xρονοτοπία

Το 1350 π.Χ. οι αρχαίοι Έλληνες μουσικοί-λυριστές εγνώριζαν το… capotasto!!!

Τουλάχιστον από τον 5ον π.Χ. αιώνα υπήρχε η φιαλόσχημος ή ποντική λύρα, η λεγόμενη νυν «ποντιακή λύρα»

Η 7χορδος αρχαιοελληνική λύρα παράγει περισσοτέρους από 25 διαφορετικούς φθόγγους!

O Ξανθιώτης καθηγητής Μουσικής Ακουστικής Πανεπιστημίου Αθηνών Χαράλαμπος Χ. Σπυρίδης(*) κατά την παρουσίαση το νέου βιβλίου εμαθήσεως αρχαίας ελληνικής λύρας, με τίτλο «Η Αρχαία Ελληνική λύρα, οδηγός εκμάθησης», που κυκλοφόρησε από τον Νίκο Ξανθούλη, στην παρουσίαση που έγινε στο Ίδρυμα Θεοχαράκη (Πέμπτη, 10 Μαΐου 2018) με την εισήγησή του «Η Αρχαιοελληνική λύρα με πλήκτρο ή με δοξάρι», ετάραξε και πάλι τα λιμνάζοντα πεντάγραμμα της μουσικολογίας…

Είπε, ανάμεσα σ’ άλλα, ο κ. Σπυρίδης: «Η σημερινή ημέρα είναι μοναδική, διότι για πρώτη φορά στην παγκόσμιο ιστορία κυκλοφορείται στην ελληνική και στην αγγλική γλώσσα ένα βιβλίο εν είδει μεθόδου που αναφέρεται όχι στο τί είναι η αρχαιοελληνική λύρα, αλλά στο πώς παίζεται η αρχαιοελληνική λύρα με πλήκτρο ούτως, ώστε να δύναται να εκτελεί κανείς όλες τις νότες του Τελείου Μείζονος Αμεταβόλου Μουσικού Συστήματος και στο διατονικό και στο χρωματικό και στο εναρμόνιο γένος.
Είμαι πεπεισμένος, επειδή γνωρίζω τον άνδρα, ότι σε πολύ σύντομο χρονικό διάστημα ο κ. Νίκος Ξανθούλης θα κυκλοφορήσει και το επόμενο βιβλίο του για το πώς παίζεται ένα άλλο είδος αρχαιοελληνικής λύρας.

Στα λίγα λεπτά που μου διατίθενται θα σας παρουσιάσω πρωτόφαντα στοιχεία για την αρχαιοελληνική λύρα, όπως αυτή μας εμφανίζεται μέσα από τα σωζόμενα αρχαιοελληνικά κείμενα και τις παραστάσεις  «Η λύρα εν αρχαίοις ελληνικοίς κειμένοις σωζομένοις και παραστάσεσιν φθεγγομέναις», τα οποία προέκυψαν εσχάτως εκ της πολυετούς ενασχολήσεώς μου με το 51ο απόσπασμα του σκοτεινού προσωκρατικού φιλοσόφου, του Ηρακλείτου του Εφεσίου «Ου ξυνιάσιν όκως διαφερόμενον εωυτώ ομολογέει, παλίντροπος αρμονίη όκωσπερ τόξου και λύρης». [Δεν καταλαβαίνουν (οι άνθρωποι) κατά ποιόν τρόπο αυτό που χωρίζεται στα δύο επανασυνδέεται σε ένα με τον εαυτό του.

Πρόκειται για την παλίντροπο (=ταλαντωτική) κίνηση, όπως ακριβώς συμβαίνει στο τόξο και τη λύρα.]
Όλοι σας γνωρίζετε ένα και μόνον ένα είδος αρχαιοελληνικής λύρας με ποικίλο αριθμό χορδών από 3 μέχρι 18. Η καθαγιασμένη, όμως, λύρα από τον 7ο π.Χ. αιώνα ήταν η επτάχορδος. Μία λύρα που φέρει ευθύγραμμη γέφυρα (καβαλλάρη) και, συνεπώς,  ομοεπίπεδες χορδές, ο λυράρης τις διεγείρει είτε με τα δάκτυλά του, είτε με πλήκτρο, παράγοντας τουλάχιστον 25 διαφορετικούς μουσικούς φθόγγους, προκειμένου να μπορεί να εκτελεί το Τέλειο Μείζον Αμετάβολον Σύστημα και στα τρία γένη – διατονικό, χρωματικό και εναρμόνιο - πραγματοποιώντας τουλάχιστον μεταβολές γένους, δηλαδή μετατροπίες γένους.
Τα μυστικά εκ των νόμων των χορδών και εκ της θεωρίας της αρμονικής σειράς υπέδειξα στον κ. Νίκο Ξανθούλη, όταν μου εξεδήλωσε την επιθυμία του να ασχοληθεί με την 7χορδο αρχαιοελληνική λύρα και σήμερα παράγει με αυτήν περισσοτέρους από 25 διαφορετικούς φθόγγους και όχι μόνον 7.
Εάν καταστήσετε την ευθύγραμμη γέφυρα αυτής της λύρας κυρτή, τότε οι 7 χορδές της καθίστανται μη ομοεπίπεδες και θα μπορείτε να τις διεγείρετε με δοξάρι. Αυτό ακούγεται παράλογο, αφού οι Μουσικολόγοι δέχονται ότι το δοξάρι εμφανίσθηκε τον 11ον μ.Χ. αιώνα στην Ελλάδα εξ Ανατολών. Μέγα Λάθος. Το δοξάρι υπήρχε στην Ελλάδα από τον 8ον π.Χ. αιώνα ως ελληνικόν επινόημα.

Σε μία ζωγραφική απεικόνιση επί κτερίσματος που ανηύρε η αρχαιολόγος κ. Αγγελική Κοτταρίδη στον Νέον Θησαυρό των Αιγών (6ου, 5ου και 4ου π.Χ. αιώνος) απεικονίζονται σε πρώτο πλάνο τρεις γυναίκες από τις οποίες οι δύο θρηνούν και κόπτονται τη νεκρή βασίλισσα με το βασιλικό διάδημα, ανάμεσά τους. Σε δεύτερο πλάνο η απεικόνιση παριστά αναρτημένο στον τοίχο του τάφου το μουσικό όργανο που έπαιζε, όσο ζούσε η βασίλισσα, μίαν ιδιαζούσης κατασκευής και λειτουργίας επτάχορδο λύρα με το δοξάρι της, της οποίας οι επτά χορδές δεν είναι ομοεπίπεδες, προκειμένου να δύνανται να διεγείρονται από το δοξάρι και κατά μόνας. Πράγματι, ο καλλιτέχνης σχεδιάζει και το δοξάρι της λύρας κάτω δεξιά και κάτω από τις χορδές σχεδιάζει την κυρτή ημικυκλική γέφυρα (καβαλάρη), η παρουσία της οποίας υπονοεί ότι οι επτά χορδές της λύρας είναι μη ομοεπίπεδες

Θεωρώ ότι είναι καιρός πλέον ο κ. Νίκος Ξανθούλης να επιδοθεί στην εκμάθηση κι αυτού του τύπου της αρχαιοελληνικής λύρας και σε πολύ σύντομο χρονικό διάστημα ίσως σ’ αυτόν τον χώρο ή σε κάποιον άλλον να μας συγκεντρώσει για να μας παρουσιάσει το επόμενο βιβλίο του για τον τρόπο που παίζεται η αρχαιοελληνική λύρα με δοξάρι.
Τουλάχιστον από τον 5ον π.Χ. αιώνα υπήρχε η φιαλόσχημος ή ποντική λύρα, της ιδίας ακριβώς κατασκευαστικής δομής με τη σημερινή ποντιακή λύρα που επαίζετο με δοξάρι με ή χωρίς γερακοκούδουνα, όπως φαίνεται από ζωγραφική παράσταση επί μιας Αττικής ερυθρομόρφου υδρίας, η οποία την περίοδο 430-420 π. Χ. εχρησιμοποιήθη ως τεφροδόχος. Σήμερα εκτίθεται στο Αρχαιολογικό Μουσείο Αβδήρων.
Τέλος, το έτος 1350 π.Χ. οι λυριστές εγνώριζαν την τεχνική του capotasto χρησιμοποιώντας τον βραχίονα του αριστερού τους χεριού, με τον οποίον κατεβάζοντάς τον κόνταιναν τα μήκη των ταλαντουμένων τμημάτων της χορδής κι έπαιζαν μεγαλυτέρου μουσικού ύψους φθόγγους χωρίς να αλλάξουν δακτυλισμούς. Όλα αυτά και πάρα πολλά άλλα προκύπτουν από τη μελέτη αγγείου που εκτίθεται στο Μουσείο του Ναυπλίου. Στη φωτογραφία που μου έστειλε ο συνεργάτης μου κ. Γιώργος Λεκάκης ένας λυριστής παιζει όρθιος μια τεραστίων διαστάσεων 7χορδη λύρα ενώπιον πολυπληθούς ακροατηρίου. Για μένα είναι σαν να παρακολουθούμε το ρεσιτάλ ενός Προμηκυναϊκού λυριστού!».

ΠΗΓΗ για περισσότερα: ΑΡΧΕΙΟΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ.

Θα ήθελα να ευχαριστήσω τον κ. Χ. Σπυρίδη, για την χρόνια συνεργασία μας, και για την τιμιότητά του να με αναφέρει, πολλάκις στις ομιλίες του. Δεν είναι αυτονόητο αυτό. Πολλοί καθηγητές παίρνουν έρευνες ή σκέψεις μαθητών τους, συνεργατών τους ή άλλων ερευνητών, τις οικειοποιούνται, και δεν τους αναφέρουν. Και το χειρότερο: Δεν αισθάνονται ότι έχουν υποχρέωση να τους αναφέρουν…
(*) Ο Θραξ κ. Χαράλαμπος Χ. Σπυρίδης είναι καθηγητής Μουσικής Ακουστικής, Πληροφορικής, τ. Διευθυντής Εργαστηρίου Μουσικής Ακουστικής Τεχνολογίας, τ. Διευθυντής Τομέως Τεχνολογίας Ήχου, Μουσικοπαιδαγωγικής & Βυζαντινής Μουσικολογίας στο Τμήμα Μουσικών Σπουδών της Φιλοσοφικής Σχολής του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών και κοσμήτωρ της Διεθνούς Επιστημονικής Εταιρείας της Αρχαίας Ελληνικής Φιλοσοφίας.

28.030 σφραγίδες από κεραμικούς αμφορείς για το εμπόριο κρασιού από την Θάσο!

Η αρχαία Θάσος ήταν γνωστή για το κρασί της (και όχι μόνο), το οποίο εξαγόταν σε κεραμικούς αμφορείς, σε ολόκληρην την Ανατολική Μεσόγειο και την Μαύρη Θάλασσα / Πόντο. Η κύρια αγορά του εμπορίου, η Αθηναϊκή Αγορά, φιλοξενεί σήμερα μία από τις μεγαλύτερες συλλογές σφραγισμένων θραυσμάτων αμφορέων από την Θάσο: 723 αντικείμενα, που χρονολογούνται από τις αρχές του 4ου μέχρι τα τέλη του 2ου αι. π.Χ. 
Σε τόμο που κυκλοφόρησε με τίτλο «Amphora Stamps from Thasos» από τον Chavdar Tzochev, παρουσιάζονται τα σφραγίσματα αμφορέων της Θάσου, της συλλογής Agora(*), τα οποία περιγράφονται με ευρύτερες πληροφορίες, ερμηνείες και χρονολόγησή τους. 
Οι βασικές συνεισφορές του τόμου είναι μια βελτιωμένη χρονολογία των σφραγίδων, με βάση την επανεξέταση των αρχαιολογικών μαρτυριών από την Αγορά και πέρα από αυτήν, καθώς και μια καινοτόμος μελέτη των χαρακτικών των σφραγίδων. Παρέχει επίσης μια κριτική επισκόπηση του πολύπλοκου - και ακόμα μη καλώς κατανοητού - συστήματος ελέγχου της κεραμικής παραγωγής, που αποτελεί την βάση της πρακτικής σφράγισης. Μια μελέτη που βασίζεται σε 28.030 σφραγίδες από την Θάσο! Υπογραμμίζει τις κυριότερες τάσεις στο εμπόριο του κρασιού από την Θάσο και προσφέρει μια εικόνα για τον ρόλο της Αθήνας σε αυτό το εμπόριο.
(*) Athenian Agora XXXVII, σελ. 264. ISBN: 978-0-87661-237-8, www.ascsa.edu.gr
ΠΗΓΗ για περισσότερα: ΑΡΧΕΙΟΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ.