Ο ρόλος και η συμβολή του Χαρίσιου Βαμβακά, στην ενσωμάτωση της Δυτικής Θράκης στην Ελλάδα

Στο πέρασμα των 103 χρόνων από την ημέρα της απελευθέρωσης και της Ενσωμάτωσης της Δυτικής Θράκης στον κορμό της Ελλάδος, στις 14 Μαΐου 1920, ως γεγονός αυτό, ίσως να μη σηματοδοτεί σε όλους μας σήμερα, ακόμα και σε μας τους Θρακιώτες ειδικότερα, τίποτα παραπάνω από ένα ιστορικό γεγονός, μια ιστορική επέτειο που έχει μείνει στην καθημερινότητα μας ως "Ελευθέρια Θράκης" και τούτο διότι εμείς οι νεώτεροι απέχουμε χρονικά, από τα συμβάντα της περιόδου εκείνης και ίσως επίσης, γιατί όλοι μας γεννηθήκαμε, έχοντας ελεύθερη την πατρίδα μας.

Γι' αυτό και στις μέρες μας, όπου τα πάντα σχεδόν είναι αρκετά, έως πολύ, ξεθωριασμένα και η ιστορική μνήμη είναι αδύνατη, ελάχιστα ή και καθόλου ενδιαφέρον η κοινή γνώμη, λέξεις ή και φράσεις, όπως: "Διασυμμαχική Διοίκηση Θράκης", "Συνθήκη των Σεβρών", "Ελευθέριος Βενιζέλος" και "Χαρίσιος Βαμβακάς" και τούτο γιατί συνήθως η καθημερινότητα μας οδηγεί πολύ εύκολα σε επικίνδυνες απλοποιήσεις των ιστορικών γεγονότων και αμβλύνει την ιστορική μας συνείδηση, την ιστορική μας διαδρομή, τους αγώνες του Έθνους γενικότερα και μας κάνει αμνήμονες και ανιστόρητους, με κίνδυνο ακόμα και να χαθούμε ιστορικά μέσα από την αδιαφορία μας.

Και επειδή συνήθως η ιστορία εκδικείται, η γνώση των γεγονότων και η ιστορική αλήθεια των πραγμάτων είναι η καλύτερη πυξίδα για τη συνέχιση της πορείας κάθε λαού. Συνεπώς είναι καλό να γνωρίζουμε όλοι μας, αλλά κυρίως εμείς οι Θρακιώτες, το πώς Θράκη μας, η ιδιαίτερη πατρίδα μας βρέθηκε τελικά στην αγκαλιά της μητέρας πατρίδας, ύστερα από έξι (6) περίπου αιώνες υποδούλωσης σε διάφορους τυχοδιώκτες γείτονες, που καραδοκούσαν σε κάθε χρονική συγκυρία να εκμεταλλευτούν και την παραμικρή ελπίδα δικαίωσής τους, βασιζόμενοι πάντοτε σε διεθνείς συσχετισμούς, αντιτιθέμενα συμφέροντα μεταξύ των Μεγάλων και εν πολλοίς φιλικών και Συμμαχικών δυνάμεων.

Η Θράκη λοιπόν στο πέρασμα των χρόνων, αποτέλεσε το εδαφικό εκείνο "φιλέτο" που διεκδικούσαν πολλοί και ποικίλοι γείτονες, αλλά και Μεγάλες, ακόμα και Συμμαχικές δυνάμεις.

Έτσι μέσα στα πλαίσια της λύσης του Ανατολικού, λεγόμενου ζητήματος και της διάλυσης της οθωμανικής αυτοκρατορίας, η Θράκη αποτέλεσε το μήλο της έριδος και των συσχετισμών των Μεγάλων Δυνάμεων, αλλά και των Συμμάχων χωρών μεταξύ τους για διαφορετικούς λόγους για τον καθένα.

Όλο αυτό το χρονικό διάστημα που μας ενδιαφέρει και θα αναφερθούμε, δηλαδή της πρώτης εικοσαετίας (1900 - 1920) του 20ου αιώνα, η παρουσία των Βουλγάρων στην περιοχή, ήταν μόνιμη, τυχοδιωκτική και πρωτίστως επικίνδυνη στην προσπάθειά τους να καρπωθούν όσα περισσότερα εδάφη της Θράκης μπορούσαν, συμμετέχοντες πάντοτε συγκυριακά σε διάφορες συμμαχίες, αποσκοπώντας να αποκομίσουν όσα περισσότερα οφέλη θα μπορούσαν, από τη λύση του Ανατολικού ζητήματος και της μοιρασιάς των εδαφών της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, με τελικό στόχο, πάντοτε, την έξοδό τους στο Αιγαίο Πέλαγος.

Έτσι με το τέλος του Α' Βαλκανικού Πολέμου, με συνασπισμένες τις βαλκανικές χώρες εναντίον των Οθωμανών τον Μάρτιο του 1913 τα σύνορα της Αυτοκρατορίας μεταφέρονται ανατολικά του ποταμού Έβρου και όλη συνεπώς η Δυτική Θράκη καταλαμβάνεται από τους Βουλγάρους "συμμάχους μας".

Αυτή η απληστία των Βουλγάρων, οδηγεί αναγκαστικά την Ελλάδα σε σύγκρουση με τη Βουλγαρία και στον Β' Βαλκανικό Πόλεμο, όπου νικηφόρα η Ελλάδα καταλαμβάνει όλο το χώρο της Δυτικής Θράκης, εκδιώκοντας τα βουλγαρικά στρατεύματα.

Όμως δυστυχώς και πάλι για μας, οι Μεγάλες Δυνάμεις επιβάλλουν για μια ακόμα φορά τη θέλησή τους και με τη Συνθήκη του Βουκουρεστίου του Αυγούστου του 1913 χαρίζουν στην κυριολεξία τη Θράκη και πάλι στους Βουλγάρους.

Η Θράκη καταδικάζεται, παντελώς, άδικα σε νέα επτάχρονη (7) υποδούλωση και τα χρόνια που ακολουθούν μεταξύ 1913 - 1919 σημαδεύονται για την περιοχή από μια συστηματική προσπάθεια των Βουλγάρων να οριστικοποιήσουν την κατάληψη της και να την μετατρέψουν σε πλήρη βουλγαρική προσάρτηση.

Προσωρινά τότε Έλληνες και Μουσουλμάνοι κάτοικοι της Θράκης εξεγείρονται και κηρύσσουν την Αυτονομία της περιοχής με έδρα την Κομοτηνή, πολύ γρήγορα όμως οι μουσουλμάνοι υποχωρούν, η εξέγερση καταστέλλεται άμεσα, η βουλγαρική διοίκηση όμως βρίσκει αφορμή και εφαρμόζει μια εξοντωτική πολιτική διώξεων κατά του ελληνικού πληθυσμού. Αδειάζει τότε ολοκληρωτικά η Θράκη και η Κομοτηνή από το ελληνικό στοιχείο, διωκόμενο συστηματικά από τις βουλγαρικές αρχές. Κλείνουν σχολεία και εκκλησίες διώκουν επαγγελματίες, αρπάζουν περιουσίες.

Χαρακτηριστικά έχει καταγραφεί, ότι μέχρι τον Νοέμβριο του 1914 δεν είχαν απομείνει στην Κομοτηνή παρά μόνο δύο ελληνικές οικογένειες που είχαν μάλιστα και Αυστριακή Υπηκοότητα.

Για να εδραιωθεί μάλιστα στον χώρο αυτό, η υστερόβουλη Βουλγαρία εισέρχεται και στον Α' Παγκόσμιο Πόλεμο στο πλευρό της Γερμανίας - Αυστρουγγαρίας, αφού προηγουμένως της είχαν υποσχεθεί περισσότερα εδάφη σε Θράκη και Μακεδονία.

Ευτυχώς όμως με το τέλος του Πολέμου και την ήττα της Γερμανίας - Αυστρουγγαρίας και των συμμάχων τους Βουλγαρίας και Τουρκίας, η Ελλάδα που εν τω μεταξύ, είχε συμμετάσχει από τον Νοέμβριο του 1916 στο πλευρό της Αντάντ, καταλαμβάνει με τα στρατεύματά της και πάλι όλη την περιοχή της Ανατολικής Μακεδονίας, ενώ ταυτόχρονα γαλλικά και αγγλικά στρατεύματα καταλαμβάνουν την περιοχή της Θράκης, παράλληλα όμως με βουλγαρικές δυνάμεις, που διατηρήθηκαν στην περιοχή, αφού η πονηρή Βουλγαρία είχε ήδη προλάβει να ζητήσει ανακωχή, που υπογράφτηκε στις 17 Σεπτεμβρίου 1918 στη Θεσσαλονίκη και κυρώθηκε αργότερα το 1919 στο Νεϊγύ της Γαλλίας, θέτοντας ένα οριστικό τέλος στις διαχρονικές βλέψεις της πάνω από εδάφη της Δυτικής Θράκης.

Με τη συνθήκη αυτή η Βουλγαρία εκχωρούσε την περιοχή που κατείχε από το 1913 στις Συνασπισμένες Συμμαχικές Δυνάμεις της Αντάντ και αναγνώριζε επισήμως πλέον κάθε απόφαση που θα έπαιρναν οι Σύμμαχοι γι' αυτή την περιοχή.

Και ενώ μετά από όλα αυτά τα παραπάνω συμβάντα, διαφαίνονταν να είναι ανοιχτός ο δρόμος για την Ένωση της Θράκης στον κορμό της Ελλάδος, ξαφνικά οι Ευρωπαίοι μας σύμμαχοι αποφάσισαν να προσδιορίσουν τα εδάφη αυτά από τον Νέστο μέχρι τον ποταμό Έβρο ως προσωρινή διοικητική περιοχή με την προσωνυμία "Διασυμμαχικό κράτος της Δυτικής Θράκης" ο τρόπος δε διοίκησής του καθορίστηκε με Διάγγελμα του Αρχιστρατήγου των Συμμαχικών Δυνάμεων Ανατολής Φρανσαί ντ' Εσπεραί ο οποίος και όρισε ως αντιπρόσωπό του τον Γάλλο Στρατηγό Σαρπύ, με έδρα την Κομοτηνή και με τη δυνατότητα Ελλάδα και Βουλγαρία να ορίσουν από έναν αντιπρόσωπό τους στη Διοίκηση Σαρπύ.

Είναι ακριβώς ο χρόνος που ο πρωθυπουργός της Ελλάδος Ελευθέριος Βενιζέλος βρίσκεται στο Παρίσι στη Συνδιάσκεψη για την Ειρήνη που άρχισε στα μέσα του 1919 και έχει ως σκοπό πλέον να πετύχει στο διπλωματικό πλέον πεδίο ότι καλύτερο για την πατρίδα. Δίπλα του έχει ως αντιπρόσωπο της κυβέρνησης για τα ζητήματα της Θράκης τον έμπιστό του Χαρίσιο Βαμβακά.

Αμέσως αντιλαμβάνεται το πόσο μεγάλη σημασία θα έχει για την ελληνική υπόθεση το να διοριστεί σαν αντιπρόσωπος στη Διοίκηση της Θράκης, ένας ικανός και δοκιμασμένος διπλωματικός χειριστής, που να ξέρει να προασπίσει σε τοπικό επίπεδο τα ελληνικά συμφέροντα στη Θράκη και γι' αυτό διορίζει στις 29 Σεπτεμβρίου 1919 το Βαμβακά, αντιπρόσωπο της ελληνικής κυβέρνησης στη "Διασυμμαχική Θράκη" δίπλα στον στρατηγό Σαρπύ.

Ο Χαρίσιος Βαμβακάς (1872 - 1952) καταγόμενος από πλούσια οικογένεια της Κοζάνης, σπούδασε Νομικά στη Γενεύη, όπου και ζυμώθηκε, στα φοιτητικά του χρόνια, με πολιτικά και κοινωνικά ρεύματα των νέων της Ευρώπης. Τελειώνοντας τις σπουδές του γυρίζει πίσω στην Κοζάνη, περιοχή που είναι ακόμα υπό την Οθωμανική Αυτοκρατορία, αλλά τελικά αποφασίζει να εγκατασταθεί στην Κωνσταντινούπολη, όπου ασκεί την Δικηγορία. Γρήγορα γίνεται γνωστό το όνομά του στην ομογένεια της Πόλης και το Πατριαρχείο, ασχολείται με την πολιτική, έχει φιλοδοξίες, γι' αυτό και το 1909 επιστρέφει στην Κοζάνη και εκλέγεται τοπικός βουλευτής στον Οθωμανική Βουλή.

Ως βουλευτής πλέον στην Κωνσταντινούπολη, δραστηριοποιείται σημαντικά, πρωταγωνιστεί και υπερασπίζεται με θέρμη, μαζί και με άλλους Έλληνες βουλευτές της οθωμανικής Βουλής τα δικαιώματα των Ελλήνων ομογενών.

Οι δραστηριότητες του αυτές προκαλούν το Κίνημα των Νεοτούρκων, συγκρούεται με τις Εθνικιστικές τους επιδιώξεις, δημιουργεί σοβαρές εχθρότητες, κινδυνεύει η ζωή του και γι' αυτό αναγκάζεται να επιστρέψει στην ελεύθερη Ελλάδα και ασχολείται με την πολιτική στην υπηρεσία του Βενιζέλου.

Τελικώς οι Νεότουρκοι καταφέρνουν να τον δικάσουν ερήμην, σε οθωμανικό δικαστήριο και να τον καταδικάσουν σε θάνατο στα 1914.

Με την απελευθέρωση της Μακεδονίας και της Θεσσαλονίκης το 1912 ο Βαμβακάς εκδίδει στη Θεσσαλονίκη τη Γαλλόφωνη εφημερίδα "Τριμπούν" με κύριο και βασικό στόχο την ενημέρωση της διεθνούς κοινής γνώμης, πάνω στα σοβαρά προβλήματα της Θράκης, καθώς η ξένη προπαγάνδα οργίαζε τότε σε βάρος της χώρας μας.

Αξιολογώντας ο Βενιζέλος όλη αυτή την πορεία του Βαμβακά, αποφασίζει να τον χρησιμοποιήσει πιο ενεργά στον διπλωματικό στίβο.

Αρχικά τον επιφορτίζει με πολύ σοβαρές διπλωματικές αποστολές σε διάφορες ευρωπαϊκές πρωτεύουσες (Παρίσι, Λονδίνο, Πετρούπολη) και στη συνέχεια όπως αναφέραμε τον διορίζει αντιπρόσωπο της ελληνικής κυβέρνησης στη Διασυμμαχική Διοίκηση της Θράκης, δίπλα στον Γάλλο στρατηγό Σαρπύ.

Ευτυχής συγκυρία υπήρξε το γεγονός ότι ο Σαρπύ, γνώριζε τον Χαρίσιο Βαμβακά νωρίτερα από την Θεσσαλονίκη, ως εκδότη Γαλλόφωνης εφημερίδας, από την εποχή που ο Γάλλος στρατηγός υπηρετούσε εκεί ως Αρχηγός του Επιτελείου των Συμμαχικών Δυνάμεων της Ανατολής, με αρχιστράτηγο τον επίσης Γάλλο Φρανσαί ντ΄Εσπεραί και είχε αναγνωρίσει από τότε τις ικανότητες του και είχε κερδίσει ο Βαμβακάς την εμπιστοσύνη του.

Αυτή η γνωριμία λειτούργησε από την αρχή πολύ θετικά, βοήθησε τα μέγιστα στις σχέσεις τους και διευκόλυνε πραγματικά το δύσκολο έργο που αναλάμβανε ο Βαμβακάς στον ευαίσθητο χώρος της Θράκης.

Έτσι από την πρώτη στιγμή της παρουσίας του στη Θράκη αρχίζει και υλοποιείται μυστικά ένα συγκεκριμένο σχέδιο αλλαγής της πληθυσμιακής σύνθεσης, με τον επαναπατρισμό όλων των διωχθέντων Ελλήνων κατά την περίοδο της βουλγαρικής κυριαρχίας.

Μερόνυχτα ολόκληρα σιδηροδρομικοί συρμοί μεταφέρουν πίσω στη Θράκη οικογένειες που είχαν ξεσπιτωθεί.

Έτσι σιγά - σιγά άρχισε να ξανανθίζει η ελληνική ζωή στις πόλεις και τα χωριά της Θράκης. Ανοίγουν και πάλι τα ελληνικά σχολεία και οι ορθόδοξες ελληνικές εκκλησίες και με γρήγορο ρυθμό στελεχώνεται η Δημόσια Διοίκηση και η Δημόσια Υγεία.

Η εγγονής του Βαμβακά κ. Καλλιόπη Παπαθανάση - Μουσιοπούλου στο βιβλίο της "Η απελευθέρωση της Δυτ. Θράκης" έχει περισώσει και αναφέρει αρκετά ονόματα Κομοτηναίων που ευθύς μόλις επέστρεψαν στην Κομοτηνή, επιστρατεύτηκαν από τον Βαμβακά, για να βοηθήσουν στο έργο της περίθαλψης και της αποκατάστασης όλων των επανερχομένων.

Μέσα σε ελάχιστο χρόνο, άλλαξε άρδην η εικόνα της Θράκης. βοηθούσης και της γαλλικής διοίκησης Σαρπύ.

Είναι χαρακτηριστικό το γεγονός ότι κάθε φορά που Βούλγαροι και Οθωμανοί εκπρόσωποι κατηγορούσαν τον Έλληνα εκπρόσωπο, για παρεμβάσεις και παράνομες δραστηριότητές του, ο Γάλλος Διοικητής Σαρπύ απαντούσε με την φράση: "Μεσιέ Βαμβακάς ε μον αμί" (ο κος Βαμβακάς είναι φίλος μου) και τους αποστόμωσε εξαρχής, δείχνοντας ξεκάθαρα τις προθέσεις του.

Έτσι μέσα στο πρώτο δίμηνο από την εγκατάστασή του στην Κομοτηνή, ο Βαμβακάς ζήτησε από τον Στρατηγό Σαρπύ και απέσπασε την έγκρισή του, για τη συγκρότηση 15μελούς Ανωτάτου Πολιτικού και Γνωμοδοτικού Συμβουλίου από αντιπροσώπους του Θρακικού πληθυσμού, με αναλογική εκπροσώπηση και την ανάδειξη επίσης πολιτικού διοικητή, με βοηθητικό ρόλο, δίπλα στην Στρατιωτική Διοίκηση του Γάλλου στρατηγού Σαρπύ.

Η σύνθεση του Συμβουλίου απαρτίζονταν από πέντε (5) Έλληνες, πέντε (5) Οθωμανούς, δύο (2) Βουλγάρους και από έναν (1) Αρμένιο, έναν (1) Ισραηλίτη και έναν (1) Λεβαντίνο.

Η εκλογή Έλληνα προέδρου στο Ανώτατο αυτό Συμβούλιο, ήταν για τον Βαμβακά ζήτημα πάρα πολύ σημαντικό, τόσο σε διεθνές επίπεδο, όσο και σε τοπικό, διότι από το πρόσωπο που θα εκλέγονταν θα διαφαίνονταν και οι διαθέσεις του Θρακικού Πληθυσμού υπέρ της ελληνικής ή άλλης κυριαρχίας στη Θράκη και συνεπώς έλαβε το χαρακτήρα Δημοψηφίσματος μεγάλη σημασία επίσης, η εκλογή προέδρου είχε και για τον Γάλλο στρατιωτικό διοικητή.

Έτσι για τον Βαμβακά και την ελληνική πλευρά η εκλογή Έλληνα προέδρου του Ανωτάτου αυτού Συμβουλίου ήταν πλέον ζωτικής σημασίας για τα ελληνικά συμφέροντα και θα διευκόλυνε πολύ σημαντικά το έργο του Βενιζέλου στη συνεχιζόμενη διάσκεψη Ειρήνης στο Παρίσι για το μέλλον της περιοχής.

Η όλη διαδικασία της εκλογής, ήταν μια δύσκολη υπόθεση, εξαιτίας και της λυσσαλέας αντίδρασης των Βουλγάρων, αλλά και των φανατικών Νεοτούρκων, που ήθελαν ως πρόεδρο τον Βούλγαρο Γκεωργήεφ.

Ο Βαμβακάς εργάστηκε παρασκηνιακά αλλά και διπλωματικά και κατάφερε να εξασφαλίσει τις ψήφους δύο (2) μετριοπαθών, από τους πέντε Οθωμανούς αντιπροσώπους, αλλά και τους Αρμένιο, Λεβαντίνο και Ισραηλίτη εκπροσώπους, οι οποίοι αποδέχθηκαν να στηρίξουν την υποψηφιότητα του Έλληνα εκπροσώπου.

Την θετική τελικά έκβαση της όλης διαδικασίας εκλογής βοήθησε και η επιλογή ως υποψηφίου του Εμμανουήλ Δουλά από το Καραγάτς της Ανατολικής Θράκης, ο οποίος παράλληλα με την ελληνική διατηρούσε και την γαλλική υπηκοότητα, γεγονός που λειτούργησε πολύ θετικά και για τον Γάλλο Διοικητή Σαρπύ.

Η ψηφοφορία για την ανάδειξη του προέδρου του Ανωτάτου Συμβουλίου Θράκης, που διεξήχθη την Κυριακή 4 Απριλίου 1920, ο Έλληνας υποψήφιος Εμμανουήλ Δουλάς εκλέχτηκε πανηγυρικά λαμβάνοντας δέκα (10) από τις δεκαπέντε (15) ψήφους των μελών του Συμβουλίου.

Το αποτέλεσμα της εκλογής του Έλληνα ως προέδρου, χαρακτηρίζεται αμέσως ως επιτυχία αποφασιστικής σημασίας, που κοινοποιείται πάραυτα στον Έλληνα Πρωθυπουργό.

Ο Βενιζέλος στο Παρίσι, ενημερώνει τους συμμάχους για τα συμβαίνοντα στη Θράκη και όλοι πα αναγνωρίζουν, ότι η ποσοτική και ποιοτική υπεροχή του Ελληνισμού στη Δυτική Θράκη, είναι γεγονός αναμφισβήτητο.

Έτσι αυτή η εκφρασμένη πλέον προτίμηση των κατοίκων της Θράκης υπέρ της Ελλάδος, είναι που θα παίξει, ένα μήνα αργότερα τον κυρίαρχο ρόλο στην απόφαση των Συμμάχων για οριστική παραχώρηση της Δυτικής Θράκης στην Ελλάδα.

Πράγματι μετά από σαράντα ημέρες διπλωματικού αγώνα στο Παρίσι, ο πρωθυπουργός Ελευθέριος Βενιζέλος πετυχαίνει τη σύμφωνη γνώμη των Μεγάλων Δυνάμεων και Συμμάχων, την παραχώρηση ολόκληρης της Δυτικής Θράκης στον κορμό της Ελλάδος.

Τα ξημερώματα της 14ης Μαΐου 1920, ο ελληνικός στρατός εισέρχεται θριαμβευτικά και καταλαμβάνει διαδοχικά όλες τις πόλεις της Δυτικής Θράκης.

Οι Θρακιώτες υποδέχονται με λουλούδια, πανηγυρισμούς και γαλανόλευκες σημαίες, τον Ελληνικό Στρατό.

Οι σκηνές που εκτυλίσσονται είναι απερίγραπτες. Ο ενθουσιασμός είναι ξέφρενος. Ένα όνειρο έξι (6) ολόκληρων αιώνων άσβεστης ελπίδας, γίνεται ζωντανή πραγματικότητα.

Η Θράκη είναι πλέον ελεύθερη, 14 Μαΐου 1920!

Η Κομοτηνή τιμά τον Χαρίσιο Βαμβακά, τιμά και δεν ξεχνά τον άνθρωπο που αγωνίστηκε τόσο πολύ για την Ελευθερία της και αυτό το δείχνει με την προτομή του που στολίζει και θα στολίζει για πάντα την πλατεία της πόλης.