Στο ξεκίνημα μιας νέας σχολικής χρονιάς

Μια καινούργια σχολική χρονιά ξεκινάει για τη μαθητιώσα νεολαία, με ελπίδες, όνειρα και καλή διάθεση για κάτι καλύτερο στη ζωή τους.

Μαθητές και δάσκαλοι ξεκούραστοι πλέον από τις θερινές διακοπές τους, επανέρχονται στα σχολεία και τα θρανία, σε μια μεγαλύτερη τάξη, υπάρχουν βέβαια και τα πρωτάκια, για μια νέα προσπάθεια, που θα διαρκέσει καλώς εχόντων των πραγμάτων, ολόκληρη τη νέα σχολική χρονιά.

Όπως κάθε αρχή, έτσι και η φετινή χρονιά φέρνει και κάτι καινούριο, κάτι διαφορετικό, γιατί αλλοίμονο αν δεν συνέβαινε ούτε αυτό.

Θα μπορούσε να ισχυριστεί κάποιος, ότι για τη φετινή σχολική χρονιά, δεν ισχύει απόλυτα η παροιμία «Κάθε πέρυσι και καλύτερα», μια και σύμφωνα με τις εξαγγελίες του Υπουργείου Παιδείας, δρομολογούνται σημαντικές αλλαγές, τόσο σε εκπαιδευτικό προσωπικό, δασκάλους και καθηγητές με μαζικούς διορισμούς δέκα χιλιάδων περίπου, όσο και όσο και σε σημαντικές διδακτικές καινοτομίες, όπως ο εξοπλισμός των σχολικών μονάδων με διαδραστικούς πίνακες, η εισαγωγή του ψηφιακού σχολείου και των φροντιστηρίων, αλλά και άλλες καινοτομίες και ρυθμίσεις που έχουν σχέση με τη διαβίωση των μαθητών και την εν γένει συμπεριφοράς τους μέσα στους σχολικούς χώρους, όσο και την πλήρη απαγόρευση της χρήσης κινητών τηλεφώνων μέσα στις σχολικές αίθουσες.

Το εγχείρημα βέβαια είναι δύσκολο μεν, αλλά αναγκαίο, όπως διαπιστώνεται και από αντίστοιχες αποφάσεις πολλών χωρών που προχωρούν σε ανάλογες ρυθμίσεις. Η εξάρτηση των παιδιών και των εφήβων είναι τόσο μεγάλη, αλλά και παθολογική, σε πολλές περιπτώσεις, συνήθεια και μόνο ο χρόνος, η συνέπεια και κυρίως η συμφωνία «κυριών» των παραγόντων της εκπαίδευσης, μαθητών και δασκάλων, θα δείξει πως και πόσο θα περπατήσει, η υλοποίηση αυτής της απαγόρευσης.

Φαίνεται όμως ότι με τιμωρίες και αποβολές ή απομακρύνσεις μαθητών από το σχολείο τους δεν μπορεί να είναι αποτελεσματική, ούτε πολύ περισσότερο βέβαια με την παρουσία της Αστυνομίας.

Χρειάζεται οπωσδήποτε η συναίνεση της μαθητικής κοινότητας, γι' αυτό και πρέπει να προηγηθεί πειστική ενημέρωση των παιδιών. Σίγουρα δεν πρέπει με κανένα τρόπο αυτό να οδηγήσει σε ρήξη μεταξύ μαθητών και δασκάλων, καθηγητών. Αυτό πρέπει να διαφυλαχθεί ως κόρη οφθαλμών.

Το καλό κλίμα μέσα στο σχολείο, η παιδαγωγική και διδακτική σχέση δασκάλων, μαθητών μπορεί και πρέπει να διευκολύνει τη λύση του οποιοδήποτε προβλήματος. Η θετική στάση και η συναίνεση γονιών, αλλά και θεσμικά του συλλόγου γονέων και μαθητών του σχολείου, μπορεί να παίξει καθοριστικό ρόλο στην επιτυχία του εγχειρήματος.

Όλα αυτά βέβαια που αναφέρθηκαν, δεν αρκούν για να αλλάξουν τη συνολική εικόνα του σημερινού σχολείου. Ούτε τα πράγματα είναι ιδανικά, με το ξεκίνημα της σχολικής χρονιάς, άλλωστε κανείς δεν το ισχυρίζεται αυτό, ούτε όμως είναι και τραγικά, από πλευράς υποδομών, όπως, κάποια άλλη άποψη υποστηρίζει. Η αλήθεια βρίσκεται κάπου στη μέση, από την άποψη ότι σ’ ένα ζωντανό οργανισμό, όπως είναι το σχολείο και ελλείψεις θα υπάρχουν και προβλήματα καθημερινά θα ανακύπτουν. Από το καλό υπάρχει πάντα το καλύτερο και συνεπώς και καλύτερες υποδομές απαιτούνται και περισσότερα κονδύλια και την Παιδεία χρειάζονται, αλλά και περισσότεροι εκπαιδευτικοί πάντοτε είναι αναγκαίοι.

Η κρίση του σχολείου σήμερα
Όμως το πρόβλημα της Εκπαίδευσης και της Παιδείας μας, γενικότερα σήμερα, δεν είναι μόνο πρόβλημα ποσοτικό, δεν είναι μόνο πρόβλημα αριθμών. Το πρόβλημα των σχολείων μας, στην Πρωτοβάθμια και τη Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση, εδώ και χρόνια τώρα, είναι κυρίως πρόβλημα ποιότητας του παραγόμενου εκπαιδευτικού και παιδαγωγικού τους έργου.

Και αυτή η ποιότητά τους αφορά τόσο στο γνωστικό μέρος, δηλαδή, τι γνώσεις μεταδίδει, πώς τις μεταδίδει, αλλά και πόσο χρήσιμες είναι για τα παιδιά και τη ζωή τους, όσο βέβαια και στον παιδαγωγικό τους ρόλο. Ασκούν τον παιδαγωγικό τους ρόλο, όπως ορίζει το Σύνταγμα, οι εκπαιδευτικοί μας και πόσο το σχολείο σήμερα επηρεάζει, διαπαιδαγωγεί και διαμορφώνει τον χαρακτήρα των παιδιών;

Όλοι ομολογούν ότι παρά, τις σημαντικές αλλαγές του σε επίπεδο υποδομών, αλλά και δυνατοτήτων καλύτερου προσδοκώμενου εκπαιδευτικού έργου, το σχολείο σήμερα έχει εξελιχθεί σ’ ένα φορέα που δεν μορφώνει, δεν διαπαιδαγωγεί, δεν έχει ανθρωπιστικό προσανατολισμό, με τη συνευθύνη και άλλων κοινωνικών φορέων, όπως π.χ. η οικογένεια, αλλά εκδίδει μόνο «τίτλους» και αυτούς εν πολλοίς, χωρίς αντίκρισμα, έξω στην κοινωνία.

Η αλήθεια λοιπόν είναι, ότι το σημερινό σχολείο, όπως δηλαδή διαμορφώθηκε και λειτούργησε όλα αυτά τα χρόνια της Μεταπολίτευσης και συγκεκριμένα μετά το 1981 και την αλλαγή, χωρίς Αξιολόγηση των εκπαιδευτικών και του έργου τους, χωρίς αξιοκρατία στις επιλογές και τη στελέχωση της διοίκησης, χωρίς ιεραρχία, με την ήσσονα προσπάθεια στους χώρους εργασίας, να αμείβεται το ίδιο με την φιλότιμη προσπάθεια και με σαφή προσανατολισμό όλων, γονιών παιδιών - μαθητών, αλλά και της κοινωνίας γενικότερα, να είναι η απόκτηση ενός πτυχίου και μόνο, οπουδήποτε στο εξωτερικό και με οποιονδήποτε τρόπο, καθιστώντας έτσι στην πράξη όλο το θεσμό του σχολείου ως ένα μεταβατικό και μόνο στάδιο και μέσον αυτής της στόχευσης.

Έτσι το σχολείο έχασε προοδευτικά τον παιδαγωγικό του ρόλο, αλλά και οι εκπαιδευτικοί με τη σειρά τους, έχασαν την αίγλη τους ως παιδαγωγοί και διαμορφωτές των νέων και της κοινωνίας γενικότερα.

Όπως ευφυώς λέει ο λαός «γεμίσαμε πτυχία», αποκτήσαμε διδακτορικά, αλλά κοντεύουμε ως κοινωνία να χάσουμε την ανθρωπιά μας, δεν επικοινωνούμε μεταξύ μας, δεν καλημερίζουμε τον γείτονα, δεν ενδιαφερόμαστε πλέον για τον διπλανό μας, είμαστε μια κοινωνία της μη επικοινωνίας, χωρίς ανθρωπισμό και αξίες. Το ατομικό συμφέρον και η υλιστική αντίληψη των νέων για τη ζωή κυριαρχούν στην καθημερινότητά μας. Γίναμε μια κοινωνία παρά πολύ παραβατική και οι κλοπές, οι απάτες, οι ληστείες, η ενήλικη αλλά και η ανήλικη εγκληματικότητα, η ενδοοικογενειακή βία, αποκτούν καθημερινά και μεγαλύτερη αγριότητα.

Νέοι άνθρωποι, οικογενειάρχες και με παιδιά, χωρίς σοβαρή αιτία βιαιοπραγούν στους δρόμους, σε βάρος άτυχων συνανθρώπων μας Γάλλων, Ελληνοκαναδών και τους στέλνουν, βαριά τραυματισμένους στα Νοσοκομεία μόνο και μόνο επειδή τους ενόχλησε η παρουσία τους.

Άνθρωποι επιστήμονες με μεταπτυχιακά και διδακτορικά, με θαυμάσια επαγγελματική καριέρα που θα ζήλευε ο καθένας, μεταμορφώνονται ξαφνικά σε εγκληματίες, αδιαφορώντας για την ανθρώπινη ζωή και την αξία της.

Τελευταία και η παιδική και εφηβική παραβατικότητα, μέσα κι έξω από τα σχολεία έχει ξεπεράσει πλέον τα ανεκτά όρια και τείνει να εξελιχθεί σε κοινωνικό εφιάλτη, που στην πορεία του, αν δεν αντιμετωπιστεί σοβαρά από την πολιτεία και τους κοινωνικούς θεσμούς, την οικογένεια και το σχολείο, θα έχει πολύ οδυνηρή κατάληξη, όπως το φανταζόμαστε όλοι.

Δυστυχώς βλέπουμε καθημερινά να συλλαμβάνονται ανήλικα παιδιά με τους γονείς τους για επικίνδυνη παραβατικότητα.

Η κρίση του οικογενειακού θεσμού και η ενδοοικογενειακή βία που και αυτή διογκώνεται καθημερινά, δείχνει ξεκάθαρα τα προβλήματα που αντιμετωπίζουμε ως κοινωνία.

Οι παρεμβάσεις της Αστυνομίας προσωρινά μπορεί να αντιμετωπίζουν αυτά τα προβλήματα, αλλά δεν μπορούν να τα θεραπεύσουν. Όλα είναι τελικά θέμα έλλειψης Παιδείας και όπως υποστηρίζει και ο κυνικός στο «Βήμαgazino» «Κακομαθημένοι γονείς, κακομαθημένα παιδιά» και πάει λέγοντας…

Ανάγκη επαναπροσδιορισμού του ρόλου του σχολείου
Όλα όσα περιγράψαμε πιο πάνω συνηγορούν στην επείγουσα ανάγκη να επαναπροσδιοριστεί στην πράξη ο ρόλος και οι στόχοι των υποχρεωτικής εκπαίδευσης, δημοτικό και γυμνάσιο. Χρειάζεται να αλλάξει η εικόνα των σχολείων μας.

Για το σημερινό λύκειο, επιτρέψτε μου να μεταφέρω τα λόγια του καθηγητή Γ. Μπαμπινιώτη, όπου περιέχονται στην εφημερίδα «Βήμα της Κυριακής» 11/2/2024 με θέμα: «Λύκειο να ξαναγίνει σχολείο…», «Ακούμε συνεχώς και παραπέμπουμε στην Παιδεία για τη λύση παντός προβλήματος. Ποια Παιδεία λοιπόν; Ας συνειδητοποιήσουμε ότι το Λύκειο, η κορύφωση της Σχολικής Εκπαίδευσης έχει αχρηστευθεί ως παιδευτικός παράγων και λειτουργεί οιονεί σαν «άτυπο φροντιστήριο και μάλιστα αναξιόπιστο στην αίσθηση των μαθητών και των γονιών». Και συνεχίζει ο κος Μπαμπινιώτης:«Είναι πράγματι πλέον θέμα παιδείας, αλλά με διαφορετικό νόημα. Παιδεία, ως επανόδου της σχολικής εκπαίδευσης στον σκοπό για τον οποίο δημιουργήθηκε, να υπηρετεί τη χρήσιμη γνώση, την καλλιέργεια της σκέψης, την κριτική ικανότητα, τη μόρφωση υπεύθυνων πολιτών, την κοινωνική ευαισθησία των μαθητών…».

Η Παιδεία μας πρέπει να προσαρμοστεί στις απαντήσεις του σύγχρονου κόσμου με ευέλικτα και σύγχρονα εκπαιδευτικά προγράμματα, που μπορούν, σε βάθος χρόνου, να αλλάξουν την εικόνα των σχολείων μας και να προσδώσουν στην Παιδεία μας άλλη προοπτική. Η κατάργηση των πανελλαδικών εξετάσεων και η καθιέρωση του ακαδημαϊκού απολυτηρίου, όπως προτείνει ο κος Μπαμπινιώτης είναι λύσεις προς την σωστή κατεύθυνση. Όμως αυτές οι αλλαγές απαιτούν, σωστό προγραμματισμό, εθνική και πολιτική συνεννόηση και διαχρονικότητα στην εφαρμογή τους και όχι ράβε - ξήλωνε όπως το κάνουμε εμείς, εδώ και χρόνια, στη χώρα μας.

Είναι ενδιαφέρον να αναφερθούμε, ευκαιριακά στο φιλανδικό μοντέλο εκπαίδευσης που εντυπωσιάζει με τις επιδόσεις του τα τελευταία αρκετά χρόνια. Από το 2003 και μετέπειτα οι Φιλανδοί 15χρονοι μαθητές πρωτεύουν μεταξύ των ευρωπαϊκών χωρών, στο διεθνή διαγωνισμό PIZAτου Ο.Ο.Σ.Α. που εξετάζει κάθε τρία χρόνια το επίπεδο και την επίδοση των μαθητών του γυμνασίου, στη γλώσσα, τα μαθηματικά και τις φυσικές επιστήμες, ενώ αντίθετα τα αντίστοιχα Ελληνόπουλα καταλαμβάνουν συνήθως τις τελευταίες.

Με αφορμή το γεγονός αυτό που έχει δημιουργήσει θετικές εντυπώσεις μεταξύ των ευρωπαϊκών χωρών, το φιλανδικό Υπουργείο Παιδείας το 2004 (εφημερίδα «Καθημερινή» 12-12-2004) είχε κάνει την παρακάτω ανακοίνωση, που αξίζει να τη μνημονεύσουμε ακόμα και σήμερα, μήπως και παραδειγματιστούμε. «Δεν υπάρχουν μυστικά για την επιτυχία μας», λέει το Υπουργείο Παιδείας της Φιλανδίας. «Από τη δεκαετία του ‘70 συναποφασίσαμε όλοι, κόμματα και φορείς να προχωρήσουμε σε ριζικές αλλαγές στο εκπαιδευτικό μας σύστημα. Στη χώρα μας σεβόμαστε πραγματικά την Εκπαίδευση και επενδύουμε σ’ αυτήν. Υπάρχει μια συνέχεια του εκλογικού συστήματος ανεξαρτήτως των κυβερνητικών αλλαγών στην κορυφή του Υπουργείου Παιδείας.

Η Παιδεία και το εκπαιδευτικό σύστημα είναι εθνική υπόθεση, έχει αναχθεί σε αγαθό υψίστης σημασίας, χαρακτηρίζεται δε από συνέπεια και συνέχεια, ανεξάρτητα από κυβερνητικές αλλαγές, είτε στο αρμόδιο Υπουργείο Παιδείας, είτε στην κυβέρνηση.

Στην κορυφή του εκπαιδευτικού συστήματος λειτουργεί το Εθνικό Συμβούλιο Παιδείας που χαράσσει τις βασικές κατευθυντήριες γραμμές της εκπαίδευσης σε συνεργασία με την εκπαιδευτικό κοινότητα και κανείς δεν αμφισβητεί τις αποφάσεις του. Η πλειοψηφία των εκπαιδευτικών κατέχουν μεταπτυχιακούς τίτλους σπουδών και αξιολογούνται για το έργο τους.

Οι μαθητικές κοινότητες δεν ασχολούνται με καταλήψεις, ούτε με βανδαλισμούς των σχολείων τους, αλλά μόνο με την ποιοτική αναβάθμιση των σπουδών τους και πάντοτε έξω από κομματικές σκοπιμότητες…».

Η κοινωνία σήμερα έχει ανάγκη από ένα σχολείο, που να προβάλλει και να αναδεικνύει αξίες της ανθρωπιστικής παιδείας, με κεντρικό της πυρήνα δράσης τον άνθρωπο, τον εξελισσόμενο άνθρωπο τον μαθητή. Να καλλιεργεί τον εσωτερικό του κόσμο, να διαπλάθει και να ισχυροποιεί τον ηθικό χαρακτήρα του και την προσωπικότητά του και να ενδιαφέρεται, πρωτίστως για την χαρά και την ψυχική του ισορροπία, να προωθεί και να ενθαρρύνει την ευγενική άμιλλα και τη συνεργασία των μαθητών σε δράσεις ομαδικές που να προάγουν την ομαδικότητα, τις διαπροσωπικές σχέσεις και να περιορίζουν και να τιθασεύουν τον ατομικό ανταγωνισμό και τις εγωκεντρικές νοοτροπίες των παιδιών. Μέσα σ’ ένα τέτοιο σχολικό περιβάλλον ακόμα και οι αδύνατοι ή και οι ατίθασοι και παραβατικοί μαθητές βρίσκουν τον ρόλο τους, αρκεί να γίνεται η σχετική προσπάθεια.

Πρέπει συνεπώς το σημερινό - αυριανό σχολείο να εναρμονίσει τους στόχους του μ’ αυτή την κοινωνική αναγκαιότητα και να αναδείξει, πέρα από τον γνωστικό και τον κοινωνικό του ρόλο.

Ο Όσκαρ Ουάιλντ λέει ότι «ο καλύτερος τρόπος να κάνουμε ένα παιδί καλό, είναι να το κάνουμε χαρούμενο και ευτυχισμένο».

Ο δάσκαλος πρωταγωνιστής στην αλλαγή της εικόνας του σχολείου
Δεν υπάρχει καμιά αμφιβολία ότι η προσωπικότητα του δασκάλου - καθηγητή είναι αυτή που μπορεί να αλλάξει σταδιακά την εικόνα των σχολείων. Ο δάσκαλος είναι αυτός που παίζει τον σημαντικότερο ρόλο στην διαδικασία της μάθησης. Είναι το κεντρικό πρόσωπο, ο καταλυτικός παράγοντας στη σχολική αγωγική διαδικασία, στην πολυσήμαντη υπόθεση της Αγωγής και της μόρφωσης του παιδιού.

Από τις ικανότητες και δεξιότητες του δασκάλου, την αξιοσύνη με την οποία επιτελεί το εκπαιδευτικό του έργο, εξαρτάται η επιτυχία ή η αποτυχία ακόμα και του καλύτερα δομημένου εκπαιδευτικού προγράμματος.

Η διδασκαλία κατά βάθος είναι αρετή, είναι πάθος, είναι διάθεση, είναι τελικά και ταλέντο, πέρα από τυπικά προσόντα και πτυχία. Ένας δάσκαλος λειτουργός, με τέτοια στοιχεία, μπορεί γρήγορα να δημιουργήσει ευχάριστο κλίμα μέσα στην τάξη.

Το παιδαγωγικό κλίμα που διαμορφώνεται σε κάθε στιγμή της διδασκαλίας, είναι αυτό που αποδίδει το μεγαλύτερο εκπαιδευτικό αποτέλεσμα.

Ο δάσκαλος που θα ανακαλύψει το «διαμαντάκι» που κρύβει μέσα του κάθε μαθητής, έλεγε ένας παιδαγωγός καθηγητής, είναι αυτός που εξασφαλίζει και τη συμμετοχή του μαθητή στο μάθημα.

Ειδικότερα δε στην εφηβεία που κρύβει μέσα της και κάποια επαναστατικότητα ή και αμφισβήτηση, μόνο το παιδαγωγικό ταλέντο τον καθηγητή μπορεί να τον επαναφέρει στο σχολικό κλίμα της τάξης.

Σ’ ένα τέτοιο σχολείο, ο δάσκαλος παιδαγωγός αποτελεί ο ίδιος πρότυπο και παράδειγμα καλής συμπεριφοράς.

Τα παιδιά που είναι δίκαιοι, αλλά ταυτόχρονα και αυστηροί κριτές, παραδειγματίζονται από την συμπεριφορά του.

Σ’ ένα τέτοιο σχολείο ο δάσκαλος - καθηγητής γίνεται προγραμματιστής, προετοιμάζεται, γνωρίζει τι και πώς θα διδάξει κάτι καινούριο και με πια εποπτικά μέσα.

Ο δάσκαλος γίνεται καθοδηγητής, οργανώνει την εργασία στην τάξη, δραστηριοποιεί όλους τους μαθητές και τους αδύνατους, σε ατομικό και ομαδικό επίπεδο και τους καθοδηγεί στη μάθηση και την ανακάλυψη της γνώσης μέσα σ' ένα δημιουργικό, συνεργατικό και ευχάριστο σχολικό περιβάλλον.

Όταν τα παιδιά περιβάλλονται με αγάπη και εκτίμηση αποκτούν την αίσθηση ότι έχουν προσωπικότητα. Ακόμα κερδίζουν την εμπειρία της επιτυχίας, αναπτύσσουν θετική στάση για το σχολείο και την προσωπικό τους αξία, γίνονται σταδιακά πιο υπεύθυνοι και έχουν αυτοπειθαρχία. Αυτό σημαίνει αλλαγή συμπεριφοράς, αυτό σημαίνει μάθηση.

Σήμερα πια όλοι μαζί, πολιτεία, η κοινωνία ολόκληρη και οι κοινωνικοί φορείς, οι σύλλογοι γονέων και κηδεμόνων των σχολείων αλλά και κάθε γονιός μεμονωμένα να ξαναεμπιστευτούμε τους εκπαιδευτικούς και να τους στηρίξουμε όλοι μαζί να αναλάβουν τον δύσκολο, αλλά ωραίο παιδαγωγικό διδακτικό και κοινωνικό τους ρόλο έναντι των παιδιών μας.

Πρέπει όμως ταυτόχρονα να απαιτήσουμε, ως κοινωνία, από τους εκπαιδευτικούς να αναλάβουν ουσιαστικά και να ανταποκριθούν σ’ αυτόν τον σπουδαίο και ανεπανάληπτο παιδευτικό τους ρόλο.

Οι εκπαιδευτικοί οφείλουν να απαλλαγούν από τα δημοσιοϋπαλληλικά τους συμπλέγματα, να αρνούνται πεισματικά εδώ και χρόνια την αξιολόγηση του έργου τους και να κατανοήσουν, ότι η φύση της αποστολής της Παιδείας των νέων μας τους τοποθετεί στην κατηγορία των αναμορφωτών διανοουμένων και τους θέλει πρότυπα και πρωτοστάτες στην αλλαγή της κοινωνίας μας σταδιακά.

Η πολιτεία οφείλει να παρέχει στους εκπαιδευτικούς όλα τα εχέγγυα επάρκειας τους, με συνεχή επιμόρφωση, ουσιαστική ηθική και υλική - οικονομική στήριξη του έργου τους, ώστε να γίνουν πρωτοστάτες στην αλλαγή που επιθυμούμε.