(Α’ Μέρος) Αποτελέσματα της επιθεώρησης που διενέργησε στα ελληνικά σχολεία της περιοχής Γκιμουλτίνης το 1907

Ενδιαφέρον παρουσιάζει η έκθεση του καθηγητή του Γυμνασίου Αδριανούπολης Χ. Σκαλισιάνου από την επίσκεψη που πραγματοποίησε στα ελληνικά σχολεία της Ροδόπης το 1907, όπου αναφέρει σε έκθεσή του προς το Ελληνικό Προξενείο της Αδριανούπολης τις διαπιστώσεις και τις προτάσεις του.

Η ελληνική κυβέρνηση θέλοντας να έχει μια σφαιρική γνώμη για την κατάσταση που επικρατούσε στην εκπαίδευση του Καζά Γκιμουτζίνας έστειλε το 1906 τον επιθεωρητή Μακεδονίας Δ.Μ. Σάρρο και τον επόμενο χρόνο τον Χ. Σκαλισιάνο, του οποίου την αναφορά σας παρουσιάζουμε:

Αναφορά - έκθεση: Καθηγητή Γυμνασίου Αδριανουπόλεως Χ. Σκαλισιάνου, ενεργήσαντος επιθεώρηση των ελληνικών σχολείων της περιοχής Γκιμουλτίνης. Προς τον εν Αδριανουπόλει Β' Πρόξενου εν Αδριανουπόλει τη 20 Ιανουαρίου 1907.

Κύριε Πρόξενε, με εντολή σας μετέβην στο Δεδέαγατς (Αλεξανδρούπολη) στον εκεί υπο πρόξενο κ. Ιών Δραγούμη για να με υποδείξει τα σχολεία που ήθελε να επιθεωρήσω. Με εντολή του μετέβην στην πόλη της Γκιμουλτίνας (Κομοτηνή) και των περιχώρων.

Γκιμουλτζίνα (Κομοτηνή): Μετέβην την 5 Νοεμβρίου 1906 στην Γκιμουλτζίνα στην Μητρόπολη όπου βρήκα τον Γεν. Αρχιερατικό Επίτροπο οικονόμο κ. Ν. Σακελαρίδη, και συνεννοήθηκα με αυτόν για την επιθεώρηση των σχολείων της επαρχίας των.

Στην Κομοτηνή λειτουργεί το Παρθεναγωγείο που είναι αστική εξατάξιος σχολή, φοιτούν 121 μαθήτριες και διδάσκουν τέσσερις διδασκάλισσες. Τα ελληνικά διδάσκονται καλώς σε όλες τις τάξεις. Επειδή όμως η γραμματική απορροφά τον περισσότερο χρόνο, συνέστησα στην διευθύντρια δίδα Σοφία Αργυρίου, να διδάσκεται η ελληνική γλώσσα πιο πρακτικά. 

Το μάθημα της ιστορίας δε διδάσκεται πλημμελέστατα. Το διδακτικό βιβλίο του Κωνσταντινίδη περιέχει ύλη που κάθε άλλο παρά εποικοδομητική είναι για την εθνική αγωγή. Δεν υπάρχουν ούτε ιστορικοί ούτε γεωγραφικοί χάρτες. Με το υπάρχον βιβλίο της ιστορίας διδάσκουν στα παιδιά την ιστορία των διαδόχων του Μεγάλου Αλεξάνδρου. Σιγή υπάρχει για την ιστορία του Μεσαιωνικού Ελληνισμού και των Νεωτέρων Χρόνων.

Οπότε πρότεινα στον διευθυντή του εκεί Αρρεναγωγείου κ. Ξυλάνη να διδάσκει αυτός την ιστορία του Μεσαιωνικού Ελληνισμού και τους αγώνες των Ελλήνων δις της εβδομάδος. Την έλλειψη των χαρτών ανέλαβε να πληρώσει ο υποπρόξενος Ξάνθης κ. Α. Αννίνος στου οποίου την προξενική δικαιοδοσία υπάγεται η Γκιμουλτζίνα. Το διδάσκον προσωπικό του Παρθεναγωγείου είναι φιλοτιμότατον και φιλοπονότατον. 

Το Αρρεναγωγείο είναι επτατάξιος αστική σχολή, η Α' τάξη είναι ενωμένη με το νηπιαγωγείο του Αγίου Γεωργίου. Στις 6 αυτές τάξεις (Β'-Ζ') φοιτούν 154 μαθητές και διδάσκουν 6 διδάσκαλοι. Διευθυντής είναι ο Ν. Ξυλάκης και διδάσκαλοι ο Σοφ. Κομνηνός, ο Αλεξ. Χαρακόπουλος, Κ. Ζαμβρέκας, Κ. Πλικιάδης και ο παιδονόμος Π. Φραγκούλης, όλοι εκτελούν ελληνοπρεπώς το καθήκον τους.

Το σχολείο αυτό βρίσκεται στην ελληνικότατη συνοικία του Αγίου Γεωργίου. Την συνοικία αυτή εποφθαλμιούν οι Βούλγαροι με μεγάλη επιμονή. Για τον λόγο αυτόν δεν θα πρέπει να μεταφερθούν οι μαθητές του στο νέο σχολείο της συνοικίας της Μητροπόλεως στο νέο κτίριο του ευεργέτη Ν. Τσανακλή. Στο υπό εκκένωση παλαιό κτίριο θα μπορούσε να ιδρυθεί επαγγελματική σχολή για επιμόρφωση των αμπατζήδων (οι κατασκευαστές ή πωλητές μάλλινων ρούχων).

Στην πόλη λειτουργούν και δύο νηπιαγωγεία. Το της συνοικίας της Μητροπόλεως, το διευθύνει η κ. Φ. Τσακίρη πτυχιούχος του Αρσακείου Αθηνών. Επίσης η στην συνοικία Αγίου Γεωργίου υπό της δος Ιουλίας Θεοχάρους αποφοίτου του Ζαππείου Αδριανουπόλεως.

Γενικά τα σχολεία της πόλεως Γκιμουλτζίνας εκτελούν σωστά τον προορισμό τους.

Κιουτσούκιοϊ (Κόσμιο):  Το χωριό αυτό ενώ έχει 160 οικίας δηλαδή περί τους 1000 κατοίκους και ενώ θα μπορούσαν να φοιτούν στο σχολείο περισσότεροι από 100 μαθητές και μαθήτριες, φοιτούν μόνο 50 και αυτοί όχι κάθε μέρα. Αλλά και αυτών η φοίτηση οφείλεται κατά πολύ στον πατριώτη πρόκριτο του χωριού Χαράλαμπο, ο οποίος έχει το ευγενές έργο της εκπολιτήσεως των αγροίκων συγχωριανών του δια των γραμμάτων. Γι' αυτό τον λόγο κάθε μέρα παίρνει τα παιδιά από τα σπίτια στην αγκαλιά του με ωραία λόγια και χαϊδέματα και τα φέρνει στο σχολείο. Ο διδάσκαλος του σχολείου Γεώργιος Κεφαλάς καθώς επίσης και ο βοηθός αδελφή του Ελένη, ενώ είναι νέοι, είναι ακοινώνητοι και τεμπέληδες. Είναι ανίκανοι να ενημερώσουν τους αμαθείς γονείς των παιδιών να στέλνουν πρόθυμα τα παιδιά τους στο σχολείο.

Για τους ανωτέρω λόγους νομίζω ότι θα πρέπει να αντικατασταθούν οι διδάσκαλοι του Κιουτσούκιοϊ Γεώργιος και Ελένη Κεφαλά, οι οποίοι λαμβάνουν μισθό 40 χρυσές λίρες ετησίως, διότι ούτε διδάσκουν σαν Έλληνες αλλά ούτε σαν διδάσκαλοι εκτελούν τα καθήκοντά τους. Θα πρέπει λοιπόν να αντικατασταθούν από διδασκάλισσα απόφοιτο ανωτέρου Παρθεναγωγείου της οποίας η εργασία θα αποδειχθεί ενσυνείδητος και γόνιμος.

Γριτζάν - Ισσάρ (Γρατινή): Στο Γριτζάν - Ισσάρ λειτουργεί μικρό μονοτάξιο σχολείο διευθυνόμενο υπό της δος Ελευθερίας Θεμιστοκλέους, αποφοίτου του Ζάππειου Αδριανουπόλεως. Καίτοι οι κάτοικοι του χωριού αυτού είναι αγροικότατοι και κατά την ομολογία όλων, σε ημιάγρια σχεδόν κατάσταση, ως εκ τούτου δεν δέχονται καν την ανάγκη της υπάρξεως σχολείου, κατόρθωσε όμως αυτή η διδασκάλισσα, με παρακάλια στις μητέρες των παιδιών αυτών και με κάθε τρόπο να κάνει τα χατίρια τους, έπεισε τις περισσότερες να στέλνουν τα παιδιά τους στο σχολείο και έτσι κατάφερε να συγκεντρώσει περί τα 37 παιδιά σε ένα χωριό που αριθμεί περί τις 110 οικίες. Στο χωριό βέβαια υπάρχουν περισσότερα παιδιά που δεν φοιτούν στο σχολείο, αλλά εάν ληφθεί υπ' όψιν η αμορφωσιά των χωρικών και η αποστροφή τους προς τα γράμματα, κάτι που το διαπίστωσα με τα ίδια μου τα μάτια. Θα πρέπει να θεωρηθεί ως κατόρθωμα της δασκάλας η φοίτηση 37 παιδιών, στα οποία φέρεται με στοργή και μητρική αγάπη. Πολύ καλή εντύπωση με προξένησε ο τρόπος της διδασκαλίας της και η αγάπη προς τα παιδιά αυτά, έχοντας αντίληψη της αποστολής της. Έτσι θεωρώ ότι είναι άξια να διατηρηθεί στην θέση αυτή, γιατί μπορεί να συντελέσει στην εξημέρωση των χωρικών αυτών, οι οποίοι με το άγριο, περήφανο, ανδρείο και πολεμοχαρές ήθος που έχουν, το καταναλώνουν, είτε σε κλοπές, είτε σε φασαρίες μεταξύ τους. Αυτό όμως το ήθος τους θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί από τους αρμόδιους σε έργα εθνικά και αναγκαία τα οποία είναι απαραίτητα για τα μέρη αυτά.

Μπολάτκιοϊ (Ασώματοι): Στο χωριό αυτό διδάσκαλος είναι ο Μιχαήλ Αναγνωστόπουλος. Μέσα στο σχολείο επικρατεί βρώμα και δυσωδία, παντού ακαθαρσίες, στον τοίχο είχε κρεμασμένα κρεμμύδια και σκόρδα. Η αίθουσα της παράδοσης των μαθημάτων είχε την όψη ενός βρωμερού καφενείου παρά ενός σχολείου. Οι λίγοι μαθητές που εξέτασα δεν γνώριζαν ούτε γραφή ούτε ανάγνωση. 

Στην είσοδο του σχολείου πάνω στην πόρτα ο διδάσκαλος είχε γράψει: "Απαγορεύεται η οθωμανική γλώσσα". Αμέσως την έσβησα και επειδή ήταν Κυριακή και έλειπε ο διδάσκαλος άφησα σε αυτόν εγγράφως τις οδηγίες μου για τον τρόπο διδασκαλίας της γλώσσας όπως και τις παρατηρήσεις μου για τις ακαθαρσίες του σχολείου.

Ο διδάσκαλος αυτός λαμβάνει ετήσιο μισθό 27 χρυσές λίρες, νομίζω θα πρέπει να αντικατασταθεί από άλλον διδάσκαλο. Ο ιερέας του χωριού είναι ένας νεαρός ιερομόναχος παντελώς αγράμματος, ηλίθιος και ανήθικος. Οι κάτοικοι του χωριού αριθμούν περί τους 250 και είναι πολύ μεγάλοι πατριώτες. Όταν τους μίλησα για την από τον Πατριάρχη αποστολή μου και για το ενδιαφέρον το οποίο δείχνει για την ελληνική μόρφωση αυτών και των παιδιών τους η εκκλησία και το γένος, όλοι συγκινήθηκαν και πολλοί έκλαιγαν με λυγμούς. Εύκολα λοιπόν ο οποιοσδήποτε θα μπορεί να καταλάβει πιο αποτέλεσμα θα είχε η εκ μέρους ενός πεφωτισμένου διδασκάλου συστηματική κατεργασία του ανεκμετάλλευτου αυτού εθνικού θησαυρού.

Σουσούρκιοϊ (Σώστης): Το χωριό αυτό είναι μικρό, αριθμεί μόλις 25 οικίες. Εν τούτοις διατηρεί όμορφη εκκλησία με έναν αξιόλογο και σεβάσμιο ιερέα που κατάγεται από την Ήπειρο. Οι κάτοικοί του είναι όπως και οι κάτοικοι του Μπολάτκιοϊ (Ασώματος) πολύ πατριώτες αφοσιωμένοι στα πατροπαράδοτα έθιμα και αξίες. Το σχολείο τους συντηρείται κατά το πλείστον από την αδελφότητα "Αγαπάτε αλλήλους" της Κωνσταντινούπολης. Έχει 17 μαθητές, υπάρχει πολύ υγρασία και δεν έχει πάτωμα στο δάπεδο. Το πάτωμα ανέλαβε ο καθηγητής κ. Ξυλάνης να το φτιάξει με χρήματα της εκ Γκιμουλτζίνης αδελφότητας στην οποία είναι γραμματέας. Η διδασκάλισσα του χωριού Ελισάβετ Ιωάννου απουσιάζει στην Ξάνθη με άδεια της Μητρόπολης. Όπως με διαβεβαίωσε ο ιερέας του χωριού είναι καλή και εκτελεί ανελλιπώς τα καθήκοντά της. Είναι απόφοιτος του Παρθεναγωγείου Γκιμουλτζίνης και ως εκ τούτου δεν έχει άρτια μόρφωση της γλώσσας, όπως το διαπιστώνω από τις ανορθογραφίες της. Εν τούτοις όπως προέκυψε από την εξέταση που υπέβαλα στους μικρούς μαθητές της έχει πολύ πρακτική και αποτελεσματική μέθοδο στην διδασκαλία της γλώσσας από τον διδάσκαλο του Μπολάτκιοϊ (Ασώματοι), γιατί οι μαθητές της και καθαρά και ωραία διαβάζουν.

Όρτατζη (Αμβροσία): Στο χωριό αυτό υπάρχουν 35 οικίες μουσουλμάνων και 35 οικίες χριστιανών. Δεν έχει εκκλησία και μόλις εφέτος (1907) ιδρύθηκε ελληνικό σχολείο. Η διευθύνουσα σ' αυτό διδασκάλισσα Πολυξένη Παπαδοπούλου είναι από κάθε άποψη άριστη. Σε ένα μήνα κατόρθωσε να συγκροτήσει το σχολείο και να συγκεντρώσει σε αυτό περί τα 35 παιδιά, τα οποία με το μειλίχιο ύφος και τους τρόπους της τα έκανε να είναι υπάκουα και να αγαπούν το σχολείο. Μάλιστα κατόρθωσε σε μόλις ένα μήνα να μάθουν τα παιδιά τόσες ελληνικές λέξεις ώστε να μπορούν να συνεννοούνται όλοι μεταξύ τους στην ελληνική γλώσσα (σ.σ. υπ' όψιν ότι το Όρτατζη ήταν σλαβόφωνο χωριό). Όλοι οι κάτοικοι του χωριού ιδίως οι γυναίκες είχαν πολύ καλή γνώμη για την διδασκάλισσα αυτή. Στις γυναίκες μάλιστα δίδασκε να φτιάχνουν χειροτεχνήματα πλησιάζοντάς τες πάντα με σεβασμό και αγάπη. Αυτή η διδασκάλισσα θα μπορούσε να διαμορφώσει αποτελεσματικά και να διαπλάσει τον εθνικό χαρακτήρα των κατοίκων του χωριού αυτού μια και αυτοί καμία εθνική συναίσθηση δεν έχουν μέχρι σήμερα.

Την διδασκάλισσα αυτήν όπως και του Γριτζάν-Ισσάρ (Γρατινή) υπηρετούσα Ελευθερία Θεμιστοκλέους, τις θεωρώ άξιες καλύτερης τύχης εν τούτοις όμως θεωρώ αναγκαίο την διατήρηση και των δύο στις θέσεις αυτές, για τους ανωτέρω λόγους που σας εξέθεσα. Προτείνω μάλιστα την αύξηση του μισθού τους ιδίως της διδασκάλισσας του Όρτατζη, της οποίας ο των 20 λιρών ετήσιος μισθός της είναι ανεπαρκείς για την αξιοπρεπή συντήρηση αυτής και της χήρας αδελφής της, η οποία είναι και άριστη συνεργάτης της.

Για το χωριό αυτό νομίζω είναι άξια αναγραφής και τα εξής: Ενώ πρώτα οι Βούλγαροι δεν έδιναν καμία αξία για το χωριό αυτό, μόλις ιδρύθηκε όμως ελληνικό σχολείο άρχισαν να κατηγορούν τους Έλληνες, με κάθε ευκαιρία. Βούλγαροι βοσκοί που ήλθαν από το Αχή Τσελεπή, (βουλγαρική επαρχία βόρειας της Ξάνθης) λέγανε στους σλαβόφωνους χωρικούς ότι η ελληνική γλώσσα που μαθαίνουν είναι άχρηστη γι' αυτούς και μάλιστα πολύ δύσκολη και πάντα παινεύουν την Βουλγαρία. Για να μπουν υπό τον σκέπη της εξαρχίας δεν τολμούσαν ακόμα να τους μιλήσουν γιατί οι χωρικοί αυτοί ενώ δεν έχουν εκκλησία, μένουν πιστοί στο Οικουμενικό Πατριαρχείο. Αν όμως εμείς δεν αντιδράσουμε, στο μέλλον θα το αποτολμήσουν αυτό. Πάντως είναι φανερό ότι οι βοσκοί αυτοί είναι μυημένοι στο βουλγαρικό κομιτάτο, οπότε διεσπαρμένοι στην ύπαιθρο της Γκιμουλτζίνας θα χρησιμοποιηθούν ως απόστολοι του βουλγαρισμού, ενισχύοντας και φανατίζοντας τους Εξαρχικούς, ήδη δε διεισδύοντας και στους σλαβόφωνους Πατριαρχικούς.

Άλλο δείγμα της ήδη αρχινημένης βουλγαρικής προπαγάνδας στο χωριό αυτό είναι το εξής: Ο πρόκριτος του χωριού Πέτκος, στου οποίου την οικία φιλοξενήθηκα έχει δύο γιους. Οι ένας 15ετης ομιλεί άπταιστα την ελληνική και είναι απόφοιτος της Ε' τάξεως της Αστικής Σχολής Γκιμουλτζίνης. Ο πατέρας του θέλει ο γιος του να τελειώσει και τις δύο άλλες τάξεις αλλά αυτός δεν θέλει με κανένα τρόπο να συνεχίσει το σχολείο γιατί πιθανόν έχει αλωθεί από την βουλγαρική προπαγάνδα. Την επομένη μέρα που έφευγα τον ενημέρωσα να τον πάρω μαζί μου στο σχολείο με τον αραμπά μου αλλά αυτός αντέδρασε παρά πολύ σε σημείο που ο πατέρας του τον ξυλοκόπησε άγρια. Τον άλλο γιο του ο Πέτκος τον 11χρονο τον έστειλε να μείνει για λίγο διάστημα στο Αχού Τσελεμπή στο σπίτι ενός φίλου του. Από τότε το παιδί αυτό δεν θέλει να γυρίσει πίσω και είναι πολύ ευχαριστημένος εκεί όπως λέει γιατί τον προσέχουν πολύ και μαθαίνει και βουλγαρικά γράμματα. Επιχείρησα να πείσω τον Πέτκο να πάει ο ίδιος και να φέρει πίσω το παιδί του γιατί διατρέχει τον κίνδυνο του εκβουλγαρισμού, όπως και το σπίτι του και το χωριό του ολόκληρο αν δεν πάει εγκαίρως. Μου έδειξε ότι πείσθηκε στα λόγια μου όμως δεν πιστεύω στα λόγια του.

Όλα αυτά θεώρησα καλό να τα αναφέρω στον Β' Πρόξενο λεπτομερώς όπου καταδεικνύω την συστηματική εργασία των αντιπάλων μας στα ευαίσθητα αυτά σημεία της Θράκης, του τόνισα μάλιστα την ανάγκη οργανωμένης και συστηματικής άμυνας, για να σώσουμε τα κεκτημένα, όπως και επιθετικά, για να αποθαρρύνουμε τους αποθρασυνθέντες αντιπάλους.

(Στο μέρος Β’ ακολουθούν: Μεσσούνη, Μαρώνεια, Ξυλαγανή και άλλες πληροφορίες)

Πηγές

Πέτρος Γεωρτατζής - Προξενικά Αρχεία Θράκης