Κίζαρι το ποντιακό χωριό

Κίζαρι: Είναι κτισμένο σε υψόμετρο 189 μέτρων από την θάλασσα. Ο ιατρός της Μαρώνειας Μελίρρυτος στο βιβλίο του "Περιγραφή Ιστορική και Γεωγραφική από εκκλησιαστική άποψη της Μητρόπολης Μαρωνείας" που εκδόθηκε το 1871 μας ενημερώνει: Κίζιλαρ (Κίζαρι). Απέχει 5 ώρες από την Κομοτηνή, αποτελείται από 30 οικογένειες χριστιανών και δεν έχει εκκλησία και σχολείο. Το 1912 στο χωριό ζούσαν 60 βουλγαρόφωνες και 40 μουσουλμανικές οικογένειες.

Υπάρχουν διάφορες εκδοχές για το πως πήρε το όνομά του το χωριό. Ο σημερινός οικισμός Κίζαρι είναι ο μετονομασθείς οικισμός Ακρίτας. Η ονομασία Κίζαρι προήλθε από το Κιρμιζί Γιαρλάρ, που στα τουρκικά σημαίνει κόκκινες νεροφαγιές, κόκκινες χαράδρες, την παραφθορά του σε Κιζλάρ και μετά σε Κίζαρι από το 1926 μέχρι και σήμερα. Επίσης και από το Κιζλάρ - Τσάι (κόκκινο ποτάμι) που περνάει δίπλα από το χωριό. Παλαιοί τουρκόφωνοι εξόριστοι ονόμαζαν την περιοχή του χωριού Καλλιθέα.

Στην ευρύτερη περιοχή του οικισμού πριν το 1900 κατοικούσαν και τέσσερις οικογένειες Σαρακατσάνων, του Παναγιώτη Σκαμνού και των τριών αδελφών Παναγιώτη, Νικολάου και Κωνσταντίνου Μερμικλή. Μέχρι το 1950 έμεναν στην τοποθεσία Σταθμός σε καλύβες, μετά ο μεν πρώτος εγκαταστάθηκε στις Σάπες, τα δε τρία αδέλφια εγκαταστάθηκαν για αρκετά χρόνια στο χωριό και αργότερα εγκαταστάθηκαν μόνιμα στο Λύκειο Σαπών.

Ιστορία των Ποντίων κατοίκων του Κίζαρι
52 οικογένειες των 223 ατόμων έχουν ενώσει τις τύχες τους μέχρι να φτάσουν στο Κίζαρι, να ξεκινήσουν την καινούργια τους ζωή. Όλοι αυτοί είχαν εγκαταλείψει τον Πόντο, άλλοι το 1914 έως το 1917 λόγω γενοκτονίας που εφάρμοσαν οι Τούρκοι με πρώτο σταθμό το Σοχούμ της Ρωσίας και άλλοι το 1925.

Αρχές Δεκεμβρίου του 1925: Έφτασε σ' αυτούς η χαρμόσυνη είδηση. Το πλοίο "Άγιος Χαράλαμπος"  βρίσκεται στο Σοχούμ για να παραλάβει κάποιους από τους τελευταίους και λίγους εναπομείναντες Πόντιους μετά την Συνθήκη της Λωζάνης, αμέσως επιβιβάστηκαν όλοι στο πλοίο. Πάνω στο καράβι γεννιέται εν πλω η πρώτη προσφυγοπούλα που βαπτίζεται εκεί μέσα από τον καπετάνιο. Είναι η Ευλαμπία Παγκοζίδου - Καμενίδου.

Κυριακή 20 Δεκεμβρίου του 1925: Το "Άγιος Χαράλαμπος" αγκυροβολεί στο Καραμπουρνάκι στον Θερμαϊκό. Τους βάζουν σε καραντίνα, τους απαγορεύουν να κατέβουν. Είναι πάλι εγκαταλειμμένοι, πολλοί πεθαίνουν από τύφο και άλλες ασθένειες. Περνάνε τις γιορτές των Χριστουγέννων μέσα στην πείνα, στο κρύο και την εγκατάλειψη. 

Στα μέσα Ιανουαρίου του 1926: Συστάθηκε τριμελής επιτροπή από τους πρόσφυγες για να πάνω να βρούνε μόνιμο τόπο εγκατάστασης. Ήλθαν στην Ροδόπη η Υπηρεσία Εποικισμού τους υπέδειξε τον χώρο που βρίσκεται σήμερα ο οικισμός της Μέσης. Αυτοί όμως δεν το δέχτηκαν λόγω της πεδινής έκτασης και των δύο λιμνών που βρισκόταν εκεί φοβούμενοι τις ασθένειες που μάστιζαν εκείνη την εποχή τους ανθρώπους. Έτσι τελικά απόφαση της επιτροπής των χωρικών ήταν η περιοχή του Κίζαρι με το θαυμάσιο κλίμα, το άφθονο νερό και την πλούσια βλάστηση.

Αρχές Φεβρουαρίου του 1926: Όλες οι οικογένειες επιβιβάζονται στο τρένο από τον σταθμό της Θεσσαλονίκης με τα λίγα υπάρχοντά τους, με προορισμό τον σιδηροδρομικό σταθμό της Μέστης. Εκεί επίταξαν κάρα με βουβάλια και τους μετέφεραν στον τόπο εγκατάστασής τους το Κίζαρι την 5 Φεβρουαρίου του 1926. Όταν έφτασαν βρήκαν μισοκατεστραμμένα σπίτια μουσουλμάνων και που τα είχαν εγκαταλείψει. Σε λίγες ώρες όλοι είχαν βολευτεί προσωρινά σε όποιο σπίτι τους άρεσε. Τα πρώτα χρόνια τους ήταν δύσκολα, κρύο, τα κλινοσκεπάσματα και τα ρούχα λιγοστά. Το 1931 μάλιστα πέθαναν αρκετοί από τύφο. Τότε ήταν που κούρεψαν άνδρες, γυναίκες και παιδιά και φέρανε κλίβανους στην πλατεία του χωριού για να αποστειρώσουν όλα τα ρούχα. Μόλις εγκαταστάθηκαν η Επιτροπή Αποκατάστασης Προσφύγων τους έδωσαν από ένα προσφυγικό οικογενειακό βιβλιάριο όπου μέσα έγραφαν όσα τους χρέωναν, από ζώα, σπόρους, εργαλεία, κάρα, ένα βόδι, μέχρι και χάπια κινίνου, απαραίτητα για την θεραπεία από τις λοιμώδεις ασθένειες της εποχής εκείνης που θέριζε τους ταλαιπωρημένους πρόσφυγες.

Τα σπίτια τους είχαν τους απαραίτητους αναγκαίους για τη ζωή χώρους. Άλλα ήταν μονώροφα και άλλα διώροφα σκεπασμένα με κεραμίδια και ορισμένα με πέτρινες πλάκες. Το δάπεδο ήταν από χώμα. Στα μονώροφα σπίτια υπήρχε ξεχωριστός χώρος στάβλος που στέγαζε τα ζώα. Στα διώροφα ως στάβλο είχαν το ισόγειο. 

Για το πρωινό πλύσιμο υπήρχε μεταλλικό σκεύος κρεμασμένο στον τοίχο με ένα μικρό βρυσάκι. Δίπλα υπήρχε ο καθρέφτης με την λέξη "καλημέρα". Για το πλύσιμο των ρούχων οι νοικοκυρές χρησιμοποιούσαν τα καζάνια όπου ζέσταιναν νερά και τα έπλεναν σε μεταλλικές σκάφες. Σε μια γωνιά ψηλά υπήρχε το ξύλινο εικονοστάσι με εικόνες και την καντήλα. Στην αρχή κοιμόταν στο πάτωμα πάνω σε κουρελούδες και κιλίμια που έστρωναν. Τα έπιπλα τους τα έφτιαχναν ντόπιοι μαραγκοί. 

Κάθε σπίτι εκτός από το βόδι που είχε για το όργωμα των χωραφιών είχε και μερικές αγελάδες. Κάθε πρωί μέχρι το βράδυ τα άφηναν ελεύθερα και τα συγκέντρωνε επί μισθό ένας βοσκός που τα βοσκούσε γύρω από το χωριό. Στα χωράφια τους καλλιεργούσαν σιτάρι, καπνά, ρεβίθια, φακές, φασόλια, πατάτες και άλλα. Σχεδόν όλες οι οικογένειες είχαν το δικό τους αμπελώνα, ορισμένοι είχαν και μελίσσια.

Στην περιοχή υπήρχαν τα μεταλλεία της Κίρκης. Οι περισσότεροι χωρικοί εργάστηκαν σαν εργάτες στα μεταλλεία αυτά. Τα πρώτα χρόνια όταν οι εργάτες πήγαιναν στα μεταλλεία για δουλειά ήταν πολύ προσεκτικοί γιατί τους είχαν ενημερώσει ότι ενδιάμεσα ζούσαν σε μια περιοχή που την έλεγαν Άτκιοϊ κλέφτες που με τα άλογά τους έκαναν επιδρομές στα διπλανά χωριά, απ' όπου έκλεβαν ότι έβρισκαν. Σήμερα δεν υπάρχει τίποτα που να μας θυμίζει αυτή την ιδιαίτερη ιστορία παρά μόνο που η περιοχή ονομάζεται Αλογότοπος. Ο ιατρός Μελίρρυτος το 1871 μας ενημερώνει ότι οι Βουλγαρόφωνοι κάτοικοι του κοντινού χωριού Σιτζιανλί (Ποντίκια) ψηφίζονταν και ως άριστοι κατσικοκλέφτες, ίσως αυτοί τελικά να ήταν οι κλέφτες που προαναφέραμε. Δίπλα στο χωριό υπήρχε και ασβεστοκάμινος όπως και καμίνια ξυλοκάρβουνου. Την δεκαετία του '50-'60 ορισμένοι ασχολήθηκαν και με την εξόρυξη οικοδομήσιμης πέτρας που υπήρχε μεγάλη ζήτηση. Πολλοί εργάστηκαν και ως τεχνίτες οικοδόμοι. Τα σπίτια του χωριού έχουν χτιστεί από τους ίδιους, αλλά και πολλά σπίτια στα γύρω χωριά. Στο χωριό υπήρχε και εκκλησία του Αγίου Γεωργίου. Το 1935 κατεδαφίστηκε και χτίστηκε καινούργια που είναι αφιερωμένη επίσης στον Άγιο Γεώργιο. 

Ο Β' Παγκόσμιος και ο Εμφύλιος ήταν η αφορμή για το πρώτο κύμα μετανάστευσης. Το χωριό φτωχό σε γεωργικό πλούτο και με τα μεταλλεία να κλείνουν οδηγήθηκε στην εν μέρει ερήμωση. Πολλοί εγκαταστάθηκαν στις Σάπες, στην Αλεξανδρούπολη και στην Κομοτηνή. Ορισμένοι μετανάστευσαν ως εργάτες στην Γερμανία, στην Αμερική και στην Αυστραλία. Κατά την διάρκεια του Εμφυλίου 1946-1949, δίπλα στα χωριά το 58ο Τάγμα Πεζικού έλαβε μέρος σε διάφορες μάχες. Το Πάσχα του 1947, λόγω των γεγονότων, λόγω πράξεως αντεκδίκησης από τους αντάρτες, οι Κιζαριώτες αναγκάστηκαν να εγκαταλείψουν το χωριό. Οι περισσότεροι ξαναγύρισαν το 1950. Πολλές οικογένειες δεν ξαναγύρισαν ποτέ. Λόγω του Εμφυλίου μερικοί βρέθηκαν σε χώρες της Ανατολικής Ευρώπης Ρουμανία και Ουγγαρία.

Ένα χιλιόμετρο πριν την είσοδο του χωριού υπήρχε το κατεστραμμένο μοναστηράκι της Αναλήψεως. Έτσι το 1950 ξεκίνησε το ξανακτίσιμο που ολοκληρώθηκε το 1966. Σήμερα κινδυνεύει να σκεπαστεί από το φράγμα. Εργασίες για την κατασκευή νέου σχολείου άρχισαν το 1939 και ολοκληρώθηκαν το 1950. Επί πολλά χρόνια λειτουργούσε πρωινό συσσίτιο. Το 1992 λόγω έλλειψης μαθητών έκλεισε το σχολείο. Έκτοτε χρησιμοποιούνταν από τον Σύλλογο για διάφορες εκδηλώσεις.

Στο χωριό λειτουργούσε και το Σπίτι Παιδιού που ήταν η ψυχή και η ζωή του χωριού και των χωρικών. Λειτουργούσαν τμήματα πρώτων βοηθειών, οικοκυρικής, μαθήματα γεωργίας, ξυλουργικής, ραπτικής, ύφανσης, χορού και άλλα. Αρχηγοί - νηπιαγωγοί ήταν η Νίτσα Δελιά (σύζυγος του αστυνομικού Κωνσταντίνου Γιλδίζη, η Νίκη Ρόδη (σύζυγος του δασκάλου Μανιάτη), η Νέλη Παπαμάνου, η Βέτα Παπαθεοδοσίου, η Δήμητρα Βόρσουκα και η Μαρία Παπαδοπούλου, Ζωγραφιά Βασιλειάδου - Διαμαντίδου σύζυγος του συγγραφέα του βιβλίου "Το χωριόμ' το Κίζαρι" Μιχάλη Διαμαντίδη και άλλες. Έκλεισε, λόγω έλλειψης παιδιών το 1990.

Όταν πρωτοεγκαταστάθηκαν οι κάτοικοι σχεδόν όλοι χρησιμοποιούσαν για πόσιμο νερό τα πηγάδια. Αργότερα το 1969 έγινε το δίκτυο ύδρευσης. Το 1968 οι λάμπες πετρελαίου και το λουξ δίνουν την θέση τους στο ηλεκτρικό φως.

Έθιμα: Τα έθιμα τους είναι όπως όλων των άλλων Ποντίων. Το σουμάδεμαν (αρραβώνας), το λογόπαρμαν, ο γάμος, το θύμισμαν, τα λαλέματασ' εφτά, το κρύψιμον και στύμνωμαν, η προίκα, το ποδαροπλύσιμο, η βάπτιση, η κηδεία, οι χοροί, η ποντιακή ενδυμασία, η μουσική και τα ποντιακά μουσικά όργανα. Όλα βάδιζαν στον ίδιο ποντιακό ρυθμό. Όπως και τα λαϊκά δρώμενα των Μωμόγερων που γίνονταν την περίοδο των Χριστουγέννων, της Πρωτοχρονιάς, των Φώτων και του Δωδεκαημέρου.

Μήνες του έτους: 1) Καλαντάρις - Ιανουάριος (ο μήνας με τα δώρα). 2) Κούντουρον - Φεβρουάριος (έχει λίγεςμέρες). Μάρτς - Μάρτιος (λιώνουν τα χιόνια). 4) Απρίλς - Απρίλιος (έρχονται τα χελιδόνια). 5) Καλομήνας - Μάϊος (ο καλύτερος μήνας). 6) Κερασινός - Ιούνιος (ωριμάζουν τα κεράσια). 7) Χορτοθέρτς - Ιούλιος (θερίζουν τα χωράφια). 8) Αύγουστον - Αύγουστος (αλωνίζουν τη σοδιά). 9) Σταυρίτες - Σεπτέμβριος (είναι γιορτή του Σταυρού). 10) Τρυγομήνας - Οκτώβριος (τρυγούν τα σταφύλια). 11) Αεργίτες - Νοέμβριος (αέρας και κρύο). 12) Χριστιανάρτς - Δεκέμβριος (είναι τα Χριστούγεννα).

Οι ημέρες της εβδομάδας:  Δευτέρα - Τριτ' - Τετράδ - Πέφτ' - Παρασκευή - Σάββα - Κερική.

Οι εποχές του χρόνου: Άνοιξη - Καλοκαίρ'τς - Μαθόπωρον - Χειμωγκόν.

Φαγητά: Το Χοσάφ (κομπόστα), το φούστορον (ομελέτα), το τσουμούρ (κομμάτια ψωμί τηγανισμένα με βούτυρο), το σερμπέτ (νερό με ζάχαρη), τα τσιριχτά (λουκουμάδες), το πορτσ' (σούπα με κρέας), τα πισία (τηγανισμένα φύλλα ζύμης), τα τσορτάκια, το τσοκαλίκ, το τανώμενον σουρβά, τα βαρένικα, τα μανάτα, το τρίμμαν, τα μακαρίνα, τα κιντέστα (τσουκνίδες), τα γουλία λάχανα, και πολλά άλλα.

Παιχνίδια των παιδιών του χωριού: Το μπας, το τσούπιν, τα κουμπιά, το τσιόλτικα, το τσιόρα, το εννιάπετρο, τα μηλάκια, το κουτσό, η σβούρα, η μακριά γαϊδούρα, οι αβγομαχίες και πολλά άλλα.

Σήμερα στο χωριό ζουν περίπου 30 κάτοικοι, τα τελευταία χρόνια εμπλουτίστηκε και από δύο - τρεις οικογένειες νεοποντίων. Δίπλα στο χωριό εδώ και χρόνια ετοιμάζεται το φράγμα από το 2001 με ύψος 45,5 μέτρα. Οι χείμαρροι που το τροφοδοτούν είναι τα Αχλαδόρεμα και το Ποντικόρεμα. Η κατασκευή του έχει τελειώσει εδώ και πέντε χρόνια περίπου. Περιμένει να γίνουν οι αναδασμοί των χωραφιών για να τα τροφοδοτεί με νερό.

Τα ονοματεπώνυμα και η περιφέρεια καταγωγής των 52 οικογενειών, των 223 ατόμων που εγκαταστάθηκαν στο 1926 στο Κίζαρι είναι τα εξής:

1) Αμπατζίδης Ηλίας 3 άτομα, Γεμουρα (Δρώνα) Τραπεζούντα. 2) Γαβράς Χαράλαμπος, 3 άτομα, Ματσούκα Τραπεζούντας. 3)Δημητριάδης Γεώργιος, άτομα 6, Κοιλάδ Τραπεζούντας. 4) Δημητριάδης Νικόλαος, 6 άτομα, Κόχαλη Τραπεζούντας. 5) Δημόπουλος Χαράλαμπος, άτομα 4, Κοιλάδ Τραπεζούντας. 6) Δημόπουλος Κοσμάς, άτομα 6, Κοιλάδ Τραπεζούντας. 7) Διαμαντίδης Γιώργος, άτομα 8, Βαλένα Τραπεζούντας. 8) Ελευθεριάδης Ελευθέριος, άτομα 3, Κιθάραινα Τραπεζούντας. 9) Ελευθεριάδης Θεόδωρος, άτομα 7, Κιθάραινα Τραπεζούντας. 10) Ζευτερίδης Σάββας, άτομα 4, Ματσούκα Τραπεζούντας. 11) Θεοδοσιάδης Ελευθέριος, άτομα 6, Δούρχα Τραπεζούντας. 12) Θεοδοσιάδης Παναγιώτης, άτομα 3, Δούρχα Τραπεζούντας. 13) Θωμαΐδης Ιωάννης, άτομα 3, Κοιλάδ Τραπεζούντας. 14) Καλλιανίδης Σάββας, άτομα 3, Μούντα Τραπεζούντας. 15) Καλλανίδου Ελένη, άτομα 3, Μούντα Τραπεζούντας. 16) Καμενίδης Ιωάννης, άτομα 5, Κιθάραινα Τραπεζούντας. 17) Καμενίδης Γρηγόριος, Τραπεζούντα. 18) Καραγιαννίδης Δημήτριος, άτομα 3, Κόνκα Τραπεζούντας. 19) Κελεσίδης Ιωάννης, άτομα 5, Χολομάνα Τραπεζούντας. 20) Κελεσίδης Στυλιανός άτομα 3, Χολομάνα Τραπεζούντας. 21) Κεσίδης, άτομα 6, Πλάτανο Τραπεζούντας.22) Κεσκινίδης, άτομα 7, Κιρισχανά Τραπεζούντας. 23) Κουσίδης Χρήστος, άτομα 8, Γαλίαινα Τραπεζούντας. 24) Κουσίδου Χρυσούλα, άτομα 2, Λιβερά Τραπεζούντας. 25) Κουστελίδης Μιχαήλ, άτομα 6, Ματσούκα Τραπεζούντας. 26) Μακρίδης Χρήστος, άτομα 6, Κρώμνη Τραπεζούντας. 27) Μασκαλίδης Πολυχρόνης, άτομα 3, Ματσούκα Τραπεζούντας. 28) Νικολαΐδης Ηλίας, άτομα 6, Τραπεζούντα. 29) Παγκοζίδης Ιωάννης, άτομα 7, Τραπεζούντα. 30) Παπαδόπουλος Παναγιώτης, άτομα 5, Σάντα Τραπεζούντας. 31) Παπαδοπούλου  Σοφία, Ματσούκα Τραπεζούντας. 32) Πετρίδης Μιχαήλ, άτομα 7, Τραπεζούντα. 33) Στεφανίδης Δήμος, άτομα 4, Τραπεζούντα. 34) Στεφανίδης Κωνσταντίνος, άτομα 2, Τραπεζούντα. 35) Στεφανίδου Ανατολή, άτομα 3, Τραπεζούντα. 36) Συμεωνίδης Χρήστος, άτομα 4, Δούρχα Τραπεζούντας. 37) Ταυρίδου Χαρίκλεια, άτομα 4, Σάντα Τραπεζούντας. 38) Τριανταφυλλίδης Τριαντάφυλλος, άτομα 4, Ματσούκα Τραπεζούντας. 39) Τσεκερίδης Κωνσταντίνος, άτομα 3, Τραπεζούντα. 40) Τσιαβδαρίδης Κωνσταντίνος, άτομα 2,Γαλίανα Τραπεζούντας. 41) Τσιαβδαρίδης Δημήτριος, άτομα 6, Γαλίαινα Τραπεζούντας. 42) Φετφατσίδης Νικόλαος, άτομα 5, Ματσούκα Τραπεζούντας. 43) Χατουσίδης Ελευθέριος, άτομα 5, Κιθάραινα Τραπεζούντας. 44) Χατουτσίδης Ιωάννης, άτομα 6, Κιθάραινα Τραπεζούντας. 45) Χριστοφορίδης Ιωάννης, Ματσούκα Τραπεζούντας. 46) Αλεξανδρίδης Χαράλαμπος, άτομα 3,Κοτύωρα. 47) Ιερώνυμος Γεώργιος, άτομα 3, Κονταούτα Σοχούμ Ρωσίας. 48) Κεσίδης Σάββας, άτομα 4, Λαχανά Τρίπολης. 49) Ξανθόπουλος Λεωνίδας , άτομα 5, Πουλατζάκ Κερασούντας. 50) Παπαδόπουλος Χρήστος, άτομα 3, Σοχούμ Ρωσίας. 51) Τσιροζίδης Μιλτιάδης, άτομα 3, Πουλατζάκ Κερασούντας. 52) Παπαδόπουλος Κωνσταντίνος, άτομα 5, Σούρμινα.

Όλες αυτές οι οικογένειες των Ποντίων μπόρεσαν και στέριωσαν στην καινούργια πατρίδα τους, γιατί κράτησαν στο ακέραιο μέσα τους τον πολιτισμό τους, κράτησαν τα ήθη και έθιμά τους, τις παραδόσεις τους, το θέατρό τους, την λύρα τους, την διάλεκτό τους, τους χορούς, τα τραγούδια και τα παιχνίδια τους. Ότι έφεραν μαζί τους το κράτησαν ζωντανό μέχρι σήμερα, έχοντας μάλιστα και από το 1985 πυξίδα και οδηγό πάντα τον άξιο πολιτιστικό σύλλογο των απανταχού Κιζαριωτών "Ο Πόντος".

Θα κλείσουμε με τον εθνικό ύμνο της Δημοκρατίας του Αυτόνομου Ποντιακού Κράτους 1916 - 1922.

Ήρθε η μέρα ήρθ' η ώρα / που προσμέναμε με χρόνια / στα δεσμά, στην καταφρόνια / και στην τούρκικη σκλαβιά.

Εις του Πόντου τ' ακροβούνια / καριοφίλια μαυρισμένα / φέρουν το εικοσιένα / ψάλλουν την ελευθεριά.

Της  Ανάστασης σημαίνει / η καμπάνα η μεγάλη / ο καθένας μας ας βάλει / τη λαμπρότερη στολή.

Και μπροστά εις την εικόνα / της πατρίδας την Αγία / ας προσφέρει για θυσία / νιάτα πλούτη και ζωή.

Εις του Πόντου μας το χώμα / άνοιξε σε κάθε βήμα / των μαρτύρων ένα μνήμα / του τυράννου η μαχαιριά.

Μας καλούν εκδικητάδες / ζωντανοί και πεθαμένοι. / Η πατρίδα ερημωμένη / μας καλεί εμπρός παιδιά!

Πηγές
Μιχάλης Διαμαντίδης "Το χωριόμ' το Κίζαρι"
Ιωάννης Νικολαΐδης "Ακριτών γενεά"
Πέτρος Κελεσίδης