Το σπήλαιο - ιερό της Μεγάλης Μητέρας - Θεάς στην περιοχή Μικρής εκκλησίας Πετρωτών

Το δεύτερο σπήλαιο - ιερό μέσα στο ποιμνιοστάσιο

Οι οφθαλμικές κόγχες, το ολόγλυφο κεφάλι, οι τελετουργίες, ο λέων

Κατηφορίζοντας δεξιά τον κάθετο χωματόδρομο δύο χιλιόμετρα πριν το Μητρώο της Ακρόπολης των Πετρωτών οδηγούμαστε στην περιοχή μικρή Εκκλησία. Εκεί στους πρόποδες του υψώματος παρατηρούμε ένα επίμηκες βραχώδες έξαρμα που δεσπόζει στην περιοχή και αποτελεί την πρωταρχική ανθρώπινη επιλογή του χώρου συνδεδεμένου με τελετουργικές και λατρευτικές πρακτικές.

Τοποθεσία
Το μνημείο είναι λαξευμένο στην τοποθεσία που ονομάζεται μικρή εκκλησία (τουρκικά Κλίσετζικ). Στην αριστερή πλευρά του βραχώδους εξάρματος λαξεύτηκαν οφθαλμικές κόγχες, τα ανθρωπόμορφα χαρακτηριστικά της θεότητας (μάσκα) με τα οποία οι Θράκες κάτοικοι της περιοχής νοηματοδοτούσαν το βραχώδες τοπίο που αποκωδικοποιείται ως το πρόσωπο της Μεγάλης Μητέρας Θεάς που ενσαρκώνεται στον βράχο, για τον οποίο πιστεύουν πως είναι η κατοικία της. Κάτω από το πρόσωπο της θεάς ο υπάρχων βράχος είναι λαξευμένος με κοιλότητες, προφανώς για στέρεες προσφορές ή χοές προς την χθόνια Μητέρα Θεά που επίσης απεικονίζεται στις υπώρειες του βράχου. Στη βόρεια πλευρά του βραχώδους εξάρματος, υπάρχει χωμάτινη ράμπα (δρόμος) δομημένη πάνω σε αποκολλημένα βράχια που οδηγεί στην είσοδο του αβαθούς σπηλαίου, το οποίο αποτελείται από ένα τετράπλευρο θάλαμο 8,25 τ.μ. με λαξευμένη τοξωτή οροφή. Η είσοδος του σπηλαίου ιερού πλαισιώνεται από τα αριστερά με την άτονη λάξευση λέοντα στο βράχο, του οποίου το σχήμα είναι δυσδιάκριτο και μόνο τα κάτω άκρα, τα μάτια και το κεφάλι του διακρίνονται καθαρά. Λέων και λαξευμένη ημικυκλική τοξωτή κόγχη, είναι σύμβολο της Μεγάλης Μητέρας Θεάς (Κυβέλης) που επιβεβαιώνουν τη θεότητα στην οποία ήταν αφιερωμένο το Σπήλαιο - Ιερό. Στην κορυφή του βράχου, ο βωμός είναι λαξευμένος με κανάλι ροής.

Στη δυτική πλευρά πάνω από την είσοδο, υπάρχει η εναπομένουσα τοξοειδής προεξοχή, προφανώς μεγαλύτερη από την αρχαιότητα, όπως φαίνεται στο εναπομείναν τμήμα με εμφανή τα ίχνη καταστροφής. Στο λαξευμένο παραλληλόγραμμο πλαίσιο επάνω από το εναπομείναν τόξο, συναρμόζονταν ανάγλυφα η επιγραφή που σήμερα έχει απολεσθεί. Στο κάτω μέρος της δυτικής πλευράς, ο εσωτερικός χώρος είναι λαξευμένος με επιμήκη κόγχη, που είναι ανοιγμένη ψηλότερα από το επίπεδο του δαπέδου. Η ορατή δεξιά κάθετη πατούρα είναι δηλωτική ότι η κόγχη καλύπτονταν πολύ πιθανόν να πρόκειται για ταφική κλίνη σε κόγχη. Επιπλέον, στο κέντρο της νότιας πλευράς του φυσικού βράχου, υπάρχει μεγάλη λαξευμένη λεκάνη, ψηλότερα από το επίπεδο του δαπέδου. Αυτό το είδος λεκάνης θυμίζει τις λεκάνες των αγιασμάτων που συνήθως συναντώνται σε παρεκκλήσια αφιερωμένα στους Αγίους. Πρόκειται για αρχαία κατασκευή που βοηθούσε στις τελετουργίες καθαρμών με νερό, που ίσως στην αρχαιότητα έρεε ελεγχόμενο από μια οπή που υπάρχει ψηλότερα της λεκάνης. Στο φυσικό βράχο της ανατολικής πλευράς είναι λαξευμένο ένα τυφλό τόξο, ενδεικτικό σύμβολο της Μεγάλης - Μητέρας Θεάς και της ιερότητας της τοποθεσίας.

Είναι πολύ πιθανόν το σπήλαιο να χρησιμοποιήθηκε αρχικά ως ταφικός θάλαμος, που μετατράπηκε όμως σε ιερό της Μεγάλης Μητέρας Θεάς, όπως αποκωδικοποιείται από την απεικόνιση της ανθρωπόμορφης μάσκας της θεάς στην εξωτερική ανατολική πλευρά του βράχου, το τυφλό ανάγλυφο τόξο μέσα στο σπήλαιο και την απεικόνιση λέοντα.

Αυτό επιβεβαιώνεται και από το τοπωνύμιο της περιοχής μικρή εκκλησία (Κλίσετζικ), σ.σ. όπως με ενημέρωσε ο Βασίλειος Μαυρίδης, κάτοικος Ασκητών την ονομασία αυτή πιθανόν έτσι την βρήκανε όταν ήλθαν οι πρόγονοί τους, μοιάζει και με τα εκκλησάκια και σπίτια που βρίσκονται μέσα στη γη της Καππαδοκίας. Οι εικόνες τοποθετήθηκαν πολύ αργότερα από κατοίκους των Ασκητών.

Παρόμοιες λαξεύσεις στην επιφάνεια του βράχου παρατηρούμε στο διπλανό βραχώδες έξαρμα με τα γνωστά ανθρωπόμορφα χαρακτηριστικά των οφθαλμικών κογχών και του ρινικού οστού, επαναλαμβάνοντας μέσω της μνήμης τις ίδιες παραστασιακές επιτελέσεις. Τα ίδια γνωστά ανθρωπόμορφα χαρακτηριστικά των οφθαλμικών κογχών και του ρινικού οστού, επαναλαμβάνονται στο βραχώδες έξαρμα της ακρόπολης του Διδυμοτείχου.

Μεταξύ των δύο εξαρμάτων υπάρχει ένα μικρότερο βραχώδες έξαρμα που περιβάλλεται από τα αριστερά με μικρής δυναμικής ρυάκι. Στη βραχώδη πλευρά του ρυακιού, οι υπάρχουσες φυσικές λαξεύσεις που χρησίμευαν για προσφορές, παραμένουν γνωστές μορφές τελετουργίας που συναινούν στον καθορισμό ενός καθαγιασμένου χώρου και επομένως στην απεικόνιση της γονιμοποιού Μητέρας Θεάς που ταυτοποιείται με τις γνωστές οφθαλμικές κόγχες που λαξεύτηκαν στην κορυφή. Οι τελετουργικές λατρευτικές προσφορές των πιστών προς τη θεότητα τοποθετημένες στις λαξευμένες ή φυσικές κοιλότητες δίπλα στο ρέον ύδωρ, είναι πολυσήμαντα και ιδιαιτέρως ενδιαφέροντα για την γνώση της αρχαίας θρακικής λαϊκής λατρείας, καθώς αποτελεί τη βασική μορφή της ελληνικής παραδοσιακής τελετουργικής και εθιμικής ζωής.

Μικρότερα βραχώδη εξάρματα στην ανατολική πλευρά του υψώματος Κασαμπαλού Μπουρούν, επαναλαμβάνουν τα γνωστά ανθρωπόμορφα χαρακτηριστικά των οφθαλμικών κογχών που απεικονίζουν τη Μεγάλη Μητέρα Θεά. Σαν προσκυνητάρια, τα διεσπαρμένα εξάρματα με τις οφθαλμικές κόγχες, συνθέτουν μορφές ορισμού και καθαγιασμού του χώρου, καθώς και τρόπους διαχείρισης και εξανθρωπισμού του τοπίου με τα ευκολοκατασκεύαστα αυτά προσκυνητάρια, που δίνουν την αίσθηση της πανταχού παρούσης υπερφυσικής προστασίας. Κάτω από τις οφθαλμικές κόγχες πάντα υπήρχε μια κόγχη που προοριζόταν για προσφορές προς τη λαξευμένη θεότητα.

Η αρχαία λατρευτική συμπεριφορά της πίστης στην πολυτιμία του ρέοντος ζωογόνου νερού με προσφορές προϊόντων στις λαξευμένες κοιλότητες, πίστευαν όλοι οι Θράκες ότι υποβοηθούσε τελετουργικά και υπερφυσικά στην αναμενόμενη γονιμότητα της γης, της καλής σοδειάς, της ευφορίας των καρπών και της γονιμότητας των ζώων.

Ανάλογες τελετουργίες παρατηρούμε επίσης στα εξάρματα βράχων, βόρεια του χωριού Κίρκη Αλεξανδρούπολης. Ο λαός στα πλατιά στρώματα θα μείνει πιστός στην παραδομένη και απλοϊκή του λατρεία και αντίληψη μέχρι τις μέρες μας, με τελετουργίες παρόμοιες και σε άλλες περιοχές της Ελλάδας που είναι ομοιότροπες.

Σπήλαιο - ιερό της Μεγάλης Μητέρας Θεάς μέσα στο ποιμνιοστάσιο

Περίπου τριακόσια μέτρα νοτιοδυτικά του ηλιακού παρατηρητηρίου εντοπίζονται στην ανατολική πλευρά του βραχώδους υψώματος κασαμπαλού Μπουρούν λαξευμένες σπηλαιώδεις εσοχές, σε χώρο που σήμερα χρησιμοποιείται ως ποιμνιοστάσιο, από χθες ακόμα έπρεπε να αποζημιωθεί και να μεταφέρει το ποιμνιοστάσιο του εκτός αρχαιολογικής ζώνης. Έτσι λοιπόν αφού καθαριστεί ο χώρος από τα υπολείμματα των ζώων και τα φερτά υλικά, να γίνει και αυτός επισκέψιμος.

Οι γνωστές λαξευμένες οφθαλμικές κόγχες, εντοπίζονται στο ανατολικό μέρος του ποιμνιοστασίου σε αβαθείς εσοχές, καθώς και σε σπήλαιο με μεγαλύτερο βάθος εντός του οποίου παρατηρούνται λαξευμένες οφθαλμικές κόγχες, πιθανόν ο κεντρικός χώρος τελετουργιών του ιερού της Γήινης Μητέρας Θεάς.

Η μορφή της Μεγάλης Μητέρας Θεάς λαξεύτηκε στο έξαρμα που δεσπόζει του σπηλαίου και των σπηλαιωδών εσοχών, είναι ενσωματωμένη σε βραχώδες έξαρμα από το οποίο προεξέχει μόνο το ολόγλυφο κεφάλι της με τα χαρακτηριστικά του προσώπου να είναι κατεστραμμένο ή διαβρωμένο από το πέρασμα του χρόνου. Τη βεβαίωση πως πρόκειται για λαξευμένο κεφάλι, δίνει επίσης η εναπομείνασα περιμετρική χάραξη του δεξιού αυτιού που προφανώς αποδόθηκε με ένθετη χάλκινη λάμα.

Η ανατολική πλαγιά του υψώματος βρίθει μεγαλιθικών μνημείων που σχετίζονται με την καθημερινότητα και τις συνήθεις διαδικασίες μιας θρακικής κοινότητας που διαχειρίζονταν διάφορα πρότυπα λατρευτικής δράσης, πίστεως και μυστικιστικών εμπειριών σχετικών με τις υπερφυσικές δυνάμεις της γήινης Μητέρας.

Έτσι λοιπόν και στις πλαγιές αυτές του υψώματος του Κασαμπαλού Μπουρούν οι αρχαίοι Θράκες ανταποκρίθηκαν στη βούληση του ιερέα τους να σκηνοθετήσουν ένα λατρευτικό τελετουργικό. Άλλοτε μιας ιεροφάνειας, τοποθετώντας ένα ογκόλιθο σε ισορροπία πάνω σε άλλο βράχο, άλλες φορές, σχηματίζοντας πέτρινα μανιτάρια. Άλλοτε λαξεύοντας οφθαλμικές κόγχες στα βράχια ή λαξεύοντας βωμούς με κανάλι εκροής στους βράχους αδιαμφισβήτητο σύμβολο ιερότητας της τοποθεσίας.

Συμπεράσματα
Στην περιοχή της Μικρής Εκκλησίας δεν φαίνεται να υπάρχει όριο μεταξύ ιερού και μη ιερού, καθώς κάθε βράχος που φέρει λαξεύσεις ενσωματώνει την ιερότητα της γήινης Μεγάλης Μητέρας. Οι οφθαλμικές κόγχες με τη θέσπιση τελετουργιών και πρακτικών, αποσκοπούσαν στη συμβολική αναζωογόνηση και γονιμοποίηση της, μέσω της οποίας θα επιτυγχάνονταν η αποκομιδή μιας πλούσιας σοδειάς.

Οι λαξευμένες οφθαλμικές κόγχες στο ιερό της Μητέρας Θεάς στο μικρό εκκλησάκι όπως και σε πολλές άλλες βραχώδεις εξάρσεις δυτικά του ηλιακού παρατηρητηρίου, επιβεβαιώνουν τη συναλατρεία Θεού Ήλιου και Μεγάλης Μητέρας Θεάς, Κυβέλης ή Δήμητρας ή Βένδιδος και την επακόλουθη ιερογαμική τους σχέση.

Οι τελετουργικές λατρευτικές προσφορές των πιστών προς τον νεκρό και τη θεότητα, τοποθετημένες στις λαξευμένες κοιλότητες, είναι πολυσήμαντη και ιδιαιτέρως ενδιαφέρουσα για τη γνώση των αρχαίων θρακικών λατρευτικών πρακτικών, καθώς αποτελούν τη βασική μορφή της ελληνικής παραδοσιακής τελετουργικής και εθιμικής ζωής.

Στις νεκροπόλεις βόρεια, κεντρικά και νότια της περιοχής μικρή Εκκλησία, παρατηρούμε τελετές μύησης, δηλαδή διαβατήριες τελετουργίες που σημάδευαν το πέρασμα του νεκρού από μια κατάσταση σε άλλη, μυητικές τελετουργίες που σημαίνουν αναγέννηση του μυούμενου σε ένα νέο ρόλο. Κάθε μυητική τελετή συμβολικά αντιστοιχεί στη διαδοχή θάνατος / ανάσταση / αναγέννηση.

Η επαναλαμβανόμενη παρουσία οφθαλμικών κογχών στην περιοχή αυτή θυμίζει τα προσκυνητάρια της ελληνικής υπαίθρου.

Το φυσικό τοπίο στην τοποθεσία αυτή μνημειοποιήθηκε από την ανθρώπινη παρέμβαση που τροποποίησε την περιοχή με την κατασκευή νεκροπόλεων, ιερών και μνημείων που προορίζονταν για συλλογική λατρεία.

Αυτή είναι η άγνωστη προϊστορική αρχαιολογική σε πλούτο ανατολική Ροδόπη. Είναι στο χέρι του Υπουργείου Πολιτισμού, των βουλευτών, της αντιπεριφέρειας και του Δήμου Μαρωνείας - Σαπών η υλοποίηση των απαιτούμενων ανασκαφών και έργων για την ανάδειξή της.
Στο επόμενο οι καμηλιέρηδες της Κομοτηνής.

Βιβλιογραφία
Έντυπο οδοιπορικό στην ενδοχώρα της Αιγαιακής Θράκης, τελετουργικά τοπία της αρχαίας Θράκης, Σταύρος Κιοτσέκογλου