Πόσο εφικτή είναι η βιώσιμη ανάπτυξη στην Ελλάδα;

ΑΡΘΡΑ

Μοιραστείτε το

Γράφει η Αλεξάνδρα Γκεμιτζή, καθηγήτρια Τμήματος Μηχανικών Περιβάλλοντος, Δημοκριτείου Πανεπιστημίου Θράκης - e.mail: [email protected]

Η Μεσόγειος είναι ένας δημοφιλής τουριστικός προορισμός όπου ο υπερτουρισμός έχει επικριθεί για την πίεση που ασκεί στις τοπικές κοινότητες και την πολιτιστική κληρονομιά

Στα πλαίσια της συνεργασίας του Δημοκριτείου Πανεπιστημίου Θράκης με το Εθνικό Κέντρο Δημόσιας Διοίκησης και Αυτοδιοίκησης, αναπτύχθηκε ένας δείκτης που ονομάστηκε Carrying Capacity Development Index (CCDI), ή Δείκτης Φέρουσας Ικανότητας Ανάπτυξης

Το τελευταίο διάστημα ακούμε όλο και συχνότερα για θέματα που αφορούν στην κλιματική αλλαγή και στη δυνατότητα των περιοχών της χώρας μας και ιδιαίτερα των νησιών του Αιγαίου να υποστηρίξουν την ανάπτυξη, ιδιαίτερα ως προς το θέμα του τουρισμού. Σήμερα, πολλές χώρες θεωρούν την ανθρώπινη πρόοδο και τον μετριασμό της ανέχειας ως σημεία αναφοράς της ανάπτυξης και της επιτυχίας. Επιπλέον, η ανθρώπινη ανάπτυξη διαδραματίζει κρίσιμο ρόλο στην αύξηση της ευημερίας των ανθρώπων σε μια χώρα (Amaluddinetal., 2018), αλλά ταυτόχρονα δημιουργεί διάφορες περιβαλλοντικές και κοινωνικοοικονομικές ανησυχίες (Khanna et al., 1999; Muler Gonzalez et al., 2018; Programme & Campbell, 2019; Sun et al., 2020).

Η έννοια της φέρουσας ικανότητας στην ανάπτυξη αναφέρεται στο μέγιστο επίπεδο της ανθρώπινης δραστηριότητας και του πληθυσμού που ένα περιβάλλον ή σύστημα μπορεί να αντέξει μακροπρόθεσμα χωρίς να υποβαθμιστεί. Ενσωματώνει οικολογικές, οικονομικές και κοινωνικές διαστάσεις, δίνοντας έμφαση στην ανάγκη εξισορρόπησης της ανάπτυξης με τη βιώσιμη χρήση των πόρων(Sun et al., 2020; Xu& Yang, 2024).

Η βιώσιμη ανάπτυξη είναι μια δυναμική έννοια που απαιτεί ισορροπία μεταξύ της ανάπτυξης και της βιωσιμότητας. Απαιτεί μια ολιστική προσέγγιση που ενσωματώνει περιβαλλοντικούς, οικονομικούς και κοινωνικούς παράγοντες για να διασφαλίσει ότι η ανάπτυξη μπορεί να διατηρηθεί μακροπρόθεσμα χωρίς να διακυβεύεται η ικανότητα των μελλοντικών γενεών να ικανοποιήσουν τις ανάγκες τους.

Σε πολλές περιοχές του κόσμου υπάρχει αυξανόμενη ανησυχία για τις επιπτώσεις της ανάπτυξης στο ανθρώπινο και φυσικό περιβάλλον. Η τουριστική ανάπτυξη, για παράδειγμα, είναι γνωστό ότι παρέχει μια ευκαιρία ευημερίας για διάφορες κοινότητες, ιδίως τις ορεινές, όπου άλλες επιλογές ανάπτυξης είναι περιορισμένες. Ωστόσο, ο τουρισμός επηρεάζει το εύθραυστο περιβάλλον και, ως εκ τούτου, θα πρέπει να αξιολογηθούν οι στρατηγικές διαχείρισης προκειμένου να επιτευχθεί βιώσιμος τουρισμός. Έτσι, έχει προταθεί ένας δείκτης, δηλαδή η Τουριστική Φέρουσα Ικανότητα (TCC) για την κοιλάδα του Κασμίρ, ώστε να ρυθμιστεί η τουριστική ροή στους πιο δημοφιλείς τουριστικούς προορισμούς και να ελαχιστοποιηθούν οι περιβαλλοντικές και κοινωνικοοικονομικές συνέπειες(Malik & Bhat, 2015).

Η Μεσόγειος είναι ένας άλλος δημοφιλής τουριστικός προορισμός όπου ο υπερτουρισμός έχει επικριθεί για την πίεση που ασκεί στις τοπικές κοινότητες και την πολιτιστική κληρονομιά. Η μελέτη των Muler Gonzalezetal., (2018), διερεύνησε τις επιπτώσεις και την κοινωνική φέρουσα ικανότητα του τουρισμού σε έναν προορισμό της Καταλονίας. Διαπίστωσε ότι υπάρχει συναίνεση μεταξύ του τοπικού πληθυσμού σχετικά με τις επιπτώσεις του τουρισμού στη διατήρηση. Επιπλέον, η μελέτη ανέδειξε το ζήτημα του περιορισμένου χώρου για τους κατοίκους, το οποίο επηρεάζει διάφορους δείκτες φέρουσας ικανότητας (Muler Gonzalezetal., 2018).

Η φέρουσα ικανότητα για ανάπτυξη αναφέρεται στο μέγιστο επίπεδο οικονομικής και κοινωνικής ανάπτυξης που μπορεί να υποστηρίξει ένα περιβάλλον χωρίς σημαντική υποβάθμιση ή κατάρρευση. Η έννοια αυτή έρχεται σε αντίθεση με την επικρατούσα άποψη ότι υπάρχουν ανεξάντλητοι πόροι και συνεπώς η έλλειψη υποδομών είναι αυτή που περιορίζει την περαιτέρω ανάπτυξη. Η φέρουσα ικανότητα για ανάπτυξη ενσωματώνει περιβαλλοντικές και κοινωνικοοικονομικές διαστάσεις για να διασφαλίσει τη βιώσιμη ανάπτυξη. Έτσι, η φέρουσα ικανότητα ανάπτυξη της αστικής γης είναι μια πιο συγκεκριμένη έννοια και εξετάζει τις επιπτώσεις της αστικοποίησης στους εδαφικούς πόρους και προσπαθεί να ποσοτικοποιήσει ένα αποδεκτό όριο ανάπτυξης που υποστηρίζει τη βιώσιμη ανάπτυξη (Shen et al., 2020; Sun et al., 2020; Voulellis&Serraos, 2017).

Η χρήση γης για τον ενεργειακό τομέα, π.χ. εγκατάσταση μονάδων ανανεώσιμων και συμβατικών πηγών ενέργειας, ανεμογεννητριών, ηλιακών συλλεκτών και άλλων χρήσεων γης για βιοενέργεια, θέτει διάφορα ζητήματα σχετικά με το αποτύπωμα γης του τομέα και τη χωρητικότητα γης για τη διατήρηση των επεκτεινόμενων ενεργειακών χρήσεων γης, μαζί με τη σκοπιμότητά της για τον μετριασμό της κλιματικής αλλαγής (Shenetal., 2020). Άλλες εργασίες έχουν επικεντρωθεί στην ευρύτερη έννοια της φέρουσας ικανότητας της γης γενικά, χωρίς να εστιάζουν σε συγκεκριμένο τύπο χρήσης γης (π.χ. αστική) ή συγκεκριμένο πρότυπο ανάπτυξης (π.χ. τουριστική ή αστική) (Wei et al., 2023; Xu& Yang, 2024)[8,12], ενώ τεκμηριώνεται επίσης ο πρωταρχικός ρόλος των χρήσεων γης στην ποιότητα των οικοτόπων (Wangetal., 2024).

Επίσης, η φέρουσα ικανότητα έχει συνδεθεί με τη βιώσιμη ανάπτυξη και ορίστηκε ως επιχειρησιακό εργαλείο για τη βιώσιμη ανάπτυξη (Khanna et al., 1999). Προηγούμενες εργασίες έχουν επίσης επισημάνει τη δυνατότητα της φέρουσας ικανότητας να χρησιμοποιηθεί ως μέτρο επίτευξης των 17 Στόχων Βιώσιμης Ανάπτυξης των Ηνωμένων Εθνών (Programme & Campbell, 2019) και την ανάγκη για επιστημονικές πρωτοβουλίες που θα υποστηρίξουν την εκτίμηση των Στόχων Βιώσιμης Ανάπτυξης στο πλαίσιο της φέρουσας ικανότητας (Gaoetal., 2021).

Η επιταχυνόμενη ανάπτυξη των ανοικτών δεδομένων, η προσφορά μεγάλων όγκων περιβαλλοντικών δεδομένων μέσω των αποστολών δορυφορικής παρακολούθησης της Γης, και οι αλματώδεις πρόοδοι στον τομέα της πληροφορικής και των επικοινωνιών, έχουν διευκολύνει την ανάπτυξη μιας σειρά δεικτών που υποστηρίζουν τη λήψη τεκμηριωμένων πολιτικών αποφάσεων σε πολλούς τομείς των ανθρώπινων δραστηριοτήτων. Έτσι στην εργασία με τίτλο «A Novel Approach to Assessing Carrying Capacity for Development by Combining Socio-Economic and Environmental Indicators: A Case Studyin Greece» (Kofidouetal., 2024), στα πλαίσια της συνεργασίας του Δημοκριτείου Πανεπιστημίου Θράκης με το Εθνικό Κέντρο Δημόσιας Διοίκησης και Αυτοδιοίκησης, αναπτύχθηκε ένας δείκτης που ονομάστηκε Carrying Capacity Development Index (CCDI), ή Δείκτης Φέρουσας Ικανότητας Ανάπτυξης.

Ο υπολογισμός του CCDI βασίζεται στην ενσωμάτωση έξι επιπέδων πληροφοριών που περιγράφουν τη φυσική και την επηρεασμένη από τον άνθρωπο κατάσταση της γης. Έτσι εξετάστηκαν ο Δείκτης Ανθρώπινης Τροποποίησης (HMI)(Theobaldetal., 2020, 2023), ο Δείκτης Τρωτότητας σε Καταστροφές (VDI)(Eklund et al., 2022, 2023), οι Συνολικές Μεταβολές Αποθήκευσης Νερού (TWSC), ο Δείκτης Φυλλικής Έκτασης για Υψηλή Βλάστηση (LAIH), ο Δείκτης Φυλλικής Έκτασης για Χαμηλή Βλάστηση (LAIL) (Munoz-Sabater, 2019; Munoz-Sabateretal., 2021)και το δίκτυο περιοχών προστασίας της φύσης Natura 2000 (NAT) (European Commission etal., 2008). Όλοι οι προαναφερθέντες παράγοντες περιγράφουν μέσω των επιμέρους τιμών τους ή της διαχρονικής τους τάσης την κατάσταση της γης και των φυσικών πόρων που σχετίζονται με τις ανθρώπινες δραστηριότητες, τη διαθεσιμότητα των φυσικών πόρων και την κλιματική αλλαγή. Ο CCDI κυμαίνεται από 0 (ελάχιστη φέρουσα ικανότητα για ανάπτυξη) έως 1 (υψηλότερη φέρουσα ικανότητα για ανάπτυξη).

Τα αποτελέσματα του υπολογισμού του CCDI […]: φαίνεται σαφώς ότι τα μεγάλα αστικά κέντρα, καθώς και η πλειονότητα των νησιών του Αιγαίου και οι παράκτιες περιοχές της νότιας και ανατολικής χώρας παρουσιάζουν δείκτη CCDI <= 0,50, υποδηλώνοντας χαμηλές δυνατότητες περαιτέρω ανάπτυξης, αν και υπάρχουν ακόμη νησιά, καθώς και λιγότερο πυκνοκατοικημένες πόλεις, με τιμές δείκτη CCDI που κυμαίνονται από 0,50 έως 0,60, οι οποίες μπορούν να θεωρηθούν ως περιοχές με μέτριες δυνατότητες περαιτέρω ανάπτυξης. Αντίθετα, τα πολύ μικρά αστικά κέντρα με αραιό πληθυσμό, καθώς και οι ορεινές περιοχές της Ελλάδας παρουσιάζουν τιμές CCDI > 0,60, υποδεικνύοντας τη διαθεσιμότητα πόρων για περαιτέρω ανάπτυξη. Από την Εικόνα1 μπορεί να συναχθεί το συμπέρασμα ότι ο CCDI είναι σχετικά υψηλός στις ορεινές περιοχές, ενώ στα αστικά συγκροτήματα είναι σχετικά χαμηλός, παρουσιάζοντας μια τάση σταδιακής αύξησης από τα ΝΑ προς τα ΒΔ.

Ο λόγος για αυτό είναι ότι οι ορεινές περιοχές είναι πλούσιες σε φυσικούς πόρους και λιγότερο επηρεασμένες από τις ανθρώπινες δραστηριότητες, και ως εκ τούτου φαίνεται να είναι πιο ικανές για μελλοντική ανάπτυξη. Τα νησιά του Αιγαίου αποτελούν ειδική περίπτωση όπου θα πρέπει να εξεταστούν ειδικά μέτρα για την προώθηση της βιώσιμης ανάπτυξης, καθώς είναι περιορισμένα σε έκταση και φυσικούς πόρους και αντιμετωπίζουν την πρόκληση της μαζικής τουριστικής ανάπτυξης που απειλεί να αλλοιώσει τον φυσικό τους χαρακτήρα. Εδώ θα πρέπει άμεσα να εξεταστούν λύσεις για τον έλεγχο των τουριστικών ρευμάτων και την αντίστοιχη κατανάλωση των πόρων, όπως π.χ. επιβολή ανώτατου αριθμού επισκεπτών σε ευαίσθητες περιοχές, επιβολή ειδικού φόρου στους επισκέπτες, επιβολή ιδιαίτερα αυστηρών όρων δόμησης και επέμβασης στο φυσικό περιβάλλον και προώθηση μόνο των πραγματικά βιώσιμων επενδύσεων ανάπτυξης που ενισχύουν τις τοπικές κοινωνίες.

Η Ελλάδα δεν μπορεί και δε χρειάζεται να αποτελέσει προορισμό για τουρισμό του γκολφ, ή για τουρισμό της πισίνας. Αντίθετα μπορούμε να αναπτύξουμε ένα ευρύ φάσμα θεματικού τουρισμού που να στηρίζεται στις παραδοσιακές μεσογειακές αξίες της φυσικής διατροφής και διαβίωσης, στο τεράστιο πολιτισμικό κεφάλαιο και στην ενίσχυση των τοπικών κοινωνιών. Ο μαζικός τουρισμός έχει ήδη αλλοιώσει το πανέμορφο Ελληνικό τοπίο, ας σκεφτούμε όμως τί ακριβώς θέλουμε και οφείλουμε να παραδώσουμε στα παιδιά μας.

_{Βιβλιογραφία
Amaluddin, A., Payapo, R. W., Laitupa, A. A., &Serang, M. R. (2018). A Modified Human Development Index and Poverty in theVillagesof West Seram Regency, Maluku Province, Indonesia. International Journal of Economics and Financial Issues, 8(2), 325–330. http:www.econjournals.com
Eklund, G., Sibilia, A., Salvi, A., Antofie, T.-E., Rodomonti, D., Salari, S., Corbane, C., Pal, J., &Melchiorri, M. (2022). VulnerabilitytoDisasters in Europe. Disaster Risk Management Knowledge Centre, European Commission. https://drmkc.jrc.ec.europa.eu/risk-data-hub#/vulnerability-in-europe
Eklund, G., Sibilia, A., Salvi, A., Antofie, T.-E., Rodomonti, D., Salari, S., Poljansek, K., Marzi, S., Gyenes, Z., &Corban, C. (2023). Towards a European widevulnerabilityframework, Publications Office ofthe European Union, Luxembourg (Issue KJ-NA-31-515-EN-N (online)). https://doi.org/10.2760/353889
European Commission, Directorate General for Environment, Mézard, N., Sundseth, K., &Wegefelt, S. (2008). Natura 2000 – ProtectingEurope’sbiodiversity (S. Wegefelt, Ed.). European Commission. https://doi.org/doi/10.2779/45963
Gao, Q., Fang, C., & Cui, X. (2021). CarryingcapacityforSDGs: A review ofconnotationevolution and practice. In Environmental Impact Assessment Review (Vol. 91, p. 106676). https://doi.org/10.1016/j.eiar.2021.106676
Khanna, P., Ram Babu, P., &Suju George, M. (1999). Carrying-capacityas a basisforsustainabledevelopment a casestudyof National Capital Region in India. Progress in Planning, 52(2), 101–166. https://doi.org/10.1016/S0305-9006(99)00004-5
Kofidou, M., Kopsidas, O., & Gemitzi, A. (2024). A Novel Approach to Assessing Carrying Capacity for Development by Combining Socio-Economic and Environmental Indicators: A Case Study in Greece. Land, 13(7), 987. https://doi.org/10.3390/land13070987
Malik, M. I., &Bhat, M. S. (2015). Sustainabilityoftourismdevelopment in Kashmir — Isparadiselost? Tourism Management Perspectives, 16, 11–21. https://doi.org/10.1016/j.tmp.2015.05.006
Muler Gonzalez, V., Coromina, L., &Gali, N. (2018). Overtourism: residents’ perceptions of tourismi mpactas an indicatorof resident social carryingcapacity - casestudyof a Spanishheritagetown. Tourism Review, 73(3), 277–296. https://doi.org/10.1108/TR-08-2017-0138
Munoz-Sabater, J. (2019). ERA5-Land monthlyaverageddatafrom 1981 topresent. Copernicus Climate Change Service (C3S) Climate Data Store (CDS). https://doi.org/doi:10.24381/cds.68d2bb30
Munoz-Sabater, J., Dutra, E., Agusti-Panareda, A., Albergel, C., Arduini, G., Balsamo, G., Boussetta, S., Choulga, M., Harrigan, S., Hersbach, H., Martens, B., Miralles, D. G., Piles, M., Rodriguez-Fernandez, N. J., Zsoter, E., Buontempo, C., &Thépaut, J. N. (2021). ERA5-Land: A state-of-the-art global reanalysisdatasetforlandapplications. Earth System Science Data, 13(9), 4349–4383. https://doi.org/10.5194/essd-13-4349-2021
Programme, U. N. E., & Campbell, J. (2019). Measuring Progress: TowardsAchievingthe Environmental Dimension oftheSDGs.
Shen, L., Shu, T., Liao, X., Yang, N., Ren, Y., Zhu, M., Cheng, G., & Wang, J. (2020). A newmethodtoevaluate urban resourcesenvironmentcarryingcapacityfromtheload-and-carrierperspective. Resources, Conservation and Recycling, 154, 104616. https://doi.org/10.1016/j.resconrec.2019.104616
Sun, M., Wang, J., & He, K. (2020). Analysis on the urban landresourcescarryingcapacityduringurbanization——A casestudyof Chinese YRD. Applied Geography, 116, 102170. https://doi.org/10.1016/j.apgeog.2020.102170
Theobald, D. M., Kennedy, C., Chen, B., Oakleaf, J., Baruch-Mordo, S., & Kiesecker, J. (2020). Earth transformed: detailedmappingof global human modificationfrom 1990 to 2017. Earth System Science Data, 12(3), 1953–1972. https://doi.org/10.5194/essd-12-1953-2020
Theobald, D. M., Kennedy, C., Chen, B., Oakleaf, J., Baruch-Mordo, S., & Kiesecker, J. (2023). Data fordetailed temporal mappingof global human modificationfrom 1990 to 2017. https://doi.org/10.5281/zenodo.3963013
Voulellis, P., &Serraos, K. (2017). The roleofCarryingCapacityas a quantitative methodfor Urban Sustainable Development. CHANGING CITIES III At: SYROS - GREECE. https://www.researchgate.net/publication/335452418
Wang, G., Zhao, Q., & Jia, W. (2024). Spatio-Temporal Differentiation and DrivingFactorsof Land Use and Habitat Quality in Lu’an City, China. Land, 13(6), 789. https://doi.org/10.3390/land13060789
Wei, Z., Jian, Z., Sun, Y., Pan, F., Han, H., Liu, Q., & Mei, Y. (2023). Ecologicalsustainability and high-quality developmentofthe Yellow River Delta in China based on theimprovedecologicalfootprintmodel. Scientific Reports, 13(1), 3821. https://doi.org/10.1038/s41598-023-30896-2
Xu, C., & Yang, L. (2024). Evaluation oflandresourcescarryingcapacitybased on entropyweight and cloudsimilarity. Scientific Reports, 14(1), 9050. https://doi.org/10.1038/s41598-024-59692-2}