Αναμνήσεις από την πολεμική δράση του θρυλικού 29ου Συντάγματος Κομοτηνής

Περιδιαβαίνοντας την πόλη μας, απέναντι από την Kosmpoli, στα στενά των νέων διανοίξεων των δρόμων, που έγιναν πριν λίγα χρόνια, διαβάζουμε «Οδός 29ου Συντάγματος». Ας δούμε όμως ποιο ήταν αυτό το 29ο Σύνταγμα όπως μας το διηγείται ο τότε έφεδρος υπίατρος Ευάγγελος Κακαΐδης και τι έκανε και προς τιμή του ονοματοθέτησε ο Δήμος Κομοτηνής μια ανώνυμη οδό.

Το πρωί της 28ης Οκτωβρίου 1940 ανηγγέλθη η Γενική Επιστράτευση σε όλη την Ελλάδα, όλος ο χώρος του Συντάγματος κατακλίσθηκε από τους εφέδρους. Εντός τριών ημερών το Σύνταγμα ήταν έτοιμο για πολεμική δράση. Το 1ο Τάγμα του Συντάγματος κατέλαβε θέσεις από το χωριό Αγίασμα μέχρι την Πάνδροσο. Κατέλαβαν αυτές τις θέσεις για να είναι έτοιμοι να αντιμετωπίσουν τυχόν εχθρικές ενέργειες εκ μέρους των Βουλγάρων.

Την 17 Νοεμβρίου και ώρα 12η νυχτερινή όλο το 29ο Σύνταγμα μαζί και το 1ο Τάγμα επιβιβάσθηκαν στο τρένο από τον σιδηροδρομικό σταθμό της Κομοτηνής, εκεί γονείς, γυναίκες, φίλοι, συγγενείς τους αποχαιρετούσαν. Το πρωί έφτασαν στη Βέροια όπου συνάντησαν άλλο τρένο να έρχεται από τη Φλώρινα φορτωμένο με τραυματίες στρατιώτες και αιχμαλώτους Ιταλούς. Ήταν η πρώτη επαφή που είχαν οι άνδρες του Συντάγματος με πολεμιστές πρώτης γραμμής. Διοικητής του 29ου Συντάγματος ήταν ο συνταγματάρχης Γ. Λαμπράκης και υποδιοικητής ο αντισυνταγματάρχης Φώτιος Μεσσινόπουλος, μετέπειτα λόγω ασθενείας του Γ. Λαμπράκη ανέλαβε ως διοικητής ο Φώτιος Μεσσινόπουλος ο οποίος πάντα βρισκόταν στην πρώτη γραμμή με τους άνδρες του καθ' όλη τη διάρκεια του πολέμου.

30 Νοεμβρίου 1940. Το 29ο Σύνταγμα βαδίζει προς τα υψώματα της Κολομπέρτας πάνω στον δρόμο για να φτάσει όσο πιο γρήγορα μπορεί. Όσο προχωρούσαν συναντούσαν αυτοκίνητα, κάρα, ζώα άλλα να επιστρέφουν με τραυματίες και αιχμαλώτους και άλλα πάλι να μεταβαίνουν προς το μέτωπο έμφορτα από πολεμικά υλικά και εφόδια. Τα μεσάνυχτα της 1-12-1940 έφθασαν στο χωριό Πυρκό, διανύοντας αυτή την απόσταση υπό ριπές πυκνού χιονιού που σκέπασε τα πάντα.

2 Δεκεμβρίου 1940. Το απόγευμα το Σύνταγμα εγκαταλείπει το χωριό Πυρκό και μετά από νυχτερινή πορεία πλησίασαν στο μέτωπο περιμένοντας με αγωνία την ώρα που θα έμπαιναν στο μέτωπο. 

3 Δεκεμβρίου 1940. Βόρειος τομέας Πόγραδετς. Ημέρα ιστορική και κρίσιμη για τη Θράκη. Η Θράκη εκπροσωπούμενη από το 29ο Σύνταγμα βρίσκεται στις επάλξεις στο πλευρό της υπόλοιπης Ελλάδας και μάχεται κατά των εισβολέων. Από το πρωί το Σύνταγμα τίθεται σε πορεία. Η μάχιμος δύναμη ανέρχεται προς το ύψωμα "Ιταλικές Παράγκες". Οι πολυβολητές μεταφέρουν και αυτοί στους ώμους τους τα πολυβόλα. Μόλις ανέβηκαν στο ύψωμα, αμέσως έπεσαν σαν κεραυνός εναντίον των εχθρικών θέσεων οι οποίοι αν και ήταν πολυάριθμοι, οι Έλληνες τους κατεδίωξαν προς τα απέναντι υψώματα. Υπό αυτές τις συνθήκες οι άνδρες του 29ου Συντάγματος την 3-12-1940 έλαβαν το βάπτισμα του πυρός. Διοικητής του 1ου Τάγματος ήταν ο Ηλίας Δημήτριος αξιωματικός με πολεμική πείρα. Παρέταξε την Πυροβολαρχία και άρχισε να εξαπολύει καυτό μολύβι κατά των εχθρικών θέσεων. Οι ιταλικές δυνάμεις αντέδρασαν και αυτές οπότε εφονεύθει ένας πολυβολητής μας και πέντε τραυματίσθηκαν. Ήταν ο πρώτος ήρωας νεκρός με τους πρώτους ηρωϊκούς τραυματίες.

4 Δεκεμβρίου 1940. Η μάχη μαίνεται από τις πρώτες ώρες σε όλο το μέτωπο. Οι μαχόμενοι Έλληνες συνεχώς κερδίζουν έδαφος πλησιάζοντας στις γραμμές του εχθρού. Τη στιγμή εκείνη ακούγεται η πολεμική ιαχή ΑΕΡΑ. Οι άνδρες που είχαν πλησιάσει τα εχθρικά χαρακώματα με τη λόγχη εφ' όπλου, εφορμούν κατά των εχθρικών ορυγμάτων και εκτοπίζουν τους εχθρούς από τις θέσεις τους. Αυτοί προ της ορμητικότητας των Ελλήνων, τρέπονται σε άτακτο φυγή εγκαταλείποντας νεκρούς, τραυματίες και άφθονο πολεμικό υλικό. Έτσι η δεύτερη μέρα έληξε με μια λαμπρή πολεμική επιτυχία του 29ου Συντάγματος. Σημειώθηκαν αρκετές πράξεις ηρωϊσμού και αυτοθυσίας που τιμούν τα παιδιά της Θράκης και τους άλλους πολεμιστές. Οι νεκροί μας ανήλθαν στους 10 και οι τραυματίες στους 60. Μεταξύ των ηρωϊκά μαχόμενων φονευθέντων ήταν οι Κομοτηναίοι Νικολαΐδης δημοδιδάσκαλος και ο Γκρούδας. Από έκρηξη βλήματος του εχθρού διεκόπη η τηλεφωνική επαφή μεταξύ των Ταγμάτων. Με διαταγή του υποδιοικητή ο αρχιτηλεφωνητής δεκανέας Ηλίας Βλαμίδης έσπευσε να αποκαταστήσει τη βλάβη. Αυτός επανασύνδεσε μεν τη βλάβη αλλά δέχθηκε πολλά εχθρικά πυρά τα οποία τον τραυμάτισαν σε πολλά μέρη του σώματός του. Οι εχθροί φέροντες βαρέως την ήττα της 3ης και 4ης Δεκεμβρίου 1940 αφού ενισχύθηκαν με νέες δυνάμεις, επιχείρησαν ώρα 1 τα μεσάνυχτα αιφνιδιαστική επίθεση για να ανακαταλάβουν τις χαμένες θέσεις τους. Έτσι άρχισαν σφοδροί κανονιοβολισμοί των θέσεών μας. Σε απάντηση τους αυτοστιγμή οι δικές μας Πυροβολαρχίες άρχισαν να σπέρνουν φωτιά και ατσάλι, κατά των εχθρών. Όταν δε πλησίασαν οι εχθροί προς τις θέσεις μας, με τις χειροβομβίδες και τα μυδραλιοβόλα οι δικοί μας στρατιώτες τους ανάγκασαν την προσπάθεια αυτή να επιστρέψουν απ' όπου ξεκίνησαν.

5 Δεκεμβρίου 1940. Το πρωί ο εχθρός άρχισε πάλι τους βομβαρδισμούς, το ίδιο και το δικό μας Πυροβολικό, παντού μια κόλαση φωτιάς και σιδήρου. Το απόγευμα περί ώρα 3 εξόρμησαν εναντίον των εχθρικών θέσεων. Ατυχώς όμως παρά τη θυελλώδη εξόρμηση οι εχθροί προέβαλαν μεγάλη αντίσταση. Η σάλπιγγα των Ελλήνων συνεχώς σήμαινε προχωρείτε, αλλά η επιθετική μας προσπάθεια απέτυχε. Πολλοί Έλληνες σκοτώθηκαν και πολλοί τραυματίσθηκαν. Μεταξύ των τραυματιών ήταν και ο συμπολίτης ανθυπολοχαγός δημοδιδάσκαλος Δημ. Σκούλιας φέροντας βαρύ τραύμα στο γόνατο, μαζί δε με αυτόν τραυματίσθηκαν και πολλοί άλλοι στρατιώτες.

6 Δεκεμβρίου 1940. Μετά την αποτυχημένη επίθεση ετοιμάστηκε η εξόρμηση πάλι εναντίον του 1211 υψώματος. Αρχικά άρχισαν να βομβαρδίζουν οι Έλληνες σφοδρά και συνέχεια τα εχθρικά υψώματα. Οι εχθροί ανταπέδωσαν και αυτοί τα πυρά, όλη την ημέρα όλοι ζούσαν σε μια κόλαση φωτιάς και σιδήρου. Μόλις δόθηκε το σύνθημα της επίθεσης όλοι οι στρατιώτες σκαρφάλωσαν προς τα εχθρικά υψώματα με τη ξιφολόγχη εφ' όπλου και με την πολεμική ιαχή ΑΕΡΑ, έπεσαν εναντίον των εχθρικών χαρακωμάτων. Ο εχθρός προέβαλε στην αρχή μεγάλη αντίσταση αλλά σε λίγο τράπηκαν σε άτακτο φυγή. Αποχωρώντας εγκατέλειψαν στο πεδίο της μάχης άφθονο πολεμικό υλικό και τραυματίες, συνελήφθησαν δε και πολλοί αιχμάλωτοι στρατιώτες. Η κατάληψη των εχθρικών θέσεων ανηγγέλθη με τη ρήψη φωτοβολίδων. Μετρήσαμε 30 Έλληνες και 10 Ιταλούς τραυματίες. Τραυματισμένος βαριά στο πόδι ήταν και ο διμοιρίτης Βασίλειος Οικονόμου, τον μετέφεραν στο νοσοκομείο της Κορυτσάς όπου τον ακρωτηρίασαν το πόδι. Τραυματίας με διαμπερές τραύμα στο δεξιό μηρό ήταν και ο διοικητής του 2ου Λόχου Ιωάννης Ζώγιας. Με την περίθαλψη των τραυματιών τους συγκεντρώσαμε όλους σε ένα παρακείμενο μαντρί μαζί με τους Ιταλούς αιχμαλώτους. Οι Ιταλοί που πιθανόν παρακολουθούσαν από μακριά ενώ βομβάρδιζαν σφοδρά παντού, σε εκείνο το σημείο δεν έριξαν ούτε ένα όλμο ούτε μια τουφεκιά.

8 Μαρτίου 1941. Κεντρικός τομέας Ντεμπεσίνα. Από το πρωί τα εχθρικά αεροπλάνα βουίζουν  σαν τις μέλισσες από πάνω τους. Το βαρύ πυροβολικό τους μας σφυροκοπάει. Η διμοιρία των πολυβόλων μας εξαπέλυσε και αυτή θεριστικό πυρ κατά του εχθρού. Σε λίγο στα υψώματα από τους Έλληνες στρατιώτες αντιλάλησε η πολεμική ιαχή ΑΕΡΑ. Ο εχθρός μετά από αυτό υποχώρησε. Κατά την επίθεση αυτή αρκετοί στρατιώτες τραυματίσθηκαν, αλλά και ο εχθρός υπέστη πανωλεθρία. Ο λόχος του Ορφανουδάκη παρέμεινε πάνω στο ύψωμα. Οι Ιταλοί βάλλοντες κατά του λόχου τραυματίζουν το νοσοκόμο Χαστά και τον οπλοδιορθωτή. Ταυτόχρονα χτυπήθηκε ελαφριά στη κνήμη και ο λοχαγός Ορφανουδάκης. Δυστυχώς μετά από λίγες ημέρες ο λοχαγός Ορφανουδάκης σκοτώθηκε σε μια επίθεση του λόχου κατά των εχθρών. Ο Δήμος Κομοτηνής τιμώντας τον ονόμασε μια οδό προς τιμή του.

14 Μαρτίου 1941. Το Σύνταγμα κάνει επίθεση εναντίον των κορυφογραμμών του όρους Σεντέλι κατά τη διεξαγωγή της μάχης τραυματίσθηκε ο Πολυχρόνης Εμμανουηλίδης, όπου έμεινε ανάπηρος με 80% αναπηρία. Το 29ο Σύνταγμα με τις επιχειρήσεις στο Σεντέλι, συνέβαλε στην εκδίωξη των εχθρών οπότε επετεύχθη και η απελευθέρωση των στενών.

1 Απριλίου 1941. Το Σύνταγμα μετακινείται στα υψώματα του Μπούπεσι, βορείως της Ντρεπεσίνας και απέναντι από το Βεράτιο. Στα υψώματα του Μπούπεσι το 29ο Σύνταγμα παρέμεινε αγωνιζόμενο μέχρι της 6ης Απριλίου κατά την οποία εισέβαλαν τα γερμανικά στρατεύματα οπότε ακολούθησε τη σύμπτυξη της Στρατιάς.

Η μάχη του Καλπακίου, 13 Νοεμβρίου 1940 

Η ιταλική επίθεση με άρματα μάχης: Οι Ιταλοί με όλες τις πυροβολαρχίες σφυροκοπούν τις θέσεις της Γκαμπάλας, Νεγράδων, Ψυλορράχης και Καλπακίου, με σκοπό να καταλάβουν το Καλπάκι. Σμήνη από ιταλικά αεροπλάνα σφυροκοπούν τις ελληνικές θέσεις, κατά την 11η π.μ. το ιταλικό πεζικό εξορμά. Οι δικοί μας αντιστέκονται και τους τρέπουν σε άτακτο φυγή. Περί τις 3.30 μ.μ. 70-80 άτομα του εχθρού κινούνταν κατά των ελληνικών θέσεων ακολουθούμενα από πίσω από μεγάλη δύναμη πεζικού. Τα περισσότερα άρματα έπεσαν μέσα στην αντιαρματική τάφρο τα υπόλοιπα τα θέρισαν τα αντιαρματικά πυροβόλα. Επίσης θερίζονται και πολλοί μοτοσικλετιστές που ακολουθούσαν. Όσα άρματα και πεζοπόρα τμήματα γλύτωσαν τράπηκαν σε φυγή. Παντού νεκροί και τραυματίες Ιταλοί. Ο στρατός του Μουσολίνι εξευτελίστηκε. Γεγονός είναι ότι η μάχη του Καλπακίου αποτελεί ένα φωτεινό ορόσημο, ο Έλληνας στρατιώτης ήταν ακαταμάχητος και αποφασιστικός, γιατί γνωρίζει, ότι μάχεται υπέρ βωμών και εστιών.

Εαρινή επίθεση Prima Verra a Nois 
(Η άνοιξη είναι δική μας)

Ο Μουσολίνι εξήγγειλε: Η άνοιξη είναι δική μας, θα σπάσω τα πλευρά των Ελλήνων. Γι' αυτό ήλθε στο μέτωπο και παρακολουθούσε τη μεγάλη αυτή εαρινή επίθεση. Οι αριθμοί και οι συντριπτικές δυνάμεις του εχθρού όμως εκμηδενίσθηκαν, από την αποφασιστικότητα, από το θάρρος και την ανδρεία των Ελλήνων στρατιωτών. 

Στον κεντρικό τομέα ο Μουσολίνι έλαβε το δεύτερο ΟΧΙ και ήταν πολύ σκληρότερο του πρώτου. Στην περίλαμπρο αυτή νίκη και την απόκρουση των μεγάλων επιθέσεων, το 29ο Σύνταγμα Κομοτηνής, συνέβαλε τα μέγιστα και έλαβε ενεργό μέρος.

Η δράση του 29ου Συντάγματος Κομοτηνής

Κατά τη διάρκεια των μεγάλων εαρινών επιχειρήσεων το 29ο Σύνταγμα ήταν ανεπτυγμένο κατά μήκος του πολεμικού τομέως των κορυφογραμμών του όρους Σεντέλι απέναντι της Ντρεμπεσίνας μέχρι και της λήξεως των επιχειρήσεων. Ολόκληρος ο Κεντρικός Τομέας εφλέγετο απ' άκρου εις άκρον, τα πάντα ανεσκάπτετο από τις εχθρικές οβίδες. Παντού φωτιά και ατσάλι σωστή κόλαση. Οι εχθροί μας σφυροκοπούσαν από τα Τρία Αυγά. Η εχθρική αεροπορία ανέπτυσσε έντονη δραστηριότητα, εξαπολύοντας κατά δέσμες το φονικό φορτίο τους. Όλες όμως οι επιθετικές προσπάθειες των εχθρών απεκρούσθηκαν από τους άνδρες του θρυλικού 29ου Συντάγματος Πεζικού. Η μεγάλη αυτή εαρινή επίθεση είχε ως σκοπό τη διάσπαση του μετώπου, ειδικά στον τομέα Μπούπεσι όπως και σε όλα τα υψώματα που βρισκόταν ο ελληνικός στρατός απέναντι των Τριών Αυγών και του Βερατίου. Εκεί ο εχθρός είχε συγκεντρώσει τρομακτικό πυρ πυροβολικού και ότι εκλεκτό διέθετε από μαχητές. Εκατό βαριά πυροβόλα εναντίον μιας μικρής έκτασης μετώπου, υποστηριζόμενα από πολυάριθμα πεζοπόρα τμήματα.

Η αποτυχία της εαρινής επίθεσης

Η εαρινή επίθεση του Μουσολίνι είχε σαν αποτέλεσμα ο προ των γραμμών του 29ου Συντάγματος χώρος να καλυφθεί από εκατόμβες ιταλικών πτωμάτων, τα οποία επί πολλές ημέρες παρέμειναν άταφα, λόγω του ότι ο εχθρός μετά την άτακτον φυγή του, εγκατέλειψε στο πεδίο της μάχης νεκρούς και τραυματίες. Το ελληνικό μέτωπο παρέμεινε αρραγές και απαραβίαστο και όλες οι λυσσαλέες επιθέσεις του εχθρού και οι επιθετικές προσπάθειες έπεσαν στο κενό, χάρη στην ανδρεία, την αποφασιστικότητα και το παράτολμο θάρρος των ανδρών του 29ου Συντάγματος και έτσι δεν κατόρθωσε ο εχθρός να πλησιάσει τις ελληνικές γραμμές.

Μετά την αποτυχία της επίθεσης

Οι κορυφές από Ρουτέν, Μπούπεσι, Γκόλικα, Ντρεπεσίνα, Στενά Κλεισούρας, χαράδρα Μεντζικοράνι, Μπουτανόρ και όλες οι χαράδρες από 7ης μέχρι 16ης Μαρτίου 1941, κυριολεκτικά ανεσκάπτοντο και εφλέγοντο απ' άκρου εις άκρον. Όλες οι επιθέσεις του εχθρού απεκρούσθησαν. Μια ημέρα του Μαρτίου εθεάθη μια ομάδα Ιταλών στρατιωτών έχοντας επικεφαλής έναν ιερέα. Αυτοί έφεραν μήνυμα με το οποίο ζητούσαν δωδεκάωρο εκεχειρίας για την ταφή των νεκρών τους οι οποίοι κατά εκατοντάδες παρέμεναν άταφοι. Ο ελληνικός στρατός αντιμετώπισε πολυάριθμες εχθρικές επιθέσεις τις οποίες συνέτριψε αλλά προξένησε και στον εχθρό πανωλεθρία άνευ προηγουμένου υποχρεώνοντας τον φουσκωμένο βάτραχο των 8.000.000 λογχών, δικτάτορα Μουσολίνι να επιστρέψει στη Ρώμη ντροπιασμένος. Η αποτυχία όμως των Ιταλών τον Μάρτιο του 1941, προκάλεσε την παρέμβαση των Γερμανικών στρατευμάτων κατά τον μήνα Απρίλιο 1941, τα οποία με μηχανοκίνητες μονάδες προσέβαλαν τα βόρεια σύνορά μας. Η Ελλάς αν και τραυματισμένη από ένα σκληρό και πολύμηνο άνισο αγώνα κατά των ιταλικών δυνάμεων δεν δίστασε και πάλι να βροντοφωνάξει πάλι το δεύτερο ΟΧΙ. Το 29ο Σύνταγμα της Κομοτηνής τόσο κατά τους επιθετικούς όσο και κατά τους αμυντικούς αγώνες, εφάνη αντάξιο της αποστολής τους, κατάφερε σκληρά πλήγματα κατά του εχθρού, οι άνδρες του επέδειξαν απαράμιλλον θάρρος, αυτοθυσία, περιφρόνηση προς τον θάνατο, ζήλο στην εκτέλεση του καθήκοντος τους. Οι αγώνες και η νίκη δεν κερδίζονται χωρίς θυσίες. Η νίκη και η δόξα δεν εξαγοράζονται αλλά κατακτώνται με θυσίες και με αίμα στα πεδία των μαχών.

Μετά τη λήξη της αποστολής του το Σύνταγμα κατά τον τερματισμό των πολεμικών επιχειρήσεων, οι άνδρες κατέθεσαν τα όπλα με ήσυχη τη συνείδησή τους, ότι εκτέλεσαν στο ακέραιο το καθήκον τους για την πατρίδα. Επέστρεψαν στα σπίτια τους, υπερήφανοι και νικητές ανταποκριθέντες πλήρως στις προσδοκίες και τις ευχές, του θρακικού λαού, με τις οποίες τον προέπεμψε την 17η Νοέμβρη 1940 κατά την ώρα της αναχώρησης τους από το σιδηροδρομικό σταθμό της Κομοτηνής. Πολλοί από τους πολεμιστές αυτούς δεν επέστρεψαν στα σπίτια τους, έπεσαν ηρωικά μαχόμενοι υπέρ πίστεως και πατρίδος, υπέρ βωμών και εστιών.

Εμείς οι σημερινοί Έλληνες κλίνουμε το γόνυ μας ευλαβικά στους αθάνατους αυτούς ήρωες. Το όνομά τους θα γραφεί στο πάνθεον των ηρώων της Ελλάδος. Έτσι πολέμησαν οι Έλληνες το 1940 και νικητές και ήρωες αναδείχθηκαν όπως πάντα.

Ο αντίλαλος αυτός της νίκης ήταν τεράστιος. Ο Γιαν Σμάτς είπε: «Η μάχη της Πίνδου άλλαξε τον ρουν της Ιστορίας». Ο Ουίνστον Τσόρτσιλ, είπε: «Εμπνεόμαστε από τον ελληνικό ηρωϊσμό». Ο βρετανικός τύπος δημοσίευσε: «Από τώρα και στο εξής δεν θα λέμε ότι οι Έλληνες πολέμησαν σαν ήρωες, αλλά ότι οι ήρωες πολεμούν σαν Έλληνες». Ο Χίτλερ ομολόγησε: «Ο ελληνικός στρατός πολέμησε με παράτολμο θάρρος και ύψιστη περιφρόνηση προς τον θάνατο».

Έτσι μετά από όλα αυτά τα ανωτέρω ο Δήμος Κομοτηνής παμψηφεί ονοματοθέτησε μια ανώνυμη οδό προς τιμή του 29ου Συντάγματος Πεζικού και όλων όσων πολέμησαν με αυτό. Τον Μάρτιο του 2003 έπαψε να υφίσταται, οπότε αναδιοργανώθηκε σε Ταξιαρχία όπου την ονομασία “29 Ταξιαρχία - Ελέγχου Ασφαλείας Πόγραδετς».

Πηγή
Ευάγγελος Κακαΐδης - Αναμνήσεις από την πολεμική δράση του θρυλικού 29ου Συντάγματος Κομοτηνής κατά τον πόλεμο 1940-1941