Ιστορική για την περιοχή Ιάσμου η μέρα των Ελευθερίων του

Στις 14 Μάιου γιορτάζουμε την απελευθέρωση της Θράκης από τους Βουλγάρους. Ήταν τότε που οι Έλληνες συνέθλιψαν μια για πάντα την ταφόπλακα της υποδούλωσης. Ένα μικρό όμως μέρος της γεωγραφικής περιφέρειας της Ροδόπης όπως και όλος ο σημερινός νομός Ξάνθης είχαν απελευθερωθεί 7 μήνες περίπου πριν, από τις 4 Οκτωβρίου 1919 η Ξάνθη και από τις 6 Οκτωβρίου 1919 ο Ίασμος και με ένα μικρό μέρος του νομού Ροδόπης

Στις 14 Μάιου γιορτάζουμε την απελευθέρωση της Θράκης από τους Βουλγάρους. Ήταν τότε που οι Έλληνες συνέθλιψαν μια για πάντα την ταφόπλακα της υποδούλωσης. Ένα μικρό όμως μέρος της γεωγραφικής περιφέρειας της Ροδόπης όπως και όλος ο σημερινός νομός Ξάνθης είχαν απελευθερωθεί 7 μήνες περίπου πριν, από τις 4 Οκτωβρίου 1919 η Ξάνθη και από τις 6 Οκτωβρίου 1919 ο Ίασμος και με ένα μικρό μέρος του νομού Ροδόπης. Φέτος μάλιστα θα είναι η πρώτη χρονιά που θα εορταστούν επίσημα τα Ελευθέρια Ιάσμου.

Ας δούμε όμως πως ξεκίνησαν όλα: Γνωρίζουμε ότι η Δυτική Θράκη είχε δοθεί στους Βουλγάρους από τον Αύγουστο του 1913. Μετά όμως την Συνθήκη του Νεϊγύ, που υπογράφηκε τον Νοέμβριο του 1918 η οποία αφαιρούσε τα όποια δικαιώματα των Βουλγάρων στην Θράκη, οι Σύμμαχοι της ΑΝΤΑΝΤ, που ήταν η Αγγλία, η Αμερική, η Γαλλία και αργότερα η Ιταλία, εξουσιοδότησαν τον Αρχιστράτηγο Franchet D’ Esperey να διατάξει την κατάληψη της Δυτικής Θράκης.

Έως τον Οκτώβριο του 1919 και να παραχωρηθεί στην Ελλάδα η περιοχή του Καζά Ξάνθης ή το ονομασθέν "Τρίγωνο της Ξάνθης και μέρος του Καζά Κομοτηνής", όλη δε η υπόλοιπη Δυτική Θράκη, η Αδριανούπολη και ένα μέρος της Ανατολικής Θράκης μέχρι την γραμμή Αίνου Μηδείας να αποτελέσει ένα άλλο διεθνές κράτος. Οι Οθωμανοί βουλευτές που εκπροσωπούσαν τότε την Δυτική Θράκη στην Σοβρόνιε (Βουλγαρική Βουλή) είχαν ήδη στείλει στην Σόφια την 31 Δεκεμβρίου 1918 εμπεριστατωμένο υπόμνημα στον Αρχιστράτηγο των συμμαχικών στρατευμάτων της Ανατολής Γάλλο στρατηγό Franchet D'Esperey, στο οποίο περιέγραφαν με μελανά χρώματα τις ωμότητες, βαρβαρότητες και θηριωδίες των Βουλγάρων κατά των Οθωμανών και των Ελλήνων κατοίκων της Θράκης και με το οποίο ζητούσαν την κατάληψη με την συμμετοχή και των ελληνικών στρατιωτικών δυνάμεων.

Κατόπιν αυτού οριοθετήθηκαν τα όρια της Θράκης και στις 5/18 Σεπτεμβρίου 1919 (υπ' όψιν ότι μέχρι το 1923 είχαμε στην Ελλάδα το Παλαιό Ημερολόγιο) το Συμβούλιο της Ειρήνης αποφάσισε ότι η Βουλγαρία έπρεπε να εκκενώσει την Δυτική Θράκη και ο αρχιστράτηγος Franchet D'Esperey θα έπρεπε να μεριμνήσει για την κατάληψη όλης αυτής της περιοχής από τα συμμαχικά στρατεύματα, μέσα στα οποία θα ήταν και τα ελληνικά, που θα προωθούνταν για να καταλάβουν την περιοχή της Ξάνθης και μέρος της Κομοτηνής, που θα προσαρτώνταν στην Ελλάδα.

Ο αρχηγός των Συμμαχικών Δυνάμεων Franchet D'Espery απέστειλε στον Έλληνα Αρχιστράτηγο Γεώργιο Λεοναρδόπουλο σχετικό σημείωμα με οδηγίες, για τον τρόπο κατάληψης από τα ελληνικά στρατεύματα της Θράκης στο οποίο μεταξύ των άλλων έλεγε: "Η παραχώρηση της Θράκης στην Ελλάδα, είναι δίκαια αμοιβή για την λαμπρή συμμετοχή του ελληνικού στρατού στις επιχειρήσεις στην Ανατολή…".

Ως προς τον τρόπο κατάληψης της Δυτικής Θράκης αποφασίσθηκε από τους Συμμάχους, η μεν υποδιοίκηση της περιοχής της Ξάνθης να καταληφθεί από τον Ελληνικό Στρατό, η δε υπόλοιπη περιοχή από τα άλλα Συμμαχικά Στρατεύματα και ολόκληρη η Δυτική Θράκη να αποτελέσει ενιαίο διοικητικό οργανισμό με την ονομασία "Διασυμμαχική Κατοχή Θράκης" (Thrace Interallie).

Έτσι δόθηκε οριστικά η εντολή να προωθηθούν συμμαχικά στρατεύματα στην Δυτική Θράκη, όπου το μεν τρίγωνο της Ξάνθης μέχρι ανατολικά του Ιάσμου και πέραν του ποταμού (Τραύου και το Πόρτο Λάγος), προωθούνταν και θα το καταλάμβαναν οι Έλληνες, το δε υπόλοιπο τμήμα αυτής, μέχρι τον Έβρο ποταμό θα προωθούνταν οι λοιπές συμμαχικές δυνάμεις (Γάλλοι, Άγγλοι, Ιταλοί). Όλη όμως η Θράκη θα αποτελούσε προσωρινά μια ενιαία κρατική οντότητα υπό την επωνυμία (Thrace Interallie) "Διασυμμαχική Θράκη", με δύο επί μέρους τμήματα το ελληνικό (Ξάνθη, Ίασμος) και το γαλλικό (υπόλοιπο Θράκης).

Έτσι στις 2/15 Οκτωβρίου 1919 δόθηκε εντολή από τον Franchet E'Esperey προς τον Έλληνα αρχιστράτηγο Γεώργιο Λεονταρδόπουλο όπως η ΙΧ (9η) Ελληνική Μεραρχία, που ήδη στάθμευε στο Μπούκια (παρά το Παρανέστι) να προωθηθεί πεζή προς κατάληψη του Τριγώνου της Ξάνθης. Ταυτόχρονα την ίδια ημέρα 2/15 Οκτωβρίου 1919 άρχισε η ολοκληρωτική εκκένωση της Δ. Θράκης από τα βουλγαρικά στρατεύματα.

Στο τρίγωνο δε της Ξάνθης-Ιάσμου για να μην υπάρξει κενό εξουσίας μέχρι να καταφθάσουν τα ελληνικά στρατεύματα ανέλαβαν να επιτηρούν οι Γάλλοι Σενεγαλέζοι Σπαχίδες προς καταστολή κάθε κίνησης αντίδρασης.

Ο ελληνικός στρατός στις 3 Οκτωβρίου ξεκίνησε το απόγευμα και αφού πέρασαν από την Σταυρούπολη και το Λυκοδρόμιο έφθασαν κοντά στην Ξάνθη παίρνοντας θέση μάχης γύρω από αυτήν.

Έτσι λίγο πριν το μεσημέρι ώρα 11.00 της 4ηςΟκτωβρίου ο ελληνικός στρατός κάτω από ραγδαία βροχή υπό τις διαταγές του υποστράτηγου Γεώργιου Λεοναρδόπουλου μπήκε απελευθερωτής στην πόλη της Ξάνθης.

Το 2ο Τάγμα του 25ου Συντάγματος έφτασε την επομένη 5 Οκτωβρίου και αυτό στην Ξάνθη και προωθήθηκε αμέσως και αναπτύχθηκε προς βορρά προς κατάληψη και κάλυψη της μεθορίου των νέων Ελληνοβουλγαρικών συνόρων Μελίβοια, Εχίνο και επί της Οροσειράς του Καρά Ογλάν όσο και αφ' ενός μεν προς ανατολάς προς τα χωριά Λευκόπετρα, Δένκιλερ, Γκιουκτσιλέρ και Γιαλύ κατά μήκος της σιδηροδρομικής γραμμής. Επίσης και στα ορεινά χωριά πάνω από τον Ίασμο, τον Ίασμο και μέχρι τον Τραύο ποταμό και λίγο ανατολικότερα αυτού ή τον ποταμίσκο Ακ-σου (Τραύου) 6 χιλιόμετρα δυτικά της Κομοτηνής, εγκαθιστώντας μάλιστα φρουρές στον Ίασμο και στα άλλα κεφαλοχώρια της περιοχής και τους σιδηροδρομικούς σταθμούς, αφ' ετέρου δε αφού κατέλαβε την Γενισέα προχώρησε νοτιοανατολικά και πέρα του Πόρτο Λάγους, μέχρι το χωριό Μπαγιατλή (Παγούρια), ήτοι με πλήρη κατοχή επί ολοκλήρου της δυτικής αυτών των σημείων χώρας "Τη συγκαταθέσει της Συνεννοήσεως".

Σε όλα τα χωριά όπως και στον Ίασμο που απελευθερώθηκαν από τον ελληνικό στρατό στις 6 Οκτωβρίου του 1919 ακούγονταν ατέλειωτες ζητωκραυγές και οι εκκωφαντικοί ήχοι των κωδωνοστασίων που ανάγγειλαν την ανάσταση των Θρακών. Ο δρόμος πάντα ήταν στρωμένος με λουλούδια που τα πρόσφεραν στους ελευθερωτές τους νεαρές κοπέλες. Παντού αναρτημένες ελληνικές σημαίες. Απ' όπου περνούσαν γινόταν δεκτοί με ενθουσιασμό όχι μόνο από τους Έλληνες χριστιανούς αλλά και από τους Οθωμανούς κατοίκους οι οποίοι υποδέχονταν τους Έλληνες στρατιώτες ως ελευθερωτές.

Οι Βούλγαροι δήμαρχοι πολλών χωριών εξέφρασαν την ευχαρίστησή τους για την στάση του ελληνικού στρατού δηλώνοντας ότι όσοι ομόφυλοί τους μείνουν στην Θράκη θα ζήσουν ευτυχισμένοι υπό την ελληνική διοίκηση. Οι μουσουλμάνοι των Βόρειων Καζάδων της Θράκης (Ροδοπαίοι Πομάκοι) όπως και των χωριών πάνω από τον Ίασμο εξέφρασαν την ευχή όπως υπαχθούν για πάντα στην ελληνική διοίκηση, τονίζοντας μάλιστα ότι θα προσφέρουν θυσία κουρμπανίου αν πραγματοποιηθεί ο πόθος τους.

Έτσι από τις 6 Οκτωβρίου 1919 στην κορυφή της Κοινότητας του Ιάσμου άρχισε να κυματίζει το λάβαρο της ελευθερίας, η ελληνική σημαία. Το κακό όνειρο έσβησε. Τα βάσανα τους τελειώσανε, η γαλανόλευκη άρχισε αμέσως να σκορπά τον άνεμο της ελευθερίας γι' αυτούς.

Στις 8 Οκτωβρίου του 1919 ενημερώθηκε η βουλγαρική κυβέρνηση να εκκενώσει την Δυτική Θράκη και την 10 Οκτωβρίου ο στρατηγός Αντουάν Σαρπύ εγκαταστάθηκε στην Κομοτηνή. Στις 15 Οκτωβρίου άρχισε η εκκένωση από τους Βουλγάρους και τελείωσε την επομένη 16-10-1919, για όλη την απελευθερωμένη περιοχή από τον ελληνικό στρατό της περιοχής Ξάνθης και Ιάσμου.

Με την απελευθέρωση στις 6-10-19 άρχισε και η παλιννόστηση όσων Ιασμιωτών όπως και των άλλων χριστιανικών πληθυσμών που είχαν εγκαταλείψει τους τόπους καταγωγής τους. Επίσης ο αφοπλισμός των Βουλγάρων αστυνομικών όπως και η οργάνωση της Ελληνικής Διοίκησης στις απελευθερωμένες περιοχές. Μετά τον Ίασμο και μέχρι τον Έβρο βορειοανατολικά δε μέχρι το Κάραγατς (προάστιο της Αδριανούπολης), προωθήθηκαν κυρίως Γαλλικές και λίγες Αγγλικές και Ιταλικές δυνάμεις.

Μετά από αυτά από εδώ και πέρα έπρεπε να πεισθεί η Διεθνής γνώμη όπως και οι συμμαχικές κυβερνήσεις ότι αξίζει στην Ελλάδα, ως βραβείο των θυσιών αυτής, η Δυτική Θράκη, ώστε να της εμπιστευθούν και όλη την υπόλοιπη και τέλος να εγκριθεί η ενσωμάτωση της Δυτικής Θράκης στην Ελλάδα ως τελικό επιστέγασμα των ελληνικών αγώνων.

Αργότερα βέβαια αποτέλεσμα της Συνθήκης του Νεϊγύ θεωρείται η στην συνέχεια παραχώρηση της Δυτικής Θράκης στην Ελλάδα στις 1-5-1920 μέχρι 7-5-1920 (Παλαιό Ημερολόγιο), δηλαδή 14-5-1920 μέχρι 20-5-1920 Νέο Ημερολόγιο με την Διάσκεψη που γίνεται στο Σαν Ρέμο της Ιταλίας στις 18-24 Απριλίου 1920.

Σύμφωνα με την Διάσκεψη ο ελληνικός στρατός εξουσιοδοτείται να καταλάβει την Θράκη, ενώ ταυτόχρονα θα αποχωρούν τα Συμμαχικά Στρατεύματα. Έτσι στις 27 Απριλίου 1920 (10-5-1920) ανακοινώνεται ότι οι Συμμαχικές Δυνάμεις αποφάσισαν την αποχώρηση των στρατευμάτων τους από την Δυτική Θράκη και την αντικατάστασή τους από τα ελληνικά. Αυτά θα αναλάβουν στο όνομα των Συμμαχικών, την κατοχή και την διοίκηση της Δυτικής Θράκης, που μέχρι τώρα είχε το απόσπασμα του Γάλλου στρατηγού Σαρπύ.

Η αποχώρηση ορίζεται και η μετακίνηση πραγματοποιείται με το σιδηρόδρομο από τις 12 μέχρι τις 19 Μαΐου 1920 (25-5-1920 μέχρι 1-6-1920). Το Επιτελείο του Σαρπύ και ο ίδιος φεύγουν στις 21 Μαΐου 1920 (3-6-1920) αφού πρώτα μεταβίβασαν την διακυβέρνηση όλη της Δυτικής Θράκης στον άξιο Χαρίσιο Βαμβακά. Η ελληνική κατάληψη της υπόλοιπης Θράκης ανατίθεται στον Σώμα Στρατού Εθνικής Αμύνης που διοικεί ο αντιστράτηγος Εμμανουήλ Ζυμπρακάκης, όπερ και εγένετο.

Πηγές
Πέτρος Α. Γεωργατζής - Χρονικό Ελευθερίων Ξάνθης και λοιπής Δυτικής Θράκης Δήμος Κ. Βογιατζόπουλος - Μεραρχία Ξάνθης - Η ιστορική διαδρομή της και οι πολεμικές επιχειρήσεις στη Θράκη και τη Μ. Ασία Βακιάνης Θ. Ανέστης, Απόστολος Ευθυμιάδης – «Η συμβολή της Θράκης στους απελευθερωτικούς αγώνες του έθνους»