Οι προσπάθειες Τούρκων και Βουλγάρων να μην ενωθεί η Δυτική Θράκη με την μητέρα Ελλάδα

14 Μαΐου 1920 απελευθερώθηκε η Θράκη για πάντα!

Πριν και μετά την απελευθέρωσή της από τον ελληνικό στρατό

Είναι γνωστό ότι η Δυτική Θράκη κατά ένα μεγάλο μέρος της ενσωμάτωσης της στην μητέρα Ελλάδα πριν απελευθερωθεί από τον ελληνικό στρατό το οφείλει στις διπλωματικές ενέργειες του Χαρισίου Βαμβακά. Υπήρχαν όμως από την πλευρά των Τούρκων και των Βουλγάρων κάποιες αντιδράσεις μέσω οργανώσεων που δημιούργησαν αυτοί. Τελικά παρά τις σπασμωδικές αντιδράσεις τους η Δυτική και η Ανατολική Θράκη απελευθερώθηκαν το 1920.

Έτσι λοιπόν η Τουρκία έστειλε στην Θράκη τον Φουάτ Μπέη, αυτός για ένα σύντομο διάστημα και μετά την υπογραφή της Συνθήκης της Λωζάννης πριν επιστρέψει οριστικά στην Τουρκία μετέβη στα εδάφη της Βουλγαρίας απ' όπου είχε αποστολή να επιβλέπει από εκεί την ασφαλή μεταφορά των Τούρκων προσφύγων από την βόρεια Ελλάδα στην Τουρκία, τότε με την ανταλλαγή των πληθυσμών.

Αξίζει στο άρθρο αυτό να δούμε την παρουσία του στη Θράκη κατά το κρίσιμο διάστημα της απελευθέρωσης της, που υποτίθεται ότι ήταν ένας από τους στόχους της αποστολής του. Δηλαδή η προσπάθεια παρεμπόδισης να επιτευχθεί η απελευθέρωση από τα ελληνικά στρατεύματα και η προσπάθεια να ανακηρυχθεί η αυτονομία της Δυτικής Θράκης.

Όπως είναι γνωστό, με απόφαση των νικητριών δυνάμεων του Α' Παγκοσμίου Πολέμου στη Δυτική Θράκη, εγκαταστάθηκε καθεστώς διοίκησης από τους συμμάχους και το οιονεί αυτό κρατίδιο ονομάσθηκε Διασυμμαχική Θράκης, με διοικητή τον Γάλλο στρατηγό Αντουάν Σαρπύ και πολιτικό σύμβουλο τον Χαρίσιο Βαμβακά. Η βασική απόφαση, που ελήφθη στο Νεϊγύ των Παρισίων ήταν η αποχώρηση των Βουλγάρων από τη Δυτική Θράκη, που την κατείχαν από το 1913, αν και ηττημένοι των Βαλκανικών Πολέμων με την άδικη για την Ελλάδα Συνθήκη του Βουκουρεστίου.

Η γαλλική διοίκηση της Διασυμμαχικής Θράκης, πολλές φορές λάμβανε αποφάσεις που προκαλούσαν την αντίδραση της ελληνικής πλευράς, όπως συνέβη εκείνες τις μέρες που επέτρεψαν την ελεύθερη κυκλοφορία των Βουλγάρων εκ μέρους της Διασυμμαχική Θράκης. Αυτό όμως διευκόλυνε τα σχέδια των Βουλγάρων για την κάθοδο Κομιτατζήδων. Και ενώ ο Χαρίσιος Βαμβακάς διαμαρτυρήθηκε στη γαλλική διοίκηση, η οποία δεν έκανε τίποτα, ενώ σημειώνονταν αύξηση της εμφάνισης Κομιτατζήδων στη Θράκη όπου διάφοροι Κεμαλιστές ασκούσαν απροκάλυπτα τρομοκρατία στις ελληνικές πόλεις και στα χωριά. Επίσης γνωστοί Βούλγαροι Κομιτατζήδες που είχαν διαπράξει εγκλήματα περιφερόταν ανενόχλητοι στη Δυτική Θράκη. Εν τω μεταξύ πολλοί Βούλγαροι αξιωματικοί κατατάσσονταν στις παράνομες τουρκικές οργανώσεις.

Από τις αρχές του 1920 η κινητικότητα των Τούρκων και των Βουλγάρων μέσω των διαφόρων Κομιτάτων, ήταν εμφανώς μεγαλύτερη! Ο Βαμβακάς ανησυχούσε γιατί με την έλευση της άνοιξης όλα αυτά τα γινόταν πρόβλημα, που θα κατέληγε στη Δυτική Θράκη. Από την Αδριανούπολη επίσης εισέδυσε πεζός, ο Φουάτ Μπέης από τους κορυφαίους της παράταξης Kuvayi Milliye. Ακολούθως έφυγε έφιππος πηγαίνοντας στη Κομοτηνή, για να παραστεί σε σύσκεψη του τουρκικού Κομιτάτου, κομίζοντας ειδικές οδηγίες. Ειδικότερα είχε αναφερθεί ότι ο Φουάτ και ο συνεργάτης του Σουπχή Μπέη που εμφανίσθηκε στη Κομοτηνή στις 14 Φεβρουαρίου 1920 περιφέρονταν στα χωριά Αγίασμα, Σέντελη, Γενίκιοϊ και Ασώματοι. Εκεί είχε μεταβεί για να τους συναντήσει ο διοικητής της Κομοτηνής Αρίφ Μπέης με τον αρχιγραμματέα του Ζία Μπέη, πρώην λοχαγό του τουρκικού Στρατηγείου αλβανικής καταγωγής.

Περιόδευαν στα χωριά όπου πραγματοποιούσαν άτυπες προκλήσεις για το κίνημα που προετοιμάζονταν σε περίπτωση προέλασης του ελληνικού στρατού. Σε αυτήν την περιοχή προσέρχονταν και συνεδρίαζαν πολλοί Τούρκοι όπως ο Χαφούζ Γκαλήπ δήμαρχος Κομοτηνής, Τεσκιτζή Μεχμέτ και Μερμή Μπέης αξιωματικός, Βόσνιος στη καταγωγή, που είχαν παράλληλες συνεννοήσεις με τον εκπρόσωπο της Βουλγαρίας στη Διασυμμαχική Θράκη, τον Γκρέκωφ. Ο Φουάτ επί βουλγαροκρατίας είχε προβεί σε επιστράτευση Οθωμανών Δυτικής Θράκης. Συνοδευόμενος από τον Σουπχή Μπέη επισκέπτονταν διάφορα μουσουλμανικά χωριά, έρχονταν σε επαφή με τους πρόκριτους και είχε γενικά κρυφές συνεννοήσεις.

Παράλληλα με τον Φουάτ, στα περίχωρα της Κομοτηνής εμφανίσθηκε περιφερόμενη μια τουρκική ληστρική ομάδα υπό κάποιον Χουσεΐν Τζαμπάζ. Εναντίον του εκδόθηκε ένταλμα σύλληψης για φόνους έξι Ελλήνων που είχε διαπράξει σε χριστιανικά χωριά. Στα γύρω χωριά είχε εμφανισθεί επίσης και μετά τις 11 Μαρτίου 1920 και ο Κομιτατζής Τάνε Νικόλωφ με μια ομάδα 15 συμμοριτών. Δέκα μέρες νωρίτερα ο Δήμος Δήμωφ και ο Δήμος Ιβάνωφ μοίρασαν στην Κομοτηνή και στα γύρω χωριά της, χειροβομβίδες σε ορισμένους σλαβόφωνους. Ταυτόχρονα ο Γκρέκωφ της βουλγαρικής διοίκησης και έμπιστος του Γάλλου στρατηγού Σαρπύ οργάνωνε παρασκηνιακά συμμορίες, από κοινού με τον Φουάτ Μπέη.

Στην περιοχή του Έβρου υπήρχε επίσης μεγάλη κινητικότητα, από τον στρατιωτικό ποιητή Τζαφέρ Ταγιάρ, ο οποίος προετοιμάζονταν για αντίσταση κατά της αναμενόμενης ελληνικής προέλασης, όσο και από τα μέλη του τουρκοβουλγαρικού Κομιτάτου που αποσκοπούσε σε εξέγερση του σλαβομουσουλμανικού πληθυσμού της Δυτικής Θράκης για να επιτευχθεί αυτονομία ώστε να μην καταστεί η περιοχή ελληνική.

Η δράση όμως του βουλγαροτουρκικού Κομιτάτου, προκάλεσε ακόμα και την αντίδραση πολλών μουσουλμάνων της Δυτικής Θράκης. Σχεδόν 20 ημέρες πριν ξεκινήσουν οι ελληνικές μεραρχίες, δύο επιφανείς μουσουλμάνοι ο Χότζας Χαφούζ Σαλήχ και ο Οσμάν Αγάς, που είχαν ταχθεί φανερά υπέρ των Ελλήνων, εξέδωσαν ανακοίνωση, υπενθυμίζοντας τα δεινά που υπέστησαν οι Τούρκοι από τον βουλγάρικο ζυγό και το αίμα που έχασαν από τους Κομιτατζήδες. Υπενθυμίζεται ότι οι δύο μουσουλμάνοι που είχαν πρωτοστατήσει στην ανάδειξη του Εμμανουήλ Δουλά, ως προέδρου του πολιτικού συμβουλίου της Διασυμμαχικής Θράκης, δέχονταν επανειλημμένα απειλές για τη ζωή τους από τους Νεότουρκους της παρέας του Φουάτ Μπέη.

Η αποστολή τελικά του Φουάτ Μπέη στη Δυτική Θράκη χρεοκόπησε. Δεν κατόρθωσε να συνενώσει τον μουσουλμανικό πληθυσμό. Αντίθετα η σύμπραξη του με τους Κομιτατζήδες οδήγησε στη διάσπασή τους και αυτό κατέστη σαφές με την εκλογή του Εμμανουήλ Δουλά, χάρη στη ψήφο μουσουλμάνων, οι οποίοι δεν συνέπραξαν με τους Βουλγάρους.

Τελικά όταν προέλασε ο ελληνικός στρατός στη Δυτική Θράκη δεν υπήρξε καμία αντίδραση από οργανώσεις των Τούρκων ούτε των Βουλγάρων.

Ο πρωθυπουργός Ελευθέριος Βενιζέλος που ανήγγειλε καταχειροκροτούμενος στη Βουλή στις 18 Μαΐου την κατάληψη της Δυτικής Θράκης τόνισε: «Η κατάληψις εγένετο εν απολύτω τάξις και μετά από αυτήν την ησυχία θα γίνει και η περαιτέρω προέλασις εις την Ανατολική Θράκη».

Πάντως λίγες ημέρες πριν την απελευθέρωση το τουρκοβουλγαρικό Κομιτάτο σχεδίαζε να αντισταθεί. Έτσι οι Βούλγαροι αποφυλακίζουν τον πρώην βουλευτή Ετέμ Ρουχή, με τον όρο να παρακινήσει σε συνεργασία τους Πομάκους.

Εκείνες τις ημέρες επίσης ο αρχηγός των Κομιτατζήδων στρατηγός Πρωτογέρωφ ανέθεσε στον Φουάτ Μπέη να οργανώσει τους Πομάκους, οι Πομάκοι όμως δεν τον ακολούθησαν. Τελικός στόχος των οργανώσεων αυτών ήταν να εισβάλουν από τα βόρεια της Δυτικής Θράκης κατά την προέλαση του ελληνικού στρατού.

Όμως παρά τις σπασμωδικές αντιδράσεις Τούρκων και Βουλγάρων η Δυτική και η Ανατολική Θράκη απελευθερώθηκε το 1920. Η μεγάλη καταστροφή με την απώλεια της Ανατολικής Θράκης επήλθε το 1922, αλλά αυτή είναι μια διαφορετική μαύρη σελίδα της ιστορίας της Θράκης.

Μετά την απελευθέρωση λοιπόν της Θράκης, τελέσθηκε στις 19 Μαΐου 1920 (παλαιό ημερολόγιο) στην Κομοτηνή, δοξολογία στην εκκλησία του Αγίου Γεωργίου, που παραδόθηκε στους Έλληνες μετά από επταετή κατοχή της από τους Βουλγάρους. Την λειτουργία τέλεσε ο μητροπολίτης Τραπεζούντας Χρύσανθος (με καταγωγή από την Γρατινή). Παρέστη ο στρατηγός Παμίκος Ζυμπρακάκης με το επιτελείο του.

Η δράση πάντως των Βουλγάρων Κομιτατζήδων συνεχίστηκε για πολλά χρόνια μετά και μέχρι το 1930. Πυκνός σε γεγονότα ήταν και ο Μάιος του 1923 στη Ροδόπη. Στις 8 Μαΐου ομάδα από 15 Κομιτατζήδες, που είχαν μαζί τους και οπλοπολυβόλο επιτέθηκαν εναντίον διμοιρίας του ελληνικού στρατού στην περιοχή Μπαχτσές, 10 χιλιόμετρα βόρεια του Ιάσμου. Η συμπλοκή κράτησε περισσότερο από μια ώρα και τελικά αποχώρησαν οι εισβολείς. Στον τόπο της συμπλοκής εγκατέλειψαν ανθελληνικές προκηρύξεις γραμμένες στα τουρκικά και στα βουλγάρικα.

Λίγες μέρες αργότερα στις 17 Μαΐου μια ομάδα 10 Κομιτατζήδων εμφανίσθηκε σε ελληνικό φυλάκιο στην τοποθεσία Χαν-Σολού-Γκιουνούς βόρεια της Κομοτηνής, εξαφανίσθηκαν όμως όταν άρχισαν να τους πυροβολούν από το φυλάκιο.

Στις 30 Μαΐου εμφανίσθηκαν 10 Κομιτατζήδες βορείως του χωριού Ντολαπζιλάρ νοτίως της Μακάζας.

Στις 31 Μαΐου στην περιφέρεια Σαπών έκανε την εμφάνισή της 15μελή ομάδα Κομιτατζήδων και στρατιωτών. Καταδιώχθηκε και κατέφυγε στο βουλγαρικό έδαφος.

Τα μεσάνυχτα της 4ης Ιουνίου 1923, χτυπήθηκε το χωριό Αρριανά. Άγνωστοι πλησίασαν στην άκρη του χωριού όπου βρίσκονταν τα σπίτια του Χουσεΐν Ζεκεριέ Αγά και της χήρας Χατηφέ Σαλή, που είχαν συγκατοικηθεί και από Έλληνες πρόσφυγες. Οι δράστες έριξαν δύο χειροβομβίδες. Η μια εξερράγη στη στέγη της χήρας και η άλλη στο δεξιό μέρος του σπιτιού, έχασαν τη ζωή τους δύο βόδια. Ύστερα άρχισαν να πυροβολούν τον αστυνομικό σταθμό του χωριού. Οι χωροφύλακες υπό τον ανθυπασπιστή Καραμούζη Ηλία άρχισαν να αντιπυροβολούν. Τότε επάνω στην σύγχυση οι δράστες έκλεψαν δύο βόδια και μια αγελάδα που ανήκαν στον πρόσφυγα Μπεχλιβανίδη και ένα βόδι του Χουσεΐν Ζεκεριέ. Τα ίχνη των δραστών χάθηκαν μετά το χωριό ποντίκια κοντά στον Κέχρο. Την προηγούμενη βραδιά οι ίδιοι πάλι Κομιτατζήδες είχαν κλέψει άλλα βόδια από το χωριό Κασσιτερά Σαπών.

Ο γενικός διοικητής Θράκης Σπ. Δάσσιος ζητούσε από την κυβέρνηση να επανασυσταθεί το καταργηθέν απόσπασμα καταδίωξης το 16ο Σύνταγμα με μεγαλύτερη μάλιστα δύναμη. Στις 12 Ιουνίου 1923 πάλι ένοπλο επεισόδιο σημειώθηκε στο έρημο χωριό Ποντίκια στις 8 το πρωί στη θέση Μπαΐρ Αϊρμή - Γκιόλ. Κομιτατζήδες σκότωσαν τους χωροφύλακες Διαμαντή Λεωνίδα και Δημήτριο Τσιλιγιάννη που ανήκαν στην αστυνομική δύναμη του χωριού Μοναστήριο. Οι χωροφύλακες υπηρετούσαν στο σταθμό χωροφυλακής Κέχρου. Έφεραν πολλά τραύματα με πυροβόλα όπλα αλλά και τραύματα από μαχαίρι. Επίσης τους είχαν ξεριζώσει τα νύχια (πιθανόν τους βασάνισαν πριν τους σκοτώσουν). Δίπλα τους βρέθηκαν προκηρύξεις στην ελληνική που προέτρεπαν τους πάντες να καταθέσουν τα όπλα. Οι δράστες μάλιστα τους είχαν αφαιρέσει και πάρει και τα ρούχα τους.

Το 1922 έξω από τον Κέχρο χωροφύλακες του Σταθμού Χωροφυλακής Κέχρου έπεσαν σε ενέδρα Κομιτατζήδων και τους σκότωσαν. Είναι οι Ιωάννης Γραμματικάκης και Λεωνίδας Δαμιανός. Στο σημείο αυτό ανήγειρε το ελληνικό κράτος ηρώων προς τιμήν τους και η περιοχή αυτή ονομάζεται Γραμματικάκη.

Στις 4 Ιουνίου πάλι συμμορία Κομιτατζήδων έκλεψαν από τα Κασσιτερά 12 βόδια που ανήκαν σε Έλληνες πρόσφυγες και πολλά ακόμα από άλλα σημεία της Θράκης (τα βόδια αυτά στους πρόσφυγες τα παραχωρούσε το ελληνικό κράτος με την εγκατάστασή τους).

Στις 21 Ιουλίου ομάδα 8 Κομιτατζήδων αποπειράθηκε να ληστέψει και να σκοτώσει στο χωριό Δειλινά Σαπών έναν Έλληνα Κηπουρό, καταδιώχθηκε από την αστυνομία αλλά διέφυγαν.

Στις 29 Ιουλίου 1923 πάλι 11μελής ομάδα Κομιτατζήδων επιτέθηκε στην Πάνδροσο τραυμάτισαν και λήστεψαν κατοίκους και διέφυγαν. Στις 1 Σεπτεμβρίου 1923 Κομιτατζήδες επιτέθηκαν δύο φορές εναντίον του Σταθμού Χωροφυλακής Μοναστηρίου Κέχρου Σαπών, αποκρούσθηκαν όμως οι εισβολείς. Οι Κομιτατζήδες προηγουμένως είχαν κόψει τις τηλεγραφικές γραμμές.

Μετά από τις ενέργειες αυτές των Κομιτατζήδων, πέρα από τον ελληνικό στρατό και την Χωροφυλακή άρχισαν να οργανώνονται και Έλληνες πολίτες παίρνοντας την τύχη τους στα χέρια τους. Αφού έφτιαξαν μια ομάδα μπήκαν μέσα στο βουλγαρικό έδαφος και σκότωσαν 8 Βούλγαρους και 3 Τούρκους!

Ελέχθη τότε μάλιστα ότι έστειλαν και επιστολή στον Έπαρχο του Κάρτζαλι με την οποία προειδοποιούσαν το βουλγαρικό κράτος, ότι, κάθε βουλγαρική ενέργεια Κομιτατζήδων σε ελληνικό έδαφος θα είχε άμεσα αντίποινα από μέρους των ελληνικών ομάδων μέσα σε βουλγαρικό έδαφος. Έκτοτε οι Κατσαπλιάκηδες ενέργειες των Κομιτατζήδων ελαττώθηκαν κατά πολύ.

Οι περιπέτειες που έζησαν οι κάτοικοι της Θράκης από τους Βουλγάρους Κομιτατζήδες, δεν έχουν τελειωμό. Πολλά αρχεία υπηρεσιών καταστράφηκαν, ειδικά την περίοδο 1941-1944 από τους Βουλγάρους έποικους, πολλές ιστορίες λαϊκών αφηγήσεων έσβησαν, καθώς περνούσαν τα χρόνια και έφευγαν από την ζωή αυτή, όσοι γνώριζαν εκείνα τα γεγονότα, ο χρόνος κάλυψε πολλά εγκλήματα και επέφερε λήθη. Ότι όμως διασώθηκε, θα διαλαλεί την ιστορία, στην βαρβαρότητα που έζησε η Θράκη και δεν διδάσκεται δυστυχώς στο σχολείο από την ιστορία της μητριάς Ελλάδας.

Βιβλιογραφία
Παντελής Αθανασιάδης – «Η δράση του Τούρκου Φουάτ Μπέη, που έδρασε ως Κομιτατζής στη Θράκη, συνεργαζόμενος με τους Βουλγάρους εναντίον των Ελλήνων»