Το Μητρώο της Μεγάλης Μητέρας Θεάς ή Κυβέλης στην Ακρόπολη των Πετρωτών Σαπών

Η Άνω Ακρόπολη, οι δύο θρόνοι, οι βωμοί, οι τράπεζες προσφορών, η κάτω ακρόπολη, το σπήλαιο, το βαπτιστήριο, ο χώρος θυσιών, οι ταφικές πρακτικές, οι οφθαλμικές κόγχες, η χρονολόγηση του Ιερού

Η περιοχή Κρωβύλης - Πετρωτών παρέχει ασφαλείς ενδείξεις για την ανθρώπινη παρουσία στην περιοχή της Αιγιακής Θράκης ήδη από τη Μέση Παλαιολιθική περίοδο. Τα ευρήματα που αποκαλύφθηκαν από επιφανειακές έρευνες στη νοτιοανατολική πεδιάδα της Ροδόπης υποδηλώνουν ότι η περιοχή αυτή είχε κατοικηθεί από ομάδες κυνηγών και τροφοσυλλεκτών τα τελευταία τουλάχιστον 100.000 χρόνια.

Εκεί λοιπόν σε αυτήν την περιοχή των 3.000 στρεμμάτων περίπου υπάρχει ένας ογκώδης βράχος που δεσπόζει της περιοχής με απόκρημνες πλαγιές και έντονες λαξευμένες κοιλότητες, φιλοξενώντας ένα από τα επιβλητικά μνημεία που ανακαλύφθηκαν στην επικράτεια της ελληνικής Θράκης. Πρόκειται για Μητρώο αφιερωμένο στη Μεγάλη Μητέρα Θεά ή Κυβέλη.

Περιγραφή
Η είσοδος προς την άνω ακρόπολη του βραχώδους υψώματος των Πετρωτών γίνεται από την ανατολική πλευρά μέσω ενός ανηφορικού δρόμου που εισέρχεται από μια βυζαντινή πύλη. Εκεί υπάρχουν κυκλικοί πύργοι και το μεταπύργιο για να ελέγχουν την είσοδο προς την άνω ακρόπολη. Ο τοίχος αντιστήριξης του δρόμου είναι αρχαιοτέρων κατασκευών.

Το επικλινές προς βορρά πλάτωμα της άνω ακρόπολης φιλοξενεί στο δυτικό άκρο της το παρεκκλήσι του Αγίου Γεωργίου. Δυτικά του παρεκκλησίου το ψηλότερο σημείο του βράχου λαξεύτηκε σε σχήμα καθίσματος. Νοτιότερα υπάρχουν δύο ομόκεντροι κύκλοι: Ένας μεγάλος εγχάρακτος κύκλος διαμέτρου 1,10 μ. και η μικρότερη ομόκεντρη λαξευμένη κυκλική τελετουργική κοιλότητα με περιχείλωμα, διαμέτρου 0,10 μ., η περιμετρική υπερύψωση κοιλοτήτων (περιχείλωμα) είναι χαρακτηριστικό γνώρισμα της Ύστερης Χαλκολιθικής Εποχής.

Από το σημείο της διέρχεται ο μεσημβρινός που ευθυγραμμίζεται με το ιερό των Μεγάλων Θεών της Σαμοθράκης στην Παλιάπολη σύμφωνα με μετρήσεις του Alexey stoev.

Βορειοδυτικά του παρεκκλησίου στη βραχώδη επιφάνεια λαξεύτηκαν δύο θρόνοι, που πλαισιώνονται από βωμούς προορισμένους για θυσίες ζώων. Ο μεγαλύτερος θρόνος έχει στα δεξιά του ένα παραλληλόγραμμου σχήματος βωμό που φέρει οπή εκροής στη βάση του και διαμπερή οπή για το δέσιμο των ζώων, λαξευμένη στο άνω μέρος του βραχώδους πλαισίου του βωμού. Ο δεύτερος μικρότερων διαστάσεων θρόνος, πλαισιώνεται στα αριστερά του με δύο βωμούς που φέρουν διαμπερείς οπές και οπές εκροής, προφανώς του αίματος των ζώων που θυσιάζονταν.

Μερικά μέτρα βορειοδυτικά του βωμού με τα κυκλικά θυσιαστήρια, λαξεύτηκε στο βράχο ρηχή παραλληλόγραμμη επικλινής λεκάνη με κλίση προς τη μια πλευρά. Η εγκάρσια οπή στο βράχο, δίπλα στο χαμηλό σημείο της παραλληλόγραμμης λεκάνης, επιβεβαιώνει τη χρήση της κατασκευής ως πατητήρι κρασιού μικρής δυναμικής.

Βορειοδυτικά του πατητηριού λαξεύτηκαν στο χαμηλό βραχώδες έξαρμα συστάδες κοιλοτήτων που θυμίζουν τράπεζες προσφορών. Στη βραχώδη απόληξη παρατηρούμε τράπεζα προσφορών ή κέρνο (τελετουργικό αγγείο προσφορών) για υγρές προσφορές, στο οποίο λαξεύτηκαν τρεις μικρές και τέσσερις μεγάλες κοιλότητες που χρησιμοποιούνταν για θρησκευτικές πράξεις προς τιμή της τιμώμενης θεότητας.

Η μια είναι διαμπερής οπή εγκάρσια στο βράχο, ώστε να ρέουν τα υγρά μέσα του ικανοποιώντας τη χθόνια θεότητα, υποδηλώνοντας ότι η εν λόγω θεότητα δεχόταν τις αιματηρές προσφορές.

Οι άλλες δύο κοιλότητες, συνδέονται με λεπτό αυλάκι και η τέταρτη συνδέεται με μια από τις διαμπερές.

Οι προσφορές χωρίζονταν σε αιματηρές με τη θυσία των ζώων και αναίμακτες, όπως καρπών, λαχανικών, δημητριακών, ή ακόμη και υγρών προσφορών όπως λάδι, κρασί, ή γάλα, μέλι κλπ. Μια άλλη τράπεζα προσφορών εκεί δίπλα χρησιμοποιούνταν για τελετουργικό αγγείο προσφορών.

Στο πλάτωμα αυτό της ακρόπολης εντοπίζονται επίσης δύο πηγάδια. Το δυτικότερο έχει εκεί δίπλα του έναν σμιλευμένο θρόνο, ένα ολόγλυφο λίθινο αγγείο για υγρά που φέρει στη βάση του οπή, απεικόνιση πρώτου ανάγλυφου ηλιακού δίσκου και δεύτερου ανάγλυφου ηλιακού δίσκου στο βράχο δίπλα στο θρόνο.

Το λατρευτικό περιβάλλον εδώ με τους διπλούς θρόνους και τους διπλούς βωμούς, λίθινο αγγείο, ηλιακοί δίσκοι, δείχνουν ότι εδώ τελούνταν τελετουργίες σχετικές με τη λατρεία του Ήλιου και της Μεγάλης Μητέρας Θεάς ή Κυβέλης. Οι βωμοί προορίζονταν για θυσίες και τα θυσιαζόμενα ζώα για θυσιαστικά συμπόσια.

ΚΑΤΩ ΑΚΡΟΠΟΛΗ

Σπήλαιο Πετρωτών
Μια κατηφορική δίοδος από την άνω ακρόπολη Πετρωτών στη νότια ρίζα του βράχου φιλοξενεί σπήλαιο, γύρω από το οποίο λαξεύτηκαν θυσιαστήρια συνδεδεμένα με αυλακώσεις, ταφικές κόγχες και δύο κυκλικές λαξευμένες δεξαμενές. Το σπήλαιο είναι αβαθές με δύο εισόδους - εξόδους και σε ένα σημείο λαξεύτηκε.

Επίσης απέναντι της λαξεύτηκε κρηπίδα πιθανότατα για τοποθέτηση προσφορών. Στον χώρο του υπάρχουν τρεις διαμπερείς οπές, προφανώς για το δέσιμο των προσφερομένων ζώων. Οι τελετουργίες που γίνονταν μέσα στο σπήλαιο φαίνεται ότι είχαν χθόνιο χαρακτήρα. Το σπήλαιο ως τμήμα του βωμού ερμηνεύεται πάντοτε ως θηλυκή αρχή ή μήτρα της Μητέρας Γης καθώς και η προστατευτική της όψη.

Δεξαμενή καθαρμών ή βαπτιστήριο
Δίπλα στο σπήλαιο λαξεύτηκε κυκλική δεξαμενή διαμέτρου 1,30 και βάθος 1,20 μέτρων. Πάνω από την κυκλική δεξαμενή υπάρχουν εμφανή στο βράχο τα ίχνη ροής βρόχινου νερού που έρεαν προς την κυκλική δεξαμενή. Προφανώς το εν λόγω σημείο χρησίμευε στην τελετουργία καθαρμού των υποψήφιων μυστών. Επίσης εκεί επάνω λαξεύτηκε μικρή δεξαμενή νερού βοηθητική για τις τελετουργίες καθαρμών.

Άλλο στοιχείο καθαρμού ήταν το αίμα του ταύρου ή του κριού που έσφαζαν και έλουζε τους μυημένους που βρίσκονταν σε έναν λάκκο από κάτω. Την ίδια χρήση τελετουργικού καθαρμού είχε και μια δεύτερη δεξαμενή που λαξεύτηκε δίπλα στην πρώτη.

Χώρος θυσιών
Στον χώρο νότια των δεξαμενών καθαρμών υπάρχουν πολλά θυσιαστήρια, μικροί κυκλικοί βωμοί ή θυσιαστήρια σε σχήμα οκτώ.

Ταφικές πρακτικές
Δυτικά της ακρόπολης, λαξεύτηκαν στο βράχο τοξωτές ταφικές κόγχες. Φέρουν κοιλότητες για στέρεες και υγρές προσφορές που χρησίμευαν ως χώροι τελετουργικής αποσάρκωσης των νεκρών, ή πρωτογενούς απόθεσης του νεκρού ή των νεκρών.

Βοηθητικοί χώροι της κάτω ακρόπολης
Ανατολικότερα λαξεύτηκαν δύο τοξωτές κόγχες, με πολλές διαμπερείς οπές που αποτελούσε κατάλυμα, οικόσιτων ζώων πριν δοθούν για θυσία. Στον ίδιο χώρο γινόταν η εκδορά των ήδη σφαγμένων ζώων, όπως τεκμηριώνεται από τις οπές που υπάρχουν στην οροφή για τους γάντζους από τους οποίους κρέμονταν.

Νότια περιμετρικά του βράχου διακρίνουμε τις οφθαλμικές κόγχες της ανθρωπόμορφης θεότητας που τις εντοπίζουμε στα ιερά της Μεγάλης Μητέρας Θεάς. Όλες αυτές οι τελετουργικές λαξεύσεις στο βράχο και τα θυσιαστήρια με τα αυλάκια, είναι λατρευτικά σημάδια που επιβεβαιώνουν την ιερότητα της τοποθεσίας που χρησιμοποιούσαν οι αρχαίοι Θράκες.

Στις νοτιοανατολικές υπώρειες της ακρόπολης υπάρχει μια ημικυκλική κόγχη στερεών προσφορών προς την λατρευόμενη θεότητα. Οι πιστοί στο σημείο αυτό άφηναν τις προσφορές τους και ακολουθούσαν τη διαδρομή νοτιοδυτικά, για την αγορά του θυσιαζόμενου ζώου, τη διαδικασία του καθαρμού, τη θυσία, την κατάβαση στο σπήλαιο, τη μύηση, την ανάβαση στην άνω ακρόπολη, τη θρόνωση.

Ερμηνευτικά σχόλια
Οι λαξευμένες ταφικές κόγχες στα βραχώδη εξάρματα της κάτω ακρόπολης, χρησίμευαν ως χώρα τελετουργικής αποσάρκωσης των νεκρών. Τα σκελετικά κατάλοιπα τοποθετούνταν αργότερα σε μικρές ταφικές κόγχες - οστεοφυλάκια. Κατά κανόνα όλες οι τελετές άρχιζαν με την κάθαρση, πλύση χεριών ή όλου του σώματος. Ένας παρόμοιος συνδυασμός καθαρμού και θυσιών παρατηρείται στο κεντρικό τμήμα του Ιερού της Σαμοθράκης, όπως και έξω από τα τείχη της Τροίας.

Οι θρόνοι
Οι θρόνοι στην ακρόπολη, δίπλα στα θυσιαστήρια, χρησίμευαν ως εμβλήματα των θεοτήτων (Μητέρας και παρέδρου) αλλά και ως ενθύμηση της αόρατης παρουσίας τους σε ανθρώπινες διαστάσεις. Το μοναχικό κάθισμα πιθανόν προοριζόταν για τον ενθρονισμό του μύστη. Δίπλα ο κενός θρόνος, προϋποθέτει την παρουσία ενός φορητού αγάλματος. Η αρχιτεκτονική διαμόρφωση του βόρειου λατρευτικού περιβάλλοντος ενισχύει την υπόθεση άσκησης μυητικών τελετουργιών, πιθανότατα μυστηριακού χαρακτήρα, συμπεριλαμβανομένης πολύ πιθανόν και της θρόνησης.

Οφθαλμικές κόγχες
Τις οφθλαμικές κόγχες τις συναντούμε στη νότια πλευρά του βράχου, στην κάτω ακρόπολη, λαξευμένος στον βράχο, καθώς και σε ιερές τοποθεσίες στην ευρύτερη περιοχή του υπαίθριου προϊστορικού ιερού των Πετρωτών.

Μια υποθετική πορεία μύησης με βάση τα αρχαιολογικά δεδομένα
Μετά το αφιέρωμα προσφορά στην κόγχη, ο υποψήφιος μύστης εξαγνίζεται με το στοιχείο του νερού, ακολουθώντας μια ιδιαίτερη τελετουργική διαδικασία μέσα στον οριοθετημένο διάδρομο, μεταξύ του ρέοντος από την κορυφή του βράχου ύδατος και της δεξαμενής καθαρμών.

Αμέσως μετά τους καθαρμούς, θυσίαζε ο ίδιος ο πιστός ή ο νεωκόρος στα γύρω θυσιαστήρια και πλένονταν από τα αίματα της θυσίας στο ρυάκι που έρεε από την κορυφή της ακρόπολης πριν σκαρφαλώσει (ανάβαση) και εισέλθει στο αβαθές σπήλαιο, που συμβόλιζε τη συμβολική κατάβαση.

Η άνοδος (ανάβαση) μετά το σπήλαιο, οδήγησε στην κορυφή της ακρόπολης, πιθανόν στον θρόνο, ή στο διπλό κάθισμα, τον μυημένο τον στεφάνωναν με κλαδί ελιάς και του φορούσαν κόκκινη ταινία στη μέση, ενδεικτική της μύησης. Οι πολλές κάθετες μικρές τρυπούλες στον βράχο ήταν πιθανότατα θέσεις για τις δάδες που φώτιζαν τον χώρο, το πλάτωμα εκεί μπροστά πάλι ήταν αναγκαίο για τους χορούς των κορυβάντων γύρω από τον μύστη.

Τελικά η γειτνίαση των Πετρωτών απέναντι από τη Σαμοθράκη, σε συνδυασμό με τα επιφανειακά αρχαιολογικά δεδομένα μας δείχνουν ότι εδώ υπάρχει ένα ιερό αφιερωμένο στη Μεγάλη Μητέρα Θεά και του αρσενικού της παρέδρου, καθώς και την ύπαρξη μυστηριακών τελετουργικών στην ενδοχώρα της θρακικής γης, που συνδέονται με τις τελετουργίες των Καβείριων Μυστηρίων της Σαμοθράκης και της λατρείας του Ήλιου.

Η χρονολόγηση του ιερού
Επειδή η τοποθεσία αυτή δεν έχει ανασκαφεί και ερευνηθεί αρχαιολογικά σε εύρος, είναι δύσκολο να εξακριβωθεί με ακρίβεια η έναρξη χρήσης του ως υπαίθριου ιερού. Πάντως ο συνδυασμός των τελετουργιών βαπτίσματος και της θυσίας των ζώων στους βωμούς του Μητρώου των Πετρωτών, είναι πανομοιότυπος με τις τελετουργικές πρακτικές που ασκούνταν στον πρόναο του Ιερού των Μεγάλων Θεών της Σαμοθράκης. Έτσι λοιπόν πιθανόν η λατρεία της γήινης Μητέρας Θεάς και Ήλιου στην περιοχή των Πετρωτών χάνεται στα βάθη της προϊστορίας μια και η ανθρώπινη παρουσία στην περιοχή ανάγεται μεταξύ 100.000 και 45/40.000 ετών.

Σ.Σ.
Έχω ταξιδέψει πολλές φορές στο υπαίθριο ιερό στο Περπερικό στη Βουλγαρία και έχω μελετήσει τις αρχαιότητες αυτές. Σε έκταση αυτά το ιερό δεν ξεπερνά το Μητρώο της Μεγάλης Μητέρας Θεάς στο Βράχο των Πετρωτών. Αυτά που έχουν αναδείξει οι Βούλγαροι εκεί είναι πολύ λίγα που αν τα συγκρίνουμε με το απέραντο υπαίθριο ιερό άνω των 3.000 στρεμμάτων της περιοχής των Πετρωτών είναι μόνο μια μικρογραφία του, που όμως οι Βούλγαροι το ανέδειξαν και το πρόβαλαν παγκόσμια, που για να το επισκεφτείς πληρώνεις εισιτήριο μέχρι και το παρκινγκ.

Γι’ αυτό κάνω ΕΚΚΛΗΣΗ στο Υπουργείο Πολιτισμού να αναλάβει τις ευθύνες του για την ανάδειξη αυτής της πολύτιμης θρακικής κληρονομιάς. Επίσης, η Αρχαιολογική Υπηρεσία του νομού μας, οι βουλευτές, ο αντιπεριφερειάρχης και ο δήμαρχος Μαρώνειας - Σαπών, ίσως με ευρωπαϊκά κονδύλια, να διανοιχθούν δρόμοι και μονοπάτια με επεξηγηματικές πινακίδες, να οργανώνουν εκδρομές σχολείων απ' όλη την Ελλάδα. Επιτέλους αυτή η (άγνωστη πολύτιμη) κληρονομιά της Θρακικής γης πρέπει να αναδειχθεί.

Άραγε εκεί στο Υπουργείο Πολιτισμού ακούει κανείς. Καλά θα κάνει το Υπουργείο να μας ακούσει όταν γράφουμε για τη Ροδόπη και τη Θράκη και να την προβάλλει αντίστοιχα με την υπόλοιπη Ελλάδα.

Στο επόμενο «Το σπήλαιο - ιερό της Μεγάλης Μητέρας Θεάς στην περιοχή μικρής εκκλησίας των Πετρωτών»

Βιβλιογραφία
Σταύρος Κιοτσέκογλου - Έντυπο οδοιπορικό στην ενδοχώρα της Αιγαιακής Θράκης τελετουργικά τοπία της αρχαίας Θράκης