Αρίσβη: Κτισμένη επάνω σε άγνωστο αρχαίο ελληνικό οικισμό

Η Αρίσβη είναι μικτό χωριό που κατοικείται από πρόσφυγες χριστιανούς και από μουσουλμάνους της Οθωμανικής αυτοκρατορίας όπως και από Κιπτοί. Το χωριό βρίσκεται σε υψόμετρο 29 μέτρα από την επιφάνεια της θάλασσας και ειδικά ο χριστιανικός οικισμός είναι κτισμένος πάνω σε άγνωστο παραποτάμιο αρχαίο ελληνικό οικισμό του ποταμού Λίσσου.

Το 1920 από την Επιτροπή Ονοματοθεσίας των οικισμών μετονομάσθηκε από Ιρτζάν σε Αρίσβη. Οι Έλληνες χριστιανοί πρόσφυγες που εγκαταστάθηκαν στην Αρίσβη κατάγονταν από την Μικρά Ασία και την Αν. Θράκη.

Από τα Φλογητά Ικονίου εγκαταστάθηκαν οι οικογένειες των Κούρδογλου ή Παρασκευόπουλου Κωνσταντίνου του Ιορδάνη. Πετσίρογλου Δέσποινα, Σούτζογλου ή Γαλόπουλος Σπύρος του Νικολάου. Από το Θυμίτκιοϊ η οικογένεια της Αυτζή Ευθυμίας συζ. Ιορδάνου γεν. Τσαταρίδου Π. Από το Δουλούκιοϊ Ηράκλειας η Τσανακάκη Μαρία συζ. Αλεξάνδρου γεν. Δόγκα. Από το Μισθί Ικονίου η οικογένεια του Κουτουκόλογλου Κλήμη του Ιωάννη. Από το Δογατζή Ηράκλειας ο Σιδηράς Θεόφιλος του Αγγέλου. Από την Στέρνα Μυριόφυτου Αν. Θράκης εγκαταστάθηκαν με τις οικογένειες οι εξής: Βουσβούκης Δαμιανός του Μπαλάση. Βουλγάρας Βαλσάμης του Κυριάκου, Βουλγάρας Τριαντάφυλλος του Αθανασίου, Βουλγάρας Αθανάσιος του Τριαντάφυλλου. Βουσβούκη Ζαφειρή συζ. Βαλάση. Βουσβούκη Μαρία  Έλση συζ. Γεωργίου. Βουσβούκης Βαλάσιος του Γεωργίου. Βουσβούκης Γεώργιος του Βαλάση. Γιαπουλδάκη Σταυρούλα του Κωνσταντίνου. Γιαπουλδάκης Ιωακείμ του Κωνσταντίνου. Γιαπουλτάκη Αμυγδαλιά χήρα Κωνσταντίνου. Γιαπουλτάκης Παναγιώτης του Κωνσταντίνου. Καλούδη Σταυρούλα του Τζανέτη. Καλούδη Διαλεχτή συζ. Νικολάου. Καλούδης Τζανέτης του Νικολάου. Καλούδης Νικόλαος του Τζανέτη. Κιαπουλδάκης Αναστάσιος του Κωνσταντίνου. Κολτούκη Βαφειρίτσα χήρα Δημητρίου. Κολτούκης Κωνσταντίνος του Δημητρίου. Κουρκουρά Δόμνα του Κρυστάλλη. Κουρκουράς Αλέξανδρος του Κρυστάλλη. Κτενά Αικατερίνη του Χρήστου. Κτενάς Σταύρος του Χρήστου. Κτενάς Χρυσάφης του Χρήστου. Κτενάς Γεώργιος του Χρήστου. Λάκη Σταυρούλα του Αλέξανδρου. Λάκης Αλέξανδρος του Λάκη. Λόγγος Παναγιώτης του Κοσμά. Λόγος Θεολόγος του Κοσμά. Λόγου Μάρθα συζ. Θεολόγου. Λόγου Λεμονιά. Λόλος Νικόλαος του Αργύρη. Λόλου Σταυρούλα του Νικολάου. Λόλου Γαϊτανή. Λυκούμη Θεοδωρίτσα συζ. Σαραντινού. Λυκούμης Σαραντινός του Ιωάννη. Μπαμπαλή Σοφία χήρα Ευστρατίου. Μπαμπαλή Μαρία συζ. Σαράντη. Μπαμπαλή Μαργαρίτα συζ. Χρ. Κτενά. Μπαμπαλής Σαράντης του Ευστρατίου. Μπαμπαλής Ηρακλής του Ευστρατίου. Παγώτη Συναδινή του Κοσμά. Παγώτης Βασίλειος του Κοσμά. Παγώτσης Κοσμάς του Δημητρίου. Παπαλεξάνδρου Αθανάσιος του Αλεξάνδρου. Παπαλεξάνδρου Αλέξανδρος του Αθανασίου. Παπαλεξάνδρου Γεώργιος του Αθανασίου. Παπαλεξάνδρου Νικόλαος του Ευστρατίου. Παπαμιχαήλ Μαρία του Διαμαντή το γένος Κορκορά. Πέρσης Ευστράτιος του Δημητρίου. Πρωτοψάλτη Κατερίνη του Ιωάννη το γένος Λόγου. Πρωτοψάλτης Ιωάννης του Δημητρίου. Τερσή Κυριακίτσα το γένος Τσατσακούλη. Τζαπατίνης Θεολόγος του Κυριάκου. Τζαπατίνης Στυλιανός του Θεολόγου. Τσακούλη Πασχαλιώ χήρα Ιωάννη. Τσακούλη Μαρία του Δημητρίου. Τσακούλη Μαριένση του Ιωάννου το γένος Τσατσακούλη. Τσακούλης Αναστάσιος του Ιωάννη. Τσακούλης Κωνσταντίνος του Ιωάννη. Τσαμπατέλη Βασιλοπούλα συζ. Χρυσάφη. Τσαμπατέλης Χρυσάφης του Θεολόγου και Τσατσακούλη Πασχαλιώ του Ιωάννη.

Εκτός από 7 οικογένειες που εγκαταστάθηκαν στην Αρίσβη και κατάγονται από άλλα μέρη, όλοι οι άλλοι κατάγονται από την Στέρνα Μυριόφυτου Αν. Θράκης.

Η Στέρνα ήταν ένα αμιγώς ελληνικό χωριό με 3.000 κατοίκους περίπου. Τουρκικά οι κάτοικοι του δεν γνώριζαν γιατί η περιοχή των Γανοχώρων που ανήκε και η Στέρνα ήταν μια περιοχή καθαρά ελληνική. Είχε τρεις συνοικίες με τρεις εκκλησίες, του Αγίου Γεωργίου, των Μεγίστων Ταξιαρχών στο κέντρο και στα ανατολικά του Αγίου Δημητρίου.

Η προφορά της γλώσσας τους έμοιαζε περισσότερο με την γλώσσα που μιλούσαν στα νησιά του Βορείου Αιγαίου όπως και τα τραγούδια τους. Ίσως να έχουν νησιωτική καταγωγή. Μουσικά όργανα είχαν το βιολί, το λαούτο, το κλαρίνο και άλλα. Είχε Αστική Σχολή με τρεις τάξεις. Οι δάσκαλοι πληρωνόταν από την Κοινότητα, από τους Δημογέροντες, που μάζευαν χρήματα από επιτόπιους πόρους. Είχε πολλά κεραμιδαριά που βγάζανε περίφημες στάμνες. 

Καραβάνια με καμήλες φορτωμένες αλεύρι ερχόταν στο χωριό από τους μύλους του Εξηντάρη που ήταν στην Κεσσάνη. Βασική παραγωγή του τόπου ήταν τα σταφύλια, τα κρασιά, τα καρύδια, τα αμύγδαλα και άλλα. Έναν τρόπο εξόντωσης που χρησιμοποίησαν οι Τούρκοι για να αφανίσουν τους Έλληνες ήταν στον πόλεμο τους με τους Εγγλέζους στην Καλλίπολη. Τότε γυρνούσαν σε όλα τα χριστιανικά χωριά και έπαιρναν όλα τα τρόφιμά τους για να ταΐζουν τους Γερμανούς συμμάχους τους που πολεμούσαν μαζί κατά των Εγγλέζων.

Άλλος τρόπος εξόντωσης των ελληνικών στοιχείων ήταν για τους άνδρες κυρίως, τα λεγόμενα Αμελέ Ταμπουρού (Τάγματα Εργασίας). Παίρνανε τους άνδρες από 18 μέχρι 45 ετών και τους εξανάγκαζαν να εργάζονται δωρεάν για το κράτος υπό άθλιες συνθήκες. Οι περισσότεροι άφησαν τα κόκαλά τους εκεί. Έτσι πολλοί Έλληνες της Στέρνας όπως και των γύρω ελληνικών χωριών γινόταν αντάρτες στα βουνά. Εκεί οργανωμένα πολεμούσαν τους Τούρκους.

Τον Οκτώβριο του 1922 μετά την παράδοση αμαχητί από τον Ελ. Βενιζέλο της Αν. Θράκης τους Τούρκους συγκεκριμένα στις 20 με 22 Οκτωβρίου όλοι οι κάτοικοι της Στέρνας αφήνοντας πίσω όλη την παραγωγή τους που είχαν μαζέψει το καλοκαίρι για τον χειμώνα ανέβηκαν ορισμένοι στα καράβια σαν παστές σαρδέλες με ότι μπορούσαν να κρατήσουν στα χέρια τους και οι υπόλοιποι ότι μπόρεσαν να φορτώσουν στα κάρα παίρνοντας μαζί τους και λίγα ζώα μέσα στις βροχές, τις λάσπες, τις επιθέσεις των ατάκτων Τούρκων, ξεκίνησαν για την ελεύθερη Ελλάδα και έτσι αφού πέρασαν τον Έβρο ποταμό μετά από κάποιες μέρες ορισμένες οικογένειες της Στέρνας εγκαταστάθηκαν στην Αρίσβη. Άλλοι Στερνιώτες εγκαταστάθηκαν σε πολλά χωριά της Καβάλας, στην Καβάλα, στη Χαλκιδική και αλλού.

Όλες οι ομάδες των Στερνιωτών μοιράστηκαν τα ιερά σκεύη, τις εικόνες, τα ιερά βιβλία και άλλα των τριών εκκλησιών. Επίσης η ομάδα που εγκαταστάθηκε στην Χαλκιδική, στις 12-12-25 παρέδωσαν στην ιερά μονή του Αγίου Παύλου Αγίου Όρους την κειμηλιοθήκη των Τιμίων Δώρων και του Τιμίου Σταυρού που έφεραν από το μετόχι που διατηρούσε η μονή δίπλα στην Στέρνα. Η Κειμηλιοθήκη μέχρι και σήμερα βρίσκεται στην μονή και κατά διαστήματα διατίθεται προς αγιασμό των πιστών. Εδώ θα μπορούσε ο Μητροπολίτης μας κάποια στιγμή να μεταφέρει την Κειμηλιοθήκη σε έναν ιερό ναό της πόλης μας για κάποιες μέρες για προσκύνημα από τους ορθόδοξους χριστιανούς.

Όταν εγκαταστάθηκαν οι πρόσφυγες στην Αρίσβη κατοίκησαν αρχικά στα σπίτια των Βουλγάρων αλλά σύντομα το κράτος τους έκτισε νέα σπίτια σε χώρο που αγοράστηκε από μουσουλμάνους του οικισμού. Βόρεια του σημερινού μουσουλμανικού οικισμού υπήρχε ένα παλιό βουλγάρικο νεκροταφείο όπου εκεί οι Έλληνες έθαψαν μόνο τους 2 πρώτους νεκρούς τους. Έπειτα το μετέφεραν στην σημερινή του θέση.

Το κράτος μοίρασε περί τα 30 στρέμματα περίπου σε κάθε οικογένεια από κοινοτική έκταση και από κτήματα που κατείχαν οι βουλγαρόφωνοι που εγκατέλειψαν το χωριό το 1925. Η παραγωγή τους ήταν σιτάρι, φασόλια, καλαμπόκι, σουσάμι και άλλα τα οποία χρησιμοποιούσαν για δική τους κατανάλωση. Μετά το 1935 άρχισαν να πουλούν το περίσσευμα της σοδειάς τους. Στην αρχή παντρευόταν συνήθως μεταξύ τους από το χωριό ή από μέρη που είχαν εγκατασταθεί Στερνιώτες. 

Το 1924 συστάθηκε η κοινότητα Αρίσβης με έδρα τον οικισμό που περιείχε τους οικισμούς Κιρλή - Κιρή, Βραγιά, Λοφάριο, Πάσσο, Αρχοντικά, Άμφια και Άρατο. Το 1997 καταργήθηκε η κοινότητα και προσαρτήθηκε στο Δήμο Σαπών.

Κεντρική εκκλησία του χωριού είναι ο ιερός ναός του Αγίου Γεωργίου με εφημέριο τον ιερέα Γαραγάνη Χρήστο. Οι Στερνιώτες που εγκαταστάθηκαν στην Αρίσβη έφεραν μαζί τους και την εικόνα του Αγίου Γεωργίου όπως και ορισμένα ιερά σκεύη και ιερά βιβλία. Η πρώτη εκκλησία του χωριού ήταν μια μικρή βουλγάρικη που την γκρέμισαν περίπου το 1950 και λίγο πιο πέρα έκτισαν μια μεγαλύτερη. Οπότε πήραν και όλες τις εικόνες όπως και την εικόνα του Αγίου Γεωργίου που έφεραν από την πατρίδα τους και τις τοποθέτησαν στην νέα εκκλησία. Την εικόνα όμως του Αγίου Γεωργίου κάθε πρωί την έβρισκε ο καντηλανάφτης της εκκλησίας Βουλγάρας Τριαντάφυλλος στο παλιό μέρος της, οπότε αναγκάστηκαν οι χωρικοί να χτίσουν εκεί ένα μικρό εκκλησάκι του Αγίου Γεωργίου και των Αρχαγγέλων και την τοποθέτησαν εκεί. Παραδίπλα υπάρχει και το εκκλησάκι του Αγίου Νεκταρίου. Κάποτε πάλι την δεκαετία του 1950-60 όταν ο παπακώστας ένα απόγευμα έκανε κατηχητικό στα παιδιά άκουσαν όλοι πολύ δυνατά χτυπήματα από οπλές αλόγου. Τρέξανε έξω και είδανε μπροστά στην εκκλησία στο τσιμέντο να έχουν σχηματισθεί τα σχέδια από τα πέταλα του αλόγου. Τότε ο οαπακώστας τους είπε ότι κάποιος ζήτησε την βοήθεια του Αγίου και αυτός έτρεξε να τους βοηθήσει.

Τον Άγιο Γεώργιο όλοι οι χωρικοί τον έχουν σαν προστάτη τους γι' αυτό και η εικόνα έχει πολλά τάματα. Στην γιορτή του πάντα έφερναν προσφορές αρνιά, κότες, αβγά κλπ. που τα έβγαζαν δημοπρασία, μέχρι και πολλοί μουσουλμάνοι έφερναν προσφορές και άναβαν κεριά. Μπαίνοντας από δυτικά στο χωριό ο Δαμασκηνόπουλος Αργύριος πριν 10 χρόνια περίπου μετά από τάμα που έκανε για πρόβλημα υγείας του έχτισε σε ιδιόκτητο οικόπεδο το εκκλησάκι των Αγίων Αναργύρων.

Μέχρι πριν 20 χρόνια περίπου δούλευε και ο κυλινδρόμυλος του χωριού. Κατά τον ελληνοϊταλικό πόλεμο 3 ήρωες από το χωριό έδωσαν το αίμα τους για την πατρίδα ήταν ο Αντωνιάδης ή Κιοσσές Παναγιώτης του Βασιλείου, ο Ίστογλου Μεμέτ Αλή του Αλή και ο Κελ-Μεμέτογλου Αλή του Μεμέτ.
Κατά την βουλγαρική κατοχή του 1941-1944 και σ' αυτό το χωριό είχαμε τα ίδια με τους έποικους Βουλγάρους όπως και σε όλα τα ελληνοχριστιανικά χωριά. 

Πρακτικές Θεραπείες: Για τον πονοκέφαλο έπαιρναν ξερές κοπριές λαγού κάθε φθινόπωρο και αφού τις έλιωναν τις έπιναν και τους έφευγε ο πονοκέφαλος. Όταν τους πονούσαν τα μάτια έσταζαν γάλα λεχώνας 1-2 σταγόνες στο μάτι. Επίσης όταν μια λεχώνα δεν είχε γάλα το παιδί της το βύζαινε μια άλλη. Για την γρίπη έπιναν ζουμί από τουρσί και για τον βήχα έπιναν γάλα γαϊδούρας. Όταν έσφαζαν το γουρούνι τα Χριστούγεννα σε όλα τα παιδιά έβαζαν από μια βούλα με αίμα στο μέτωπο τους για το καλό, επίσης το Πάσχα οι μαμάδες σταύρωναν τα παιδιά τους με το πρώτο κόκκινο αβγό της Μεγάλης Πέμπτης.

Αρχαιότητες: Ο Χαρ. Χατιτόπουλος πριν πολλά χρόνια παρέδωσε 57 τεμάχια πήλινων ειδωλίων που βρήκε στις όχθες του Λίσσου Ποταμού δίπλα στο χωριό. Ορισμένα από αυτά είχαν μορφές ανδρών και γυναικών, προσωπεία ηθοποιών και άλλα. Επίσης ο Ανδρέας Συκούρτης παρέδωσε τρία πήλινα ακέραια λυχνάρια. Όπως και ο Παναγιώτης Λόγου που βρήκε μέσα στο χωριό ένα πήλινο λυχνάρι καστανού χρώματος. Μπροστά ανατολικά του χωριού υπάρχει μεγάλη ρωμαϊκή γέφυρα της αρχαίας Εγνατίας. Βόρεια του χωριού υπάρχουν δύο αρχαίες τούμπες. Την μια προσπάθησαν ανεπιτυχώς να την ανοίξουν πριν από 15 χρόνια περίπου. Την άλλη την είχαν ανοίξει πριν πολλά χρόνια. 

Ανατολικά του χωριού δίπλα στην Ρωμαϊκή γέφυρα υπάρχει και ένα από τα τέσσερα μεγάλα πολυβολεία της Ροδόπης. Η Εφορία Νεοτέρων Μνημείων Ξάνθης θα πρέπει να δείξει ένα ενδιαφέρον γι' αυτά τα πολυβολεία του Εμφυλίου γιατί ανήκουν στην ιστορία της Ροδόπης.

Στην Αρίσβη μέχρι πριν χρόνια λειτουργούσε και Αστυνομικός Σταθμός, ο οποίος από λάθος κίνηση του τότε Επιθεωρητή Αν. Μακεδονίας - Θράκης έκλεισε. Ο νέος Επιθεωρητής ίσως θα πρέπει να ξαναδεί το θέμα αυτό όπως και για κάποιους ακόμα Αστυνομικούς Σταθμούς που κακώς έκλεισαν ενώ υπάρχουν ιδιόκτητα κτίρια.

Πηγές
Ακαδημία Αθηνών
oi.sapes.mysch.gr - Γεώργιος Κεραμυδάς
Γεώργιος Λόγου 
Λεόντιος Λυμπέρης
Κρυσταλλία Τσακίρη
Ειρήνη Τσακίρη