Η αναδιοργάνωση της Στρατιάς του Έβρου

Η Ελληνική Στρατιά του Έβρου του 1922-1923, που οργανώθηκε και εκπαιδεύτηκε κατά τη διάρκεια μιας πραγματικά τραγικής περιόδου της νεότερης ιστορίας μας, προήλθε απευθείας από την Ελληνική Στρατιά της Μικράς Ασίας, γιατί όλα σχεδόν τα στελέχη της είχαν λάβει μέρος στη Μικρασιατική Εκστρατεία, που είχε λήξει τόσο τραγικά κατά τον Αύγουστο του 1920

Μετά την εκκένωση της Ανατολικής Θράκης από τον ελληνικό στρατό, σχηματίστηκε ένα ενεργό μέτωπο με τους Τούρκους στον Έβρο, ενώ ο ελληνικός στρατός της Θράκης οργανωμένος σε δύο Σώματα Στρατού, με τα Δ' και Γ', έλαβε την ακόλουθη διάταξη:

-Στρατηγείο Στρατιάς Έβρου: Αντιστράτηγος Κωνσταντίνος Νίδερ, με έδρα την Αλεξανδρούπολη.
-Δ' Σώμα Στρατού: Υποστράτηγος Γεώργιος Λεοναρδόπουλος, με έδρα το Διδυμότειχο και δυνάμεις 3 Μεραρχίες Πεζικού Αδριανουπόλεως (VIIη, VIη).
-Γ΄Σώμα Στρατού: Υποστράτηγος Χατζημιχάλης, με έδρα την Κομοτηνή και δυνάμεις 3 Μεραρχίες Πεζικού (XIη, Χη, ΙΙΙη)
-Β' Σώμα Στρατού δυνάμεις το ισοδύναμο 2 Μεραρχιών Πεζικού. Παρέμενε στη Μακεδονία ως εφεδρική δύναμη, με προσανατολισμό τόσο προς τη Θράκη όσο και προς τη Βουλγαρία.

Στο μεταξύ στις 8 Νοεμβρίου 1922, άρχισε στη Λοζάνη η συνδιάσκεψη Ειρήνης, στην οποία πήρε μέρος εκτός από την Ελλάδα και την Τουρκία που αντιπροσωπευόταν πια επίσημα από την κυβέρνηση της Άγκυρας και όχι από την κυβέρνηση της Κωνσταντινούπολης, η Αγγλία, η Γαλλία, η Ιταλία, η Σοβιετική Ένωση (ως παρατηρητής), η Σερβία, η Ρουμανία και η Ιαπωνία.

Την Ελλάδα εκπροσώπευε, μετά από παράκληση της επαναστατικής κυβέρνησης, ο Ελευθέριος Βενιζέλος, ενώ κατά την εναρκτήρια συνεδρίαση παρέστησαν οι πρωθυπουργοί Γαλλίας και Ιταλίας, Πουανκαρέ και Μουσολίνι. Την Αγγλία εκπροσωπούσε ο υπουργός των Εξωτερικών Λόρδος Κώασον και την Τουρκία ο στρατηγός Ισμέ Πασάς με την ιδιότητα του υπουργού των Εξωτερικών. Ευθύς εξαρχής φάνηκε ότι τα πράγματα θα ήταν για την Ελλάδα οι Τούρκοι εμφανίστηκαν με ύφος νικητή και απαιτούσαν συνήθως τα πάντα, ενώ παράλληλα υποστηρίζονταν σχεδόν σε κάθε τους αίτημα από τους Γάλλους και τους Ιταλούς. Ευτυχώς η στάση του Βρετανού αντιπροσώπου εξισορροπούσε κάπως το ενωμένο "γαλλοϊταλοτουρκικό" μπλοκ, ενώ το αδιαμφισβήτητο διεθνές κύρος του Ελευθερίου Βενιζέλου και οι εξαιρετικές του ικανότητες, βάραιναν σημαντικά μεταξύ εχθρών και φίλων.

Ωστόσο ούτε το κύρος του Βενιζέλου, ούτε η βαρύτητα των λόγων και επιχειρήσεων του Βρετανού αντιπροσώπου ήταν μόνα τους ικανά να αναχαιτίσουν τις τουρκικές αξιώσεις που επεδίωκαν, εκτός των άλλων, και την οικονομική κατάρρευση της Ελλάδας. Γι' αυτό οι ιθύνοντες Έλληνες, τόσο στην Αθήνα όσο και στη Λοζάνη, κατανόησαν σύντομα ότι η "λογίκευση" της Τουρκίας και ίσως η επανόρθωση μερικώς των αποτελεσμάτων του πρόσφατου Μικρασιατικού και Θρακικού ατυχήματος, θα μπορούσε να γίνει μόνο με την ύπαρξη ενός ισχυρού ελληνικού στρατού στη Θράκη, με την οποία η Ελλάδα θα μπορούσε να αποκρούσει κάθε παράλογη τουρκική αξίωση και ακόμα να απειλήσει μια εισβολή και ανακατάληψη της Ανατολικής Θράκης. Με αυτό το πνεύμα γαλουχήθηκε ο Στρατός του Έβρου από το νέο αρχηγό του, τον υποστράτηγο Θεόδωρο Πάγκαλο, που ανέλαβε τη διοίκηση του μέσα Δεκεμβρίου 1922, ασθένησε ο ως τότε διοικητής του αντιστράτηγος Νίδερ.

Σχετικά με την κατάσταση του Στρατού της Θράκης κατά την ημέρα άφιξης εκεί του Θεόδωρου Πάγκαλου, υπάρχει η εξής περιγραφή του ίδιου: "Οι στρατιώται ήσαν πλέον τελείως απείθαρχοι και ως επί το πλείστον γυμνοί διαρρέον δια ξηράς, ενώ ανώτεροι διοικηταί ακόμη και μέραρχοι, διεπληκτίζοντο και ευγκατέλειπαν αυτοβούλως και άνευ αδείας του Αρχηγού ή του Υπουργείου την θέσιν των και ήρχοντο εις τας Αθήνας. Κύματα προσφύγων εις άθλιαν κατάστασιν συνέρρεον αθρόως από την Ανατολική Θράκη".

Μόλις έφτασε ο Πάγκαλος στη Θράκη συγκρότησε αμέσως έκτακτα στρατοδικεία, στα οποία παρέπεμπε κάθε στρατιώτη ή αξιωματικό που εγκατέλειπε τις τάξεις του ή παρανομούσε με οποιοδήποτε άλλο τρόπο. Έτσι εκτελέστηκαν αμέσως μερικές θανατικές καταδίκες και αμέσως αποκαταστάθηκε η τάξη και πειθαρχία στις μονάδες, οι οποίες άρχισαν να αναδιοργανώνονται και να εκπαιδεύονται με ταχύ και εντατικό ρυθμό. Ήταν επίσης, τότε πρόσφατο γεγονός ο τουφεκισμός πέντε πολιτικών και του τελευταίου αρχιστρατήγου της Μικράς Ασίας που θεωρήθηκαν πρωταίτιοι της ήττας και της καταστροφής και παραπέμφθηκαν στο Στρατοδικείο με την κατηγορία της εσχάτης προδοσίας. Τον ίδιο χρόνο κλήθηκαν για κατάταξη νέες κλάσεις στρατιωτών που παρουσιάζονταν αθρόα τις μονάδες του Έβρου, ενώ παράλληλα απολύονταν παλιότερες κλάσεις από τις οποίες και προέρχονταν τα περισσότερα προβλήματα πειθαρχίας.

Έτσι σύντομα η Στρατιά του Έβρου ανανεώθηκε ως προς τους κληρωτούς κατά 100% και κατά τον Απρίλιο του 1923 είχε μια συνολική δύναμη 110.000 αξιωματικών και οπλιτών με εννιά Μεραρχίες Πεζικού και μια Ιππικού, που, πλαισιώνονταν από αναγκαίο πυροβολικό μάχης και από μονάδες Μηχανικού, έτοιμες να γεφυρώσουν τον Έβρο, ώστε να περάσει η Στρατιά στην αντεπίθεση για ανακατάληψη της Ανατολικής Θράκης και ίσως και της Κωνσταντινούπολης.

Όπως προαναφέραμε το όραμα αυτό που οδήγησε τότε τον αρχηγό και τα στελέχη της ελληνικής στρατιάς, που επί αρκετούς μήνες παρέμενε στη δυτική όχθη του Έβρου. Έτσι η Ελλάδα χάρη στις άοκνες προσπάθειες του Αρχηγού και των στελεχών της στρατιάς του Έβρου, απέκτησε σύντομα ένα μέσον πίεσης της Τουρκίας, η οποία αναγκάστηκε να χαλαρώσει τους τόνους και να λογικευτεί, γιατί κατανόησε ότι ή θα έπρεπε να υποχωρήσει και να υπογράψει μια συνθήκη ειρήνης αποδεκτή και από την Ελλάδα, ή θα έπρεπε να αποδυθεί σε ένα καινούργιο πόλεμο μαζί της, με απρόβλεπτες για αυτήν συνέπειες.

Έτσι, ίσχυσε και κατά το 1923 ένα δόγμα "αποτροπής πολέμου", όπως περίπου ισχύει σήμερα, που στηριζόταν στην ελληνική στρατιωτική και ναυτική ισχύ, δηλαδή σε μια ισχυρή στρατιά 110.000 ανδρών στον ελληνικό στόλο, που κυριαρχούσε στον Ελλήσποντο και επίσης σε μια υπολογίσιμη για την εποχή εκείνη αεροπορική δύναμη 30 περίπου μαχητικών αεροσκαφών. Μεταξύ αυτών των αεροσκαφών που τα πετούσαν άριστοι και εμπειροπόλεμοι χειριστές, ήταν και 10 αεροσκάφη δίωξης αγγλικής κατασκευής τύπου "Mars" που μόλις είχαν παραληφθεί και αποτελούσαν το καύχημα της Αεροπορίας μας. Η μοίρα των αεροσκαφών έφερε το όνομα Μοίρα Θανάτου.

Επίλογος
Η Ελληνική Στρατιά του Έβρου του 1922-1923, που οργανώθηκε και εκπαιδεύτηκε κατά τη διάρκεια μιας πραγματικά τραγικής περιόδου της νεότερης ιστορίας μας, προήλθε απευθείας από την Ελληνική Στρατιά της Μικράς Ασίας, γιατί όλα σχεδόν τα στελέχη της είχαν λάβει μέρος στη Μικρασιατική Εκστρατεία, που είχε λήξει τόσο τραγικά κατά τον Αύγουστο του 1920.

Από τα στελέχη αυτά, που διέθεταν πολύτιμη πολεμική πείρα, αλλά και ένθερμο ζήλο για την εκπλήρωση της αποστολής τους, η Στρατιά του Έβρου εμποτίστηκε "μέχρι μυελού οστέων" με απαράμιλλο μαχητικό πνεύμα και με γενναιότητα, πράγμα που αποδεικνύεται από τη γρήγορη, σε χρόνο ρεκόρ, αναδιοργάνωση και εκπαίδευση της, από την πειθαρχία των ανδρών της, αλλά και από το υψηλό ηθικό της, που έκανε τους ηγέτες της να πιστεύουν ότι η Στρατιά αυτή θα έμπαινε νικήτρια στην Κωνσταντινούπολη και θα ξαναζωντάνευε έτσι το όνειρο της Μεγάλης Ιδέας, που είχε αρχίσει να ξεθωριάζει μετά τη Μικρασιατική ήττα και το ξερίζωμα του Μικρασιατικού και Θρακικού Ελληνισμού.

Υπήρξε λοιπόν η Ελληνική Στρατιά του Έβρου του 1922-23 η Στρατιά που θα επανόρθωνε την ήττα του Αυγούστου του 1922 και θα έδιωχνε τους Τούρκους από την Ευρώπη, οριστικά αυτή τη φορά. Όμως η Στρατιά αυτή δεν είχε την ευκαιρία να πολεμήσει και να τιμωρήσει τον εχθρό, επειδή στο μεταξύ επήλθε συμφωνία μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας και παραίτηση της τελευταίας από όλες τις θρασείες και υπερφίαλες αξιώσεις της. Έτσι η Ελληνική Στρατιά του Έβρου του 1922-1923, δεν έχει στο ενεργητικό της νίκες, ηρωικές πράξεις και πολεμικά ανδραγαθήματα, για τα οποία οργανώθηκε, εκπαιδεύτηκε και εμψυχώθηκε επί οκτώ περίπου μήνες, όμως, έχει να επιδείξει ένα αξεπέραστο κατόρθωμα, το ότι μπόρεσε να πτοήσει τον εχθρό μόνο με την παρουσία και την ισχύ της και να τον πείσει ότι μια αναμέτρηση μαζί της μόνο δεινά θα μπορούσε να του προκαλέσει και ήττες και ταπεινώσεις.

Έχει, λοιπόν, η Ελληνική Στρατιά του Έβρου, που αποτελεί και για τις σημερινές Ένοπλες Δυνάμεις μας τρανό παράδειγμα προς μίμηση, και μια μοναδικότητα στο Στρατό μας ως προς την εκτέλεση της αποστολής της: νίκησε τον εχθρό με μια αναίμακτη νίκη που ήταν η μόνη που χρειαζόταν τότε στην Ελλάδα, μετά από μια περίοδο πολέμων και περιπετειών δέκα περίπου χρόνων.

Φωτογραφία: history-point.gr