είναι στα Δυτικά της Χώρας. Όταν φάνηκαν οι Τούρκοι τους πυροβόλησαν. Το βόλι του Σαμιώτη έριξε κάτω τον σημαιοφόρο των Τούρκων και οι Σαμοθρακίτες το έβαλαν στα πόδια. Μερικοί μήνυσαν τα νέα στους χωρικούς. Τότε άρχισε η μεγάλη φυγή. Μερικοί κρύφθηκαν στα σπίτια. Όταν μπήκαν στη Χώρα οι Τούρκοι, συνέλαβαν αμέσως 2-3 και κάποιον Κυριάκο, που του έταξαν πολλά και τον έκαναν και τσαούση και τον έβαλαν να προσκαλέσει τους νησιώτες να παραδοθούν, τάχα πως θα τους συγχωρήσουν οι Τούρκοι. Ήρθαν λοιπόν σιγά - σιγά και παραδόθηκαν 700 άνδρες και κάτω από το κάστρο, σε μια περιοχή που ονομάζεται Εφτάς δηλαδή Εφτακόσιοι, σαν αρνιά τους έσφαξαν όλους. Τρεις μέρες κράτησε το μακελειό, σύμφωνα με τον Ίωνα Δραγούμη, που έμεινε στο προξενείο του Δεδεαγάτς (=Αλεξανδρούπολης) από το Σεπτέμβριο του 1905 έως και τον Δεκέμβριο του 1906. Επισκέφθηκε τη Σαμοθράκη στο διάστημα αυτό και έμαθε για τα δυσάρεστα γεγονότα του μαρτυρικού νησιού. Ο μπέης Καρά Αλής πήρε εντολή από το Σουλτάνο να καταστείλει την εξέγερση. Τα γεγονότα που ακολούθησαν μετά από τη σφαγή των 700, ήταν τραγικά. Ολόκληρα χωριά λεηλατήθηκαν και παραδόθηκαν στις φλόγες. Χιλιάδες άνδρες που αντιστάθηκαν, αποκεφαλίσθηκαν. Όσοι τόλμησαν να αποκηρύξουν τον ισλαμισμό, όπως οι μάρτυρες Μιχαήλ, Γεώργιος, Μανουήλ, Γεώργιος, Θεόδωρος πέθαναν τραγικά.

Από τη γενική σφαγή επέζησαν 25 με 30 οικογένειες που επιβίωσαν τα επόμενα χρόνια σε άθλιες συνθήκες, κατά τα λεγόμενα του ιερέα Γ. Μανωλάκη. Σύμφωνα με μαρτυρίες ξένων περιηγητών, τα θύματα, από τις άγριες σφαγές του άρρενος πληθυσμού, έφτασαν τις 2000, ενώ περίπου 500 Σαμοθρακίτες κατάφεραν να ξεφύγουν από τη θάλασσα. Στα σκλαβοπάζαρα της Σμύρνης και της Κωνσταντινούπολης βρέθηκαν πάνω από 1500 γυναικόπαιδα του νησιού, αλλά και νέοι άνδρες που δεν αποκεφαλίσθηκαν. Επίσης οι Τούρκοι μπήκαν στην εκκλησία, της Παναγίας στη Χώρα και τύφλωσαν τις εικόνες των αγίων, άρπαξαν ό,τι πολύτιμο βρήκαν. Σύντριψαν την Αγία Τράπεζα και ένας Τούρκος με τη λόγχη του τρύπησε το Ευαγγέλιο. Ένα μήνα, λένε, κυνηγούσαν τους νησιώτες στα βουνά και στις σπηλιές, για να τους σκοτώσουν όλους και να κλέψουν τις γυναίκες τους. Και σε όλο αυτό το μακελειό, που άλλες μαρτυρίες λένε πως κράτησε 8 εβδομάδες, το δρόμο τους τον έδειχνε ο Κυριάκος, ο Τσαούσης. Αλλά όταν έσφαξαν, όσους είχαν να σφάξουν και πήραν σκλάβους τους άλλους, τον Κυριάκο τον θανάτωσαν, λέγοντας πως και αυτός δεν μπορεί να είναι καλός, αφού προδίδει τους συμπατριώτες του.

Στις 12 Νοεμβρίου του 1821 ο Καρά Αλή, ο υπεύθυνος και για τις σφαγές στη Χίο, μπήκε στη Σαμοθράκη θριαμβευτικά. Στους ιστούς των πλοίων του τουρκικού στόλου είχε κρεμάσει τα κομμένα κεφάλια 30 συλληφθέντων Σαμοθρακιτών σαν ένδειξη νίκης κα υπεροχής.

Μετά τη σφαγή, το νησί έμεινε σχεδόν έρημο. Έμειναν μόνον 200 Έλληνες. Μια 10ετία αργότερα ο Σουλτάνος Μαχμούτ ο Β', με σχετικό διάταγμα απελευθέρωσε τους Έλληνες που είχαν αιχμαλωτισθεί κατά τη διάρκεια της επανάστασης. Στη μνήμη των χιλιάδων νεκρών η 1η Σεπτεμβρίου τιμάται πια στο νησί σαν ημέρα πένθους. Ένα μοιρολόγι στης Σαμοθράκης που αναφέρει τους Τούρκους και κλαίει την ημέρα του χαλασμού λέγει τα εξής: Σήμερα είναι Τρίτη και πρωτοσταυρινιά, / όπου μας εχαλάσαν οι Τούρκοι τα σκυλιά. / Επαίρναν τα κεφάλια και αφήναν τα κορμιά, / γεμίσαν τα σοκάκια και όλα τα στενά.

Γνήσιο εκπρόσωπο του επιστημονικού δυναμικού της Θράκης, αποτελεί ο Σαμοθρακίτης Νικ. Β. Φαρδύς (1853-1901) που σπούδασε και έδρασε στην Σμύρνη και στην Μασσαλία. Είναι μια σημαντική προσωπικότητα του 2ου μισού του 19ου αι., που δυστυχώς είναι άγνωστος στους πιο πολλούς. Υπήρξε ο 1ος εισηγητής του μονοτονικού συστήματος το 1889 που το υιοθέτησε και στα γραπτά του κείμενα, σύμφωνα με τον Νικ. Κατσανή. Για την εξέγερση στη Σαμοθράκη και τον τραγικό της επίλογο έγραψε ο Άγγλος ιστορικός Φίνλεϊ, στην ιστορία της ελληνικής επανάστασης, το 1861: Είναι αδύνατο να υποθέσει κανείς ότι αυτοί οι άνθρωποι, εννοώντας τους Σαμοθρακίτες που σφαγιάσθηκαν, διέπραξαν κάποιο έγκλημα, που να αξίζει τόση σκληρή τιμωρία. Επίσης και ο Γάλλος L. Lacroix, στο έργο του Iles de la Crece (=Νησιά της Ελλάδος), Παρίσι 1881, αναφέρει: Οι Τούρκοι ερήμωσαν τελείως και άσπλαχνα το νησί αυτό, εννοώντας τη Σαμοθράκη, για τον αγώνα του υπέρ της ανεξαρτησίας του. Αλλά και ο Γάλλος ζωγράφος Βινσόν, ζωγράφισε πίνακα με θέμα: Τη σφαγή της Σαμοθράκης, που βρίσκεται στο Μουσείο του Λούβρου, μαζί με τη γνωστή μας: Νίκη της Σαμοθράκης. Το Λογχισμένο Ευαγγέλιο της εκκλησίας μας Παναγίας στη Χώρα της Σαμοθράκης φυλάσσεται στο Εθνικό Ιστορικό Μουσείο.

"Μέχρι σήμερα, αναφέρει ο Ίων Δραγούμης -εννοώντας φυσικά την εποχή του- χρησιμοποιούν οι Σαμοθρακίτες την παροιμιώδη φράση: Εγώ δεν είμαι από τους εφτακόσιους ή αυτός είναι από τους εφτακόσιους και εννοούν: Εμένα δεν με γελάν εύκολα ή αυτός γελιέται εύκολα, εννοώντας αυτούς που έσφαξαν οι Τούρκοι στον Εφκά το 1821. Όμως, τονίζει ο Δραγούμης, και όσοι Σαμοθρακίτες δεν γελάστηκαν τότε και δεν πήγαν να παραδοθούν στον Τούρκο και αυτοί δεν ήσαν καλύτεροι από τους άλλους. Καλή είναι η πονηριά, μα καλύτερη η ανθρωπιά, σημειώνει ο Ίωνας Δραγούμης.

10. Οι διώξεις, οι σφαγές και οι απαγχονισμοί των Θρακών

Ο πρώτος Έλληνας υποπρόξενος στην πολυεθνική Αδριανούπολη που εθεωρείτο ακόμη και στα 1835 η 2η σε σπουδαιότητα πόλη της οθωμανικής αυτοκρατορίας μετά την Κωνσταντινούπολη, ήταν ο Ιωσήφ Βαρότσης. Ο αναφερόμενος υποπρόξενος τονίζει αναλυτικά στις εκθέσεις του αρκετά πριν από τα μέσα του 19ου αιώνα, τις τουρκικές διώξεις, οι οποίες στόχευαν το ελληνικό στοιχείο της Θράκης, αλλά ακόμη και τους Έλληνες υπηκόους που ζούσαν εκεί. "Ανδρείοι καπετάνιοι, παπάδες, λαϊκοί / σκοτώθηκαν και αγάδες, με άδικο σπαθί", μας θυμίζει ο Ρήγας Φεραίος στο Θούριο.

Και οπωσδήποτε πρέπει να αναφερθούν οι σφαγές, που προξένησαν οι Τούρκοι, μετά την καταστροφή της Προποντίδας. Φυσικά δεν χρειάζεται να θυμίσει κανείς το Παιδομάζωμα, εφόσον είναι γνωστή η έκταση που πήρε στην περιοχή της Θράκης. Βέβαιο θεωρείται, όπως αναφέρει που πήρε στην περιοχή της Θράκης. Βέβαιο θεωρείται, όπως αναφέρει ο ιστορικός Κωνσταντίνος Βακαλόπουλος ότι η θέση "παλουκωμένοι", μεταξύ Ορτάκιοϊ και Λίτιτσας πήρε την ονομασία αυτή, ύστερα από την εκτέλεση προυχόντων της κωμόπολης για την συμμετοχή τους στη Φιλική Εταιρεία και την οργάνωση κινήματος. Χαρακτηριστικές είναι οι σκηνές, τις οποίες περιγράφει σε επιστολή του, στις 19 Μαΐου του 1921, ένας ριψοκίνδυνος Κωνσταντινουπολίτης, ο οποίος διασχίζοντας την Ευρωπαϊκή Τουρκία έφτασε ως τη Σιμανίτσα της Βλαχίας και ενώθηκε με το στρατό του Αλέξανδρου Υψηλάντη: "Με χίλιους δύο κινδύνους έφτασα στην Αδριανούπολη. Εκεί σηκώθηκαν οι τρίχες μου από τις νέες τρομάρες. Τον σεβάσμιο πρώην Πατριάρχη Κωνσταντινουπόλεως Κύριλλο, που ζούσε αποτραβηγμένος σ' ένα χωριό κοντά στην Αδριανούπολη, πήγαν και τον πήραν και τον κρέμασαν απέναντι από τη Μητρόπολη. Τον έκλαψαν όλοι οι χριστιανοί της Αδριανούπολης. Πολλοί επίσκοποι, καθώς και οι πιο πλούσιοι κάτοικοι έπεσαν θύματα της θηρωδίας των Οσμάνων. Έσπευσα να εγκαταλείψω αυτόν τον απαίσιο τόπο".

Στις ευρωπαϊκές επαρχίες της οθωμανικής αυτοκρατορίας, ιδιαίτερα στη Θράκη και στη Μακεδονία, οι Τούρκοι είχαν γίνει ανήμερα θηρία και έσφαξαν αδιακρίτως, ο καθένας, όταν ήθελε και όποιον ήθελε, αναφέρει σχετική πηγή. Με ιδιαίτερη μανία στρέφονταν κατά των ανώτατων κληρικών και των προκρίτων και κυρίως εναντίον των αστών, των ξενιτεμένων πραματευτάδων, που αποτελούσαν τους κύριους πυρήνες της Φιλικής Εταιρείας και τους φορείς του επαναστατικού πνεύματος. Στις 25 Απριλίου 1821 η Σωζόπολη καταλήφθηκε από τουρκικά στρατεύματα. Οι Έλληνες πρόκριτοι συνελήφθησαν και απαγχονίσθηκαν στην πλατεία της πόλης. Μεταξύ αυτών ήσαν οι: Θανασάκης Θανάσογλου, Μπαλασάκης Σφέτκου, Χατζηασλάνης Αντωνάκης Σκουλόγλου, καθώς και ο Μητροπολίτης Παΐσιος, ο οποίος αρνήθηκε να αποκηρύξει το επαναστατικό κίνημα και είχε την ίδια τύχη.  

Οι σφαγές των Οθωμανών επεκτάθηκαν σε διάφορες περιοχές της Θράκης. Στις 40 Εκκλησιές απαγχονίσθησαν 15. Ανάμεσά τους ήσαν: Ο Παπά Κωνσταντίνος και οι πρόκριτοι Χατζή Μαζαράκης, Χατζή Δημητράκης και Χατζή Νικόλαος. Στο Σκοπό κρεμάσθηκαν οι πρόκριτοι Τζορμπατζής και Παπανδρέας.

Η προφορική παράδοση αναφέρει ότι οι σφαγμένοι ραγάδιες ήσαν τόσοι πολλοί στο Διδυμότειχο, ώστε από την εποχή εκείνη χρονολογείται η παρακμή δύο σπουδαίων βιομηχανιών: της πηλοπλαστικής και των κλωστηρίων μεταξιού. Στην Κεσσάνη επικρατούσε παρόμοια κατάσταση. Και στη Βάρνα υπήρξαν απαγχονισμοί Ελλήνων προκρίτων και Φιλικών. Η παράδοση διέσωσε τα ονόματα των εξής: Ζαχαρίδη Κρυόφυλλου, Καπετάν Παρασκευά, Κάλακλη και Ιωάννη Ασπιώτη. Παπαμανώλη, Κ. Πωγωνάτον, Τσακήρ Τσορμπατζή, Χριστοδούλου Νικολάου. Στην Αίνο βρήκε μαρτυρικό θάνατο ο νεο-μάρτυρας Στέφανος και άλλοι 25 Έλληνες κάτοικοι, στις 17 Απριλίου 1821.

Όλες αυτές οι εγκληματικές ενέργειες του τουρκικού κράτους δεν απέβλεπαν μόνον στο να εκδικηθούν και να τρομοκρατήσουν τους Έλληνες, αλλά αποσκοπούσαν στο να προκαλέσουν το ενδιαφέρον, τον φανατισμό και την πολεμική διάθεση των Γενίτσαρων, για να βοηθήσουν τους πασάδες της Θράκης που είχαν πάρει διαταγή να εισβάλλουν στις περιοχές της Θράκης που είχαν επαναστατήσει, μας αναφέρει ο Τάκης Τσονίδης στο βιβλίο του. Αλλά και ο Διον. Κόκκινος στο πόνημά του για την ελληνική επανάσταση τονίζει, πως υπήρχε και ένας άλλος λόγος που οι Τούρκοι με χαρά και ζήλο φυλάκιζαν, απαγχόνιζαν και αποκεφάλιζαν τους Έλληνες προύχοντες και όσους είχαν πολλά περιουσιακά στοιχεία. Δημεύονταν οι περιουσίες του και ένα μεγάλο μέρος από την κινητή περιουσία τους το άρπαζε ο τουρκικός όχλος. Και επειδή στις περιοχές αυτές δεν υπήρχαν Έλληνες οπλαρχηγοί, δεν φοβόνταν τα αντίποινα.

(Συνεχίζεται με το Μέρος Δ’)

Βρείτε τα τελευταία νέα της Κομοτηνής, της Ροδόπης και της Θράκης ευρύτερα
στο Google News του www.xronos.gr