Σχέση εκκλησίας και κράτους: Ιστορία και σύγχρονη πραγματικότητα

Οι έντονες αντιπαραθέσεις των τελευταίων χρόνων γύρω από τις σχέσεις Εκκλησίας και Κράτους έχουν πετύχει να τις καταστήσουν ένα από τα πλέον ακανθώδη πολιτικά και νομικά ζητήματα της ελληνικής πραγματικότητας. 

Ποιά η ιστορική εξέλιξη των σχέσεων αυτών; Υπάρχει σήμερα ανάγκη αναθεώρησης - οριοθέτησής τους; Από ποιές αρχές - πλαίσιο θα πρέπει να διέπεται μια τέτοια οριοθέτηση; Ποιά η στάση απέναντι στο άρθρο 3 του Συντάγματος; Κατάργηση ή διατήρησή του στον Καταστατικό Χάρτη της Πολιτείας; Αυτά και άλλα ερωτήματα απαντήθηκαν σε εκδήλωση της Ανεξάρτητης Νομικής Κομοτηνής στη Λέσχη Κομοτηναίων, με ομιλητές τους:

Άλκη Δερβιτσιώτη - αναπληρωτή καθηγητή Συνταγματικού Δικαίου Νομικής ΔΠΘ, Γιώργο Ανδρουτσόπουλο - λέκτορα Εκκλησιαστικού Δικαίου Νομικής ΕΚΠΑ, Νότη Χαραλαμπίδη - δικηγόρο και δημοτικό σύμβουλο Κομοτηνής.

Από θέσης του ο κος Δερβιτσιώτης διερεύνησε τις έννομες σχέσεις και συνέπειες των άρθρων 13 και 16 του Συντάγματος. Το μεν άρθρο 13 κατοχυρώνει την θρησκευτική ελευθερία, το δε άρθρο 16 την υποχρέωση του κράτους να αναπτύσσει θρησκευτική συνείδηση. "Οπότε εδώ τίθεται ευλόγως το ερώτημα αν η συνείδηση πρέπει να διαμορφώνεται με τέτοιο τρόπο ώστε το μάθημα να διδάσκεται με κατηχητικό τρόπο ή όχι", ήταν το στοχευμένο σχόλιο του καθηγητή σε αυτό το σημείο. 

Ο ίδιος επεσήμανε επίσης κι άλλα ζητήματα στη σχέση κράτους - εκκλησίας "που δεν άπτονται απευθείας του Συντάγματος, αλλά βρίσκουν ερείσματα στο Σύνταγμα", όπως είπε χαρακτηριστικά, και συνέχισε: "Ήταν όμως κι εξακολουθούν να είναι θέματα της απλής νομοθεσίας, η οποία με το πέρασμα του καιρού μετεβλήθη. Όπως για παράδειγμα η άδεια που έπρεπε να δώσει ο ορθόδοξος μητροπολίτης σε αλλόδοξους - δηλαδή σε άλλο χριστιανικό δόγμα - για να ιδρυθεί και να ανεγερθεί ναός ή ευκτήριος οίκος του άλλου δόγματος. Αυτό αργά αλλά σταθερά καταργήθηκε".

Με τη σειρά του ο κος Ανδρουτσόπουλος στάθηκε στο άρθρο 3 του Συντάγματος που ορίζει τις σχέσεις Εκκλησίας και Πολιτείας. "Η άποψή μου είναι πως το άρθρο 3 του Συντάγματος ναι μεν στη σημερινή του μορφή έχει κάποια προβλήματα νομοτεχνικής φύσεως, όμως νομίζω ότι η διάκριση ρόλων Πολιτείας - Εκκλησίας που είναι και το τελικό ζητούμενο, μπορεί τελικώς να επιτευχθεί χωρίς την συνταγματική αναθεώρηση σε επίπεδο κοινού νομοθέτη και σε έναν βαθμό έχει επιτευχθεί", είπε.

Σε άλλο σημείο του λόγου του ζήτησε να δοθεί μεγαλύτερη αυτονομία στην Εκκλησία στα εν οίκω της. "Να δοθεί η δυνατότητα στην ορθόδοξη εκκλησία της Ελλάδος να μπορεί με έναν καταστατικό χάρτη που θα είναι δική της κανονιστική πράξη να ρυθμίζει τα δικά της ζητήματα, χωρίς την παρέμβαση του κράτους. Σήμερα ο καταστατικός χάρτης της εκκλησίας είναι νόμος του κράτους, αλλά στο μέλλον θα μπορούσε να είναι μεν νόμος του κράτους, όμως να μην ρυθμίζει λεπτομερειακά τα σχετικά ζητήματα αλλά να περιέχει πολλές εξουσιοδοτήσεις προς την εκκλησία, ώστε να ρυθμίζει τα δικά της ζητήματα αυτοδύναμα", εξήγησε αναλυτικά προτάσσοντας ένα παράδειγμα της καθημερινότητας: "Όπως οι δήμοι με αποφάσεις δημοτικών συμβουλίων μπορούν να ιδρύουν νομικά πρόσωπα δημοσίου δικαίου, έτσι και η εκκλησία θα μπορούσε να ιδρύει ενορίες".

Δεν στάθηκε τόσο στα άρθρα καθαυτά αλλά περισσότερο στην σχέση του ελληνικού λαού με την Εκκλησία, ο κος Χαραλαμπίδης. "Η σχέση κράτους - εκκλησίας κατά καιρούς είναι ένα θέμα το οποίο είναι φορτισμένο ιδεολογικά. 

Η άποψή μου είναι πως η Ελλάδα είναι ένα κράτος δικαίου, στο οποίο διασφαλίζεται η θρησκευτική ελευθερία και τα δικαιώματα τόσο των μειονοτήτων, όσο και των ατομικών δικαιωμάτων. Από την άλλη όμως και το κράτος δεν μπορεί να παραγνωρίσει το γεγονός ότι και η εκκλησία είναι ένα αξιακό και ιστορικό οικοδόμημα, το οποίο έχει βαθιά ερείσματα μέσα στην ελληνική κοινωνία, έχει ενεργό δράση κι αποτελεί τμήμα της συνείδησης των Ελλήνων πολιτών και της ταυτότητάς τους", είπε.

Το συμπέρασμα στο οποίο και κατέληξε ο δικηγόρος ήταν πως "οποιαδήποτε ρύθμιση γίνεται και αφορά στις σχέσεις αυτές, θα πρέπει να διασφαλίζει την ύπαρξη του θεσμού της εκκλησίας, από την άλλη όμως και η εκκλησία να απέχει από πολιτικές παρεμβάσεις που αφορούν στην άσκηση της κρατικής εξουσίας".