Τα ευρήματα του TAP σε Αρσάκειο, Γαλήνη, Αμαξάδες

Οι εργασίες κατασκευής του Διαδριατικού Αγωγού Φυσικού Αερίου (ΤΑΡ) στην περιφερειακή ενότητα Ροδόπης, με υπεύθυνη αρχαιολόγο από την πλευρά της Εφορείας Αρχαιοτήτων Ροδόπης την Μαρίνα Τασακλάκη, ξεκίνησαν στις αρχές του 2017 και ολοκληρώθηκαν στο τέλος του ίδιου έτους. Από τα συνολικά δώδεκα τυχαία ευρήματα που καταγράφηκαν, μόνο τα δύο εξελίχθηκαν σε σωστικές ανασκαφές μεγάλης διάρκειας και μπορούν πλέον να χαρακτηριστούν θέσεις αρχαιολογικού ενδιαφέροντος.
Η κα Τασακλάκη φιλοξενήθηκε στο ράδιο Χρόνος 87,5 fm προκειμένου να μιλήσει για τη μακρά λίστα αρχαιολογικών ευρημάτων που έχουν έρθει στην επιφάνεια χάρη στο εργοτάξιο του TAP στη Ροδόπη. Μάλιστα, μας παρείχε το αναλυτικό υλικό αναφορικά με τις ανακαλύψεις εντός του νομού Ροδόπης.  

1. Αρσάκειο 
Στο πλαίσιο των εργασιών διάνοιξης της τάφρου για την τοποθέτηση του αγωγού στην περιοχή του Αρσακείου του Δήμου Μαρωνείας-Σαπών, τον Φεβρουάριο του 2017 εντοπίστηκαν αρχικά τμήματα πίθων, οστά και ίχνη καύσης. Ακολούθησε ανασκαφική διερεύνηση, η οποία έφερε στο φως

- 55 τάφους με προσανατολισμό Α-Δ, οι οποίοι στην πλειονότητά τους ήταν λακκοειδείς και ακτέριστοι
-ένα επίμηκες μονόχωρο ορθογώνιο κτίριο, 
-έναν κεραμικό κλίβανο
-ένα πηγάδι και μια κυκλική κατασκευή.

Τα ευρήματα είναι λιγοστά και η κεραμική δεν έχει μελετηθεί ακόμη για να προσδιοριστεί με μεγαλύτερη ακρίβεια η διάρκεια ζωής της θέσης. Ωστόσο, θα λέγαμε πως πρόκειται για μια θέση με δύο φάσεις χρήσης, μια που σχετίζεται με τον κλίβανο, το επίμηκες κτήριο, το πηγάδι και την κυκλική κατασκευή, τους λάκκους και τους πίθους, και ανήκει στην ρωμαϊκή / υστερορρωμαϊκή περίοδο, και μια που σχετίζεται με τις ταφές και ανήκει στη βυζαντινή.

Σίγουρα πάντως συνδέεται με το μικρό ορθογωνικής κάτοψης φρούριο, ενισχυμένο με κυκλικούς πύργους, που βρίσκεται σε απόσταση περίπου 100μ. βορειότερα. Επιπλέον, το 1964 σε αγροτεμάχιο μεταξύ Αετόλοφου και Αρσακείου βρέθηκε Μιλιοδείκτης της αρχαίας Εγνατίας οδού που χρονολογείται στα χρόνια του αυτοκράτορα Μαξιμίνου, 235-238 μ.Χ. Ηλικιωμένοι δε κάτοικοι των χωριών αναφέρουν ότι στην περιοχή αυτή υπήρχε λιθόστρωτος δρόμος που τον αποκαλούσαν Εγνατία. Μελετητές υποστηρίζουν ότι εδώ θα πρέπει να αναζητηθεί, σύμφωνα με τα ρωμαϊκά δρομολόγια, σταθμός της Εγνατίας οδού με το όνομα Brendice ή Brizice.

2. Γαλήνη 
Από την περιοχή της Γαλήνης, του Δήμου Ιάσμου, προέρχεται και το ανάγλυφο του ήρωα Ιππέα που σήμερα εκτίθεται στο αρχαιολογικό μουσείο Κομοτηνής. Ενώ αρχικά είχε εντοπιστεί ένας τάφος, η σωστική έρευνα έφερε στο φως 13 τάφους και 2 πίθους, συνιστώντας τμήμα νεκροταφείου, το οποίο συνεχίζεται και εκτός των ορίων της τάφρου τόσο βόρεια, όσο και νότια. Και στην περίπτωση αυτή τα ευρήματα δεν έχουν συντηρηθεί ή καταγραφεί. Στην παρούσα φάση μπορούμε μόνο να πούμε πως πρόκειται για τμήμα ρωμαϊκού νεκροταφείου με δύο μικρές συστάδες τάφων, όπου ακολουθείται η πρακτική του ενταφιασμού και σε μία περίπτωση του εγχυτρισμού, δηλαδή ταφή σε πίθο. Στην ανατολική συστάδα οι ταφές έχουν φορά ΝΔ – ΒΑ, ενώ στην δυτική ΒΔ – ΝΑ. Από τις διαστάσεις κυρίως των τάφων, αφού δεν έχει μελετηθεί το οστεολογικό υλικό, δημιουργείται η εντύπωση ότι οι τάφοι της ανατολικής συστάδας ανήκουν σε ενήλικα άτομα, ενώ της δυτικής σε άτομα νεαρής ηλικίας και μόνο ένας σε ενήλικα.

3. Αμαξάδες του Δήμου Ιάσμου
Εξ αρχής ήταν γνωστό πως ο αγωγός διασταυρώνεται με το διατείχισμα της Αναστασιούπολης, το οποίο παρουσιάζει μοναδικό επιστημονικό ενδιαφέρον, λειτουργικό και κατασκευαστικό. Το διατείχισμα της Αναστασιούπολης, της πόλης δηλαδή που ιδρύθηκε από τον αυτοκράτορα Αναστάσιο Α΄ στις αρχές του 6ου αι., και αντικατέστησε σταθμό επί της αρχαίας Εγνατίας οδού, γνωστό στα ρωμαϊκά Itineraria ως Stabulo Diomedis, σύμφωνα με τον Προκόπιο, ήταν έργο του Ιουστινιανού. Ξεκινούσε από τη βορειοδυτική γωνία του περιβόλου της πόλης και έφθανε στους πρόποδες της οροσειράς Ροδόπης, έχοντας μήκος περίπου 2,4 χλμ Είχε διττό ρόλο, αυτόν του υδραγωγείου για τη μεταφορά νερού από τις ορεινές πηγές στην πόλη, και αυτόν του διατειχίσματος για τον έλεγχο της πεδινής περιοχής μεταξύ της πόλης και του παρακείμενου βουνού. Σήμερα σώζεται στο μεγαλύτερο μήκος του, σε όχι όμως αρκετά καλή κατάσταση και το ύψος διατήρησής του δεν ξεπερνά αυτή τη στιγμή στα υψηλότερα σημεία του τα 3 μέτρα. Στο σημείο επέμβασης το διατείχισμα έχει πλάτος 6,90 μ. και μέγιστο σωζόμενο ύψος 2,60 μ. Αποτελείται από δύο παράλληλα σκέλη πλάτους περίπου 1,60 μ. έκαστο, τα οποία δεν συνδέονται μεταξύ τους, ούτε στη θεμελίωση ούτε και μέχρι το σωζόμενο ύψος. Ανάμεσα υπήρχε διάδρομος από πατημένο χώμα πλάτους 3,60 με 3,80 μ. προφανώς για την κυκλοφορία των στρατιωτών. Η εσωτερική όψη των σκελών σε αντιστοίχηση και σε ίση απόσταση μεταξύ τους ενισχύονταν από αντηρίδες (77x33 εκ) που ξεκινούσαν από το ύψος τους δαπέδου του διαδρόμου ή αλλιώς σε ύψος 1,35 από τη θεμελίωση.

Σύμφωνα λοιπόν με την Απόφαση του ΥΠΠΟΑ έπρεπε των εργασιών διάτρησης να προηγηθούν εργασίες στερέωσης του μνημείου, για τη διασφάλιση της στατικότητάς του.

Με την ολοκλήρωση των βασικών εργασιών συντήρησης σε μήκος 16 μ. που διήρκησαν έναν μήνα, πραγματοποιήθηκε η διάτρηση, με τη μέθοδο της υδραυλικής προώθησης σωλήνων με τη χρήση χιτωνίου με συνεχή επίβλεψη αρμόδιου υπαλλήλου της ΕΦΑ Ροδόπης. Επιπλέον, τοποθετήθηκε στα θεμέλια του μνημείου σεισμογράφος για την καταγραφή των δονήσεων με ανώτατο όριο, όπως προβλέπεται από την ευρωπαϊκή νομοθεσία. Η τελική αρμολόγηση των εξωτερικών μετώπων και αισθητική αποκατάσταση σε όλες τις ορατές επιφάνειες του κονιάματος έγιναν μετά τη διάτρηση.

ΤΟ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΟ ΕΡΓΟ ΣΕ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ ΚΑΙ ΘΡΑΚΗ
Με την ολοκλήρωση του 31ου ετήσιου συνεδρίου «Το Αρχαιολογικό Έργο στη Μακεδονία και Θράκη» στη Θεσσαλονίκη, ο Διαδριατικός Αγωγός Φυσικού Αερίου (TAP AG) ενημερώνει για τη συμβολή του στη διενέργεια σημαντικού αρχαιολογικού έργου στη Βόρεια Ελλάδα:

Μέχρι σήμερα, ομάδες ειδικών έχουν πραγματοποιήσει περίπου 300σωστικές ανασκαφές μικρής και μεγαλύτερης κλίμακας, και περισσότερες από 100 δοκιμαστικές τομές στη Ζώνη Εργασίας του ΤΑΡ, ενώ βρίσκονται σε εξέλιξη άλλες 7 σωστικές ανασκαφές μεγάλης κλίμακας στις Περιφέρειεςαπό τις οποίες διέρχεται ο αγωγός. 

Από την έναρξη των εργασιών, περισσότεροι από 650 ειδικοί στην αρχαιολογική έρευνα (αρχαιολόγοι, τοπογράφοι, συντηρητές, κλπ.), καθώς και αρχαιολογικοί εργάτες, έχουν εργαστεί για τις ανάγκες του Έργου. Και στο πλαίσιο της εργασίας τους έχουν έρθει στο φως πολυάριθμα ευρήματα – κινητά και ακίνητα. 

Στα ακίνητα περιλαμβάνονται: 
-νεκροταφεία ή μεμονωμένοι τάφοι, κάποιοι εκ των οποίων κτερισμένοι,
-τμήματα οικισμών και αρχιτεκτονικών λειψάνων, όπως τείχη και εκκλησίες,
-μνημεία, εργαστηριακοί χώροι και ενδείξεις ανθρώπινης δραστηριότητας, π.χ. κλίβανοι και πηγάδια
-έχει εντοπιστεί πλήθος κινητών ευρημάτων (κεραμεική, κοσμήματα, νομίσματα κ.λπ.) που χρονολογούνται από την προϊστορική έως και τη μεταβυζαντινή περίοδο.

Κάποια από τα παραπάνω ευρήματα παρουσιάστηκαν στο 31ο συνέδριο «Το Αρχαιολογικό Έργο στη Μακεδονία και Θράκη το 2017» που διεξήχθη στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο από τις 8 έως τις 10 Μαρτίου 2018, με την υποστήριξη του ΤΑΡ. Κορυφαίοι επιστήμονες-εκπρόσωποι από 9 Εφορείες Αρχαιοτήτων της Βόρειας Ελλάδας (Έβρου, Ροδόπης, Ξάνθης, Σερρών, Κιλκίς, Θεσσαλονίκης, Κοζάνης, Καστοριάς και Φλώρινας) παρουσίασαν τα αρχικά ευρήματα των ανασκαφικών τους δραστηριοτήτων, σημειώνοντας πως αν δεν υπήρχαν τα δημόσια ή τα ιδιωτικά έργα, οι ανασκαφές στην Ελλάδα θα είχαν σχεδόν σταματήσει.