Τρακατρούκηδες: Η πορεία τους μέσα στον χρόνο και η εγκατάσταση τους στη Ροδόπη

Ονοματεπώνυμα πρωτοεγκατασταθέντων στο νομό μας

Κιζδερβενιώτες - Τρακατρούκηδες - Τρακατρούκες - Ροκατζήδες: Είναι γνωστοί με τα παραπάνω ονόματα.

Πολύ συχνά στις μεταξύ τους συζητήσεις έλεγαν τη φράση "Τάκα τούκα νε μπιντούα" δηλαδή "έτσι εδώ (αυτό) δεν μπορεί να γίνει" χάρη ευφωνίας έβαλαν ύστερα από τα δύο Τ το σύμφωνο Ρ και έγινε το τράκα-τρούκα. Έτσι και αυτοί που ομιλούν τη γλώσσα αυτή, ονομάζονται "Τρακατρούκοι".

Οι πρόγονοι των Κιζδερβενιωτών μετακόμισαν από την περιοχή της Βυζαντινής Αχρίδας των Σκοπίων, είτε μόνοι τους, είτε σαν αιχμάλωτοι επί Βαγιαζήτ Α' ή επί Μωάμεθ Β' του Πορθητή περίπου το 1467. Τότε ήταν που τους εγκατέστησαν εκεί στην περιοχή της Βιθυνίας με συγκεκριμένη αποστολή να έχουν την επιστασία και να επιτηρούν τους δημόσιους δρόμους και τα μονοπάτια των βουνών της περιοχής από τους ληστές.

Γι' αυτό ο Σουλτάνος με ειδικό φιρμάνι τους έδωσε το προνόμιο της μη καταβολής φόρου, οπλοφορία όλων των κατοίκων, παραχώρηση μεγάλων εκτάσεων γης κλπ. Το Οθωμανικό κράτος επίσης υποχρεώνει φρουρά δέκα κοριτσιών και δέκα ανδρών να προστατεύουν το χάνι και τις χρηματαποστολές σε ακτίνα 30 χιλιομέτρων. Σε μια συμπλοκή κάποτε με ληστές σκοτώθηκε ένα κορίτσι φρουρός.

Έκτοτε τιμητικά λόγω θανάτου του κοριτσιού ο οικισμός ονομάστηκε Κιζ-Δερβέντ από το Κιζ (κορίτσι) και το Δερβέντ (στενό πέρασμα). Ορισμένοι τοποθετούν τις ρίζες της καταγωγής της στα χρόνια του Μεγάλου Αλεξάνδρου, όπου κατά την εκστρατεία του κατά των Περσών πολλοί Μακεδόνες έμειναν εκεί. Αυτοί στηρίζουν την άποψή τους στην ομοιότητα που έχει το καπέλο που φορούν οι Κιζδερβενιώτισσες με τη μακεδονική περικεφαλαία.

Οι κάτοικοι του Κίζδερβεντ ασχολούνταν με την σηροτροφία, την καλλιέργεια σιτηρών, την κτηνοτροφία, την παραγωγή κάρβουνου και το εμπόριο.

Μουσικά όργανα χρησιμοποιούσαν τον ζουρνά, το κλαρίνο, το νταούλι και τη γκάϊντα, τγραγουδούσαν στη γλώσσα τους και χόρευαν καλαματιανό, ζεϊμπέκικο, τσιφτετέλι και καρσιλαμά.

Η ίδρυση του Κιζδερβέντ οφείλεται στον λιθότροπο δρόμο που ξεκινούσε από την Κωνσταντινούπολη και περνούσε προς τη Βαγδάτη οπότε και δημιουργήθηκαν πολλά χάνια καθ' οδόν. Ένα από αυτά τα χάνια αποτέλεσε την αιτία της ίδρυσης του Κίζδερβεντ. Στο σημείο λοιπόν εκείνο το 1459 χτίστηκε ένα πάρα πολύ μεγάλο χάνι από τον Τεκελή Μεχμέτ πασά. Λίγο αργότερα περί το 1500 περίπου, γύρω από το χάνι ιδρύεται το χωριό αυτό.

Το χωριό διοικούνταν από τη Δημογεροντία που την αποτελούσαν κάτοικοι του χωριού με άψογο και ακέραιο χαρακτήρα. Μεγάλο πανηγύρι γινόταν του Αγίου Γεωργίου με παλαιστικούς αγώνες κλπ.

Πολλά τράβηξαν οι Κιζδερβενιώτες από τα Αμελέ Ταμπουρού (Τάγματα Εργασίας) που τα επινόησε ο Γερμανός στρατηγός των Οθωμανών, Πασάς Λιμάν Φον Στάντερς. 650 περίπου άνδρες δεν ξαναγύρισαν πίσω, αφήνοντας τα κόκαλά τους από τις κακουχίες, την πείνα, το κρύο και τα βασανιστήρια. 250.000 ήταν συνολικά οι Έλληνες της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας που έχασαν τη ζωή τους από το 1914 μέχρι το 1918. Άπειρα είναι τα δεινά που τράβηξαν καθ' όλη αυτή τη διάρκεια. Στις 2 Μαΐου 1919 αποβιβάζεται ο ελληνικός στρατός στη Σμύρνη. Όλος ο Ελληνισμός της περιοχής ξεσηκώθηκε όπως και οι Κιζδερβενιώτες που μάταια περίμεναν τον ελληνικό στρατό να περάσει και από το χωριό τους, όμως τα σχέδια των Μεγάλων Δυνάμεων ήταν άλλα, ο ελληνικός στρατός θα ακολουθούσε τις οδηγίες τους και θα παρέμενε μόνο στη γεωγραφική περιοχή που τους είχαν καθορίσει.

Έτσι λοιπόν βλέπουμε το Κίζδερβεντ όπως και πολλά άλλα χωριά να βρίσκονται εκτός των ορίων της προστασίας τους από τον ελληνικό στρατό. Ζήτησαν τη βοήθειά του, ένας λόχος ήλθε τότε βούιξε όλο το χωριό, όλοι πήγαν να τους υποδεχθούν. "Ντεκρέντιτε, ντεκρέντιτε, ντεκρέντιτε…" δηλαδή έρχονται, έρχονται τα αδέλφια μας.

Οι στρατιώτες παραξενεύτηκαν! Οι κάτοικοι δεν μιλούσαν ελληνικά. Στο τέλος όμως πείστηκαν για την ελληνικότητα των κατοίκων του χωριού αυτού. Ο λόχος όμως ήλθε στο χωριό μόνο για μια μέρα και έφυγαν, μάταια τους παρακαλούσαν να παραμείνουν εκεί, ο στρατός όμως δεν μπορούσε να παραβεί τις άνωθεν εντολές, έφυγαν και δεν ξαναγύρισαν.

Το γύρω τοπίο ήδη είχε αγριέψει οι Τούρκοι έκαιγαν τα χωριά και έσφαζαν τους Έλληνες. Έτσι στις 14 Σεπτεμβρίου 1920, 3.000 άτακτοι Τούρκοι επιτίθενται στο χωριό, οι Κιζδερβενιώτες όμως ήταν πανέτοιμοι, τους περίμεναν. Στη μάχη αυτή σκοτώθηκαν περισσότεροι από 100 άτακτοι Τούρκοι και μόνο 6 Κιζδερβενιώτες μάρτυρες που είναι οι εξής: ο πρόκριτος Βασίλειος Κεμπάρογλου, η σύζυγός του Τριανταφυλλιά. Ο καπετάν Φώτης Παπαδανιήλ. Ο Αναστάσιος Χατζηβασιλείου. Ο Απόστολος Αρπουδής και ο Αναστάσιος Σινάμογλου. Μετά από αυτά τα γεγονότα φοβούμενοι ότι θα επιστρέψουν οι Τούρκοι εγκαταλείπουν το χωριό και πηγαίνουν στο Παζάρκιοϊ, όπου έδρευε ο ελληνικός στρατός. Όντως την επομένη επέστρεψαν οι Τσέτες και έκαψαν ολοσχερώς το χωριό.

Μετά από αυτά αυτοί οι νοικοκύρηδες ήταν πρόσφυγες στα μέρη τους και ζούσαν σε άθλια κατάσταση. Δύο χρόνια μετά τον Σεπτέμβριο του 1922 με την Μικρασιατική Καταστροφή, αναγκάζονται να εγκαταλείψουν τις εστίες τους και να έλθουν πρόσφυγες σαν γνήσιοι Έλληνες στην Ελλάδα. Να σημειώσουμε εδώ ότι το 1920 λόγω κάποιων στοιχείων της βουλγαρικής γλώσσας που έχουν, επισκέφτηκε το χωριό αντιπροσωπεία της Βουλγαρικής Εξαρχίας για να γίνουν μέλη της. Αυτοί όμως τους απάντησαν ότι ούτε η γλώσσα ούτε η θρησκεία μας δεν καθορίζει την εθνικότητά μας, παρά μόνο η εθνική ελληνική συνείδησή μας και τους έδιωξαν.

Η γλώσσα τους δεν μιλιέται σε κανένα άλλο μέρος της γης, γιατί είναι κράμα πολλών γλωσσών σέρβικων, ρώσικων, αραβικών, αρβανίτικων, τουρκικών και ένα μεγάλο μέρος ελληνικών. Είναι πρόσμιξη όλων των ανωτέρω γλωσσών από ανθρώπους που διέμεναν στο χάνι δημιουργώντας έτσι τη λεγόμενη τρακατρούκικη γλώσσα. Υποστήριξαν την ελληνική επανάσταση του 1821. Μάλιστα όταν ο Ρήγας Φεραίος τους επισκέφτηκε πολλοί μυήθηκαν στη Φιλική Εταιρεία και πρόσφεραν 200 χρυσές λίρες για τον απελευθερωτικό αγώνα.

Ύποπτη και κατακριτέα η επιστολή που έστειλε το 1993 ο με εβραϊκή καταγωγή από τη Χαλκίδα Θρασύβουλος Παπαστρατής στον συγγραφέα Βασίλειο Κουλιγκά ότι δήθεν οι Τρακατρούκηδες ομιλούν την αρμενική γλώσσα και ότι έχουν αρμενική καταγωγή. Ο συγγραφέας Βασίλειος Κουλιγκάς όπως και ο συγγραφέας ιερέας και δάσκαλος Νίκος Βερβερίδης και οι δύο με τρακατρούκικη καταγωγή του απάντησαν ότι βρίσκεται "πολύ μακριά από την πραγματικότητα και ότι οι Κιζδερβενιώτες δεν έχουν καμία σχέση με τους Αρμένιους και την Αρμενία και είναι αποκλειστικά και μόνο Έλληνες".

Στην απογραφή του 1919 το Κιζ-Δερβέντ της Νικομηδείας στην Τουρκία είχε 650 οικογένειες με 2.800 κατοίκους Κιζδερβενιώτες θύματα των Τούρκων από τον Αύγουστο του 1920 μέχρι τον Αύγουστο του 1922 είναι οι εξής: Παρτσιόγλου ή Νικολαΐδης Στυλιανός, Καραμπατζάκογλου Δημήτριος, ιερέας Κεμπάρογλου Ιορδάνης, Ερεγλήογλου Ευστράτιος, Γιδινίδου Ραχήλ, Γκεϊκίδου Μαρία, Βαρβαρίδης Γεώργιος, Νταλμπαντίδης Θεοδόσιος, Τεκίρογλου Ευστράτιος, Κουκουλεκίδου Δέσποινα, Τσιναρίδης Δημήτριος, Αλεξάνογλου Χαρίλαος, Δημητριάδου Τριανταφυλλιά, Παπάζογλου Παναγιώτης, Κασίμογλου Παντελής, Μήτσογλου Ευστράτιος, Γορτζής Αναστάσιος, Μολακίδης Βασίλειος, Μουρτιάδης Δημήτριος και Αλεξάνδρου Ευστράτιος.

Τον Σεπτέμβριο του 1922 με την Μικρασιατική Καταστροφή ξεριζώνονται από τα έδαφη τους. Έτσι αναγκάζονται να εγκαταλείψουν τις εστίες τους και να έλθουν πρόσφυγες στην Ελλάδα. Από τα λιμάνια της Κίου και των Μουδανιών, αποβιβάζονται απέναντι στη Ραιδεστό και στη Σηλυβρία και από εκεί με το τρένο φθάνουν στην Κομοτηνή.

Στην αρχή φιλοξενούνται σε μουσουλμανικά χωριά της Ροδόπης. Το 1924, 84 οικογένειες εγκαθίστανται στο νεοϊδρυθέν χωριό Καλλιθέα, ένα άλλο μεγάλο μέρος οικογενειών στον Ροδίτη και από μερικές οικογένειες στην Πάνδροσο, στους Ασωμάτους, στον Έβρενο και την Αμβροσία.

Ο κύριος όγκος όμως των Κιζδερβενιωτών φεύγει από τη Ροδόπη, οι περισσότεροι εγκαθίστανται στο Βαλτοτόπι, Ρύζια, Καμποχώρι, Φιλυριά, Γερακίνα, Εύρυπο και Πολύπετρο του Κιλκίς. Στην Κρύα Βρύση Πέλλας, στα Νέα Τρίγλια Χαλκιδικής, στο Νικομηδινό και Ακροπόταμο Θεσσαλονίκης, στον Προβατά, Αλιστράτη, Νέα Ζίχνη και Φωτολίβος Σερρών, στην Καλλιθέα, Σιταγρούς, Αγία Παρασκευή και Νικοτσάρα Δράμας. Στο Όλβιο, Γκιώνα, Πεζούλα, Γεννισέα και Σούνιο Ξάνθης. Ορισμένοι εγκαταστάθηκαν και στην Αθήνα.

Οι οικογένειες που εγκαταστάθηκαν στην Καλλιθέα Ροδόπης είναι οι εξής:
Αγγελίδου ή Τινκαμπάκογλου Αικατερίνη χήρα Βασιλείου, Αγγελίδης ή Τινκαμπάκογλου Βασίλειος (κληρονόμος), Αγγελίδης ή Τινκαμπάκογλου Παναγιώτης του Βασιλείου, Αϊδίνογλου Ιωάννης του Πέτρου, Αλατζίδου Παρασκευή του Λαζάρου το γένος Ηλία Χατζηφώτογλου, Αλέκου Ιορδάνης του Βασιλείου, Αλτίνου Σοφία συζ. Ιωάννου Δήμου το γένος Πέτρου Αϊδίνογλου, Γιαλαμπουκίδης ή Χατζηφώτογλου Φώτιος του Ηλία, Δαλκυριάδης ή Ραμπιάδης Θεόδωρος του Χαραλάμπους, Δαλκυριάδης ή Δαλμιριάδης Συμεών του Κωνσταντίνου, Δαλκυριάδου Μαρία του Θεοδώρου το γένος Ιορδάνου Τσομπανίδου, Δεμερτζή Σουλτάνα συζ. Αθανασίου το γένος Βασιλείου Αγγελίδου ή Τινκαμπάκογλου, Δεμερτζής Αθανάσιος του Ιωάννη, Δενδρή - Καραβίδα Δόμνα συζ. Κωνσταντίνου το γένος Κωνσταντίνου Μουστακίδου, Δήμογλου ή Δήμου Σοφία συζ. Χρήστου το γένος Δημητρίου Χατζηδημητρίου, Δήμογλου ή Δήμου Χρήστος του Αβραάμ, Εμμανουηλίδης ή Μανώλογλου Κωνσταντίνος του Βασιλείου, Εμμανουηλίδης ή Μανώλογλου Μανώλης του Βασιλείου, Εμμανουηλίδης ή Μανώλογλου Ευθυμία συζ. Κωνσταντίνου το γένος Νερκιζίδου, Ερεγλιάδης Ιωάννης του Ευστρατίου, Ερεγλιάδης ή Ερεγλίδης Ιορδάνης του Γεωργίου, Ζομπής ή Σομπιάδης Απόστολος του Κωνσταντίνου, Ίγγιλιζ Βασίλειος του Αβραάμ, Ίγγιλιζ Βαρβάρα συζ. Βασιλείου το γένος Πέτρου Κασιμιάδου, Ίγγιλιζ Φώτιος του Δημητρίου, Καμπακτσή Δόμνα συζ. του Γ. το γένος Δημ. Ιντσέ Ογλού, Καμπακτσή Σοφία χήρα Δημ. Καμπακτσής Γεώργιος του Αποστόλου, Καρακλίδη Σουλτάνα το γένος Αθανασίου Μαλκοτσίδου, Καρακλίδης ή Καραλής ή Καρακόπουλος Ηλίας του Δημ. Καραλίδου ή Καραλή Σουλτάνα του Αναστασίου, Καραλίδου ή Καραλή Φωτεινή χήρα Αναστασίου. Καραλίδης ή Καραλής Αναστάσιος (κληρονόμος), Κασίμη Βασιλική του Αποστόλου το γένος Δημ. Χαραλάμπους, Κασίμης ή Κασιμιάδης Απόστολος του Πέτρου, Μαλκοτσίδης Αθανάσιος (κληρονόμοι), Μαλκοτσίδου Δόμνα χήρα Αθανασίου, Μαλκοτσίδης Αθανάσιος (κληρονόμοι), Μαλκοτσίδου Σοφία του Αθανασίου, Μανώλογλου Βασίλειος του Κωνσταντίνου, Μανώλογλου Βασιλική του Κωνσταντίνου, Μιστικίδου ή Μιστίκογλου Βαρβάρα χήρα Κωνσταντίνου, Μουρτίδης ή Μουρτιάδης Σταύρος του Κωνσταντίνου, Μεμεκίδης Βασίλειος του Δημητρίου, Μεμεκίδης Παναγιώτης του Σταύρου, Μεμεκίδης Χρήστος του Δημητρίου, Μεμεκίδου Βασιλική του Βασιλείου το γένος Δημ. Τσανοσίδου, Μεμεκίδου Βασιλική χήρα Σταύρου το γένος Αναστάσιου Κασκαρίδου, Μεμεκίδου Βασιλική του Χαραλάμπους το γένος Πέτρου Καδήρογλου, Μεμεκίδου Δόμνα του Παναγιώτη το γένος Ερεγλιάδου, Μεμεκίδου Σοφία του Χρήστου το γένος Σαββάογλου, Μεμεκίδου ή Ράμπου Σοφία χήρα του Γεωργίου, Μιστακίδης ή Μιστίκογλου Αναστάσιος του Κωνσταντίνου, Μιστικίδης ή Μιστίκογλου Κωνσταντίνος (κληρονόμοι), Μιστικίδης ή Μιστίκογλου Κωνσταντίνος (κληρονόμοι), Μιστικίδου Αικατερίνη συζ. Δημητρίου το γένος Δημ. Χατζηδημητρίου, Οσμανίδης Ιωάννης ή Ιβάν του Ιορδάνη, Παναγιωτίδης ή Παναγιώτογλου Ιορδάνης του Αθανασίου, Ποριάζογλου ή Ποριάζ Ιορδάνης του Ιορδάνη. Σαββάογλου Νικόλαος του Αβραάμ, Σαββάογλου Παρασκευή του Νικολάου, Σαρηγιαννίδης Ιωάννης του Ανδρέα, Σαρηγιαννίδου Ευθαρσία συζ. του Δημ. το γένος Πέτρου Καδήρογλου, Σαρηγιαννίδου Τριανταφυλλιά συζ. Ιωάννη το γένος Ευστρατίου Ερεγλιάδου, Σιτσάνη Σοφία χήρα Ευστρατίου. Σιτσάνης ή Σιτσάνογλου Αναστάσιος του Ευστρατίου, Σοφιάογλου Νικόλαος (κληρονόμοι), Σοφιάογλου Νικόλαος (κληρονόμοι), Συναμίδης ή Συνάμογλου Αναστάσιος του Δημητρίου, Σωτηριάδης ή Σωτηρίου Δημήτριος του Ευστρατίου, Σωτηριάδης Ευστράτιος του Κυριάκου.

Στην Καλλιθέα επίσης εγκαταστάθηκαν και από την Τσανδώ Σηλυβρίας οι εξής οικογένειες: Αλτίνος Δημήτριος του Ιωάννη, Αλτίνος Σταύρος του Δημητρίου, Ζαρζούλης Στέφανος του Αθανασίου, Κυραβίδου Δενδρή του Κωνσταντίνου, Μάντατζης Μητάκος του Χρήστου, Μελέγκος Φώτιος του Νικολάου.

Από τα Μάλγαρα Ηράκλειας η οικογένεια της Μουχαμπέτη Θεοπούλας του Χρήστου και από το Γιουσούζ-κιοϊ Ηράκλειας η οικογένεια του Παπαδόπουλου Κωνσταντίνου του Ιωάννη.

Στον Ροδίτη εγκαταστάθηκαν επίσης οι εξής οικογένειες: Αλατζάς Ευστράτιος του Στεφάνου, Αλέκογλου Αθανάσιος του Ιορδάνη, Αλέκογλου Αθανάσιος του Βασιλείου, Δαρίδης Αβραάμ του Αβραάμ, Ζουμπιάδης Γεώργιος του Νικολάου, Καδήρογλου Πέτρος του Φωτίου, Κεπελής Γεώργιος του Ιορδάνη, Μωϋσόγλου Παναγιώτης του Δημητρίου, Ντάρογλου ή Δαρόγλου Ηλίας του Σάββα, Ουζούνογλου Χαράλαμπος του Βασιλείου, Παντελής Ευστράτιος του Ιωάννη, Παρτσιόγλου Βασίλειος του Αθανασίου, Πετράς Κυριάκος του Χαραλάμπους, Ποντίκογλου Ευστράτιος του Γεωργίου.

Στους Ασωμάτους εγκαταστάθηκαν οι εξής οικογένειες: Γαρυφαλλίδης Ιωάννης του Βασιλείου, Γαρυφαλλίδης Ιορδάνης του Ιωάννη, Γαρυφαλλίδης Νικόλαος του Ιωάννη σύζυγος Αμαλία, Γαρυφαλλίδης Χρήστος του Ιωάννη, Γαρυφαλλίδης Βασίλειος του Ιωάννη, Τσέντος ή Ιακουμίδης Αναστάσιος του Σωτηρίου.

Στην Πάνδροσο εγκαταστάθηκαν οι εξής: Αγγελίδης Σπύρος του Ιορδάνη, Αγγελίδης Γεώργιος του Ιορδάνη, Γαζαλίδης Γεώργιος του Ανδρέα. Γαζαλίδης Ανδρέας του Γεωργίου, Καδήρογλου Αναστάσιος του Φωτίου, Παπαδόπουλος Παναγιώτης του Ηλία.

Στον Έβρενο εγκαταστάθηκαν οι εξής: Κεμπαρίδης Ιωάννης του Ιορδάνη, Κεμπαρίδης Κωνσταντίνος του Ιορδάνη, Νταρίδης Σάββας του Ηλία, Νταρίδης Ιωάννης του Σάββα, Χατζηβασιλείου Αναστάσιος του Ευστρατίου, Χατζηβασιλείου Ιωάννης του Ανστασίου.
Στην Αμβροσία εγκαταστάθηκε μόνο μια οικογένεια και είναι του Ηλιάδη Ευστράτιου του Αθανασίου.

Πηγές
e-pontos
Βερβερίδης Νικόλαος, ιερέας διδάσκαλος "Η έξοδος των Κιζδερβενιωτών της Μικράς Ασίας"
Οικογένειες Κιζδερβενιωτών της Μικράς Ασίας