(Β’ Μέρος) Αποτελέσματα της επιθεώρησης που διενέργησε στα ελληνικά σχολεία της περιοχής Γκιμουλτίνης το 1907

Κιρσάλτζα (Μεσσούνη): Το Κιρσάλτζα έχει 25 οθωμανικά και 35 χριστιανικά σπίτια. Και εδώ για πρώτη φορά φέτος (1907) ιδρύθηκε ελληνικό σχολείο, σε αυτό φοιτούν 30 συνολικά παιδιά. Η διδασκάλισσα Βασιλική Αδαμαντίδου, πτυχιούχος του Ζάππειου Αδριανουπόλεως, ενώ είναι άπειρος εκτελεί άριστα το καθήκον της και κατόρθωσε σε ένα μήνα να διδάξει στους μαθητές την ελληνική γλώσσα και να εμφυσήσει σ' αυτούς και τους γονείς τους την αγάπη προς το σχολείο.

Το χωριό αυτό, δεν έχει εκκλησία και είναι οπωσδήποτε αναγκαίο το αίτημα μιας εκκλησίας, γιατί οι σλαβόφωνοι αυτοί πληθυσμοί, επειδή δεν έχουν διαμορφώσει έναν εθνικό χαρακτήρα, θα πρέπει μέσω της εκκλησίας και των παραδόσεων που συνδέονται με τον ελληνισμό. Επομένως καλλιεργώντας τα ανωτέρω θα μπορούσε να ταυτιστεί η τύχη τους με τον ελληνισμό. 

Ενδιάμεσα πάλι του Κιρσάλτζα και του Όρτατζη υπάρχουν τσιφλίκια που ανήκουν κατά το πλείστον σε δικούς μας ανθρώπους όπως και ένα Αγίασμα που απολαμβάνει μεγάλου σεβασμού από τους κατοίκους των γύρω χωριών, ήδη έχει εισπραχθεί από αφιερώματα στο Αγίασμα αυτό ποσό πάνω από 200 χρυσές λίρες. Τα χρήματα αυτά τα κρατάει ο ομογενής Σκουτέρης κάτοικος Γκιμουλτζίνης, σε τσιφλίκι του οποίου βρίσκεται το Αγίασμα αυτό εκεί λοιπόν θα μπορούσε να οικοδομηθεί εκκλησία, στην οποία θα εκκλησιάζονται οι κάτοικοι του Όρτατζη και του Κιρ-Σάλτζα και σε λίγο χρόνο θα αγοράζονταν τα τσιφλίκια αυτά και θα ιδρύονταν μικρός ελληνικός συνοικισμός στον Βαθυρρύακα. Έτσι με την συνεχή επικοινωνία των χωρικών των ανωτέρω χωριών με την εκκλησία αυτή και τον ελληνικό συνοικισμό του Βαθυρρύακος θα επήρχετο ο εξελληνισμός αυτών.

Μαρώνεια: Στην Μαρώνεια από καιρό υπήρχε μια διαμάχη μεταξύ των Προκρίτων και με παρακάλεσαν από την Μητρόπολη να τους συμβιβάσω. Αν και ο σκοπός μου εκεί δεν ήταν αυτός κατόρθωσα σε λίγες ώρες αφού τους εξέθεσα τους κινδύνους του Γένους μας και ότι πρέπει να υπάρχει ομόνοια μεταξύ όλων. Στους Πρόκριτους και στους μαθητές εξέθεσα τα δεινοπαθήματα των ομογενών της Ανατολικής Ρωμυλίας και της Βουλγαρίας. Οι Πρόκριτοι τότε αποφάσισαν να διώξουν τους δύο Βούλγαρους παντοπώλες τους μόνους κατοίκους Μαρώνειας, όρισαν μάλιστα Επίτροπο να ελέγχει να μην αγοράζει κανείς τίποτα από τα παντοπωλεία τους και να αναγκαστούν να εγκαταλείψουν την Μαρώνεια.

Τα αναφέρω αυτά στο Β' Προξενείο για να δείξω τι μπορεί να κατορθώσει με μια διέλευση ένας Πατριαρχικός Επιθεωρητής των σχολείων για τους εγκαταλελειμμένους αυτούς ελληνικούς πληθυσμούς.

Το Αρρεναγωγείο Μαρώνειας είναι εξατάξιος αστική σχολή, στην οποία φοιτούν 84 μαθητές και διδάσκουν 4 διδάσκαλοι, από τους οποίους ο διευθυντής Χρ. Οικονόμου είναι πτυχιούχος του Διδασκαλείου Θεσσαλονίκης. Το σχολείο αυτό το βρήκα σε οικτρά κατάσταση από πάσης απόψεως. Η διδασκαλία των μαθητών από τον διευθυντή δεν είναι η πρέπουσα. Στο μάθημα της ιστορίας και της γεωγραφίας οι μαθητές έχουν παντελή αμάθεια. Το σχολείο έχει μέσα σε κυλινδρικές θήκες όλη την σειρά των ιστορικών και γεωγραφικών χαρτών της τελευταίας έκδοσης του Συλλόγου προς διάδοση των ελληνικών γραμμάτων. Όλοι αυτοί όμως είναι σκεπασμένοι από άφθονη σκόνη που σημαίνει ότι ποτέ δεν χρησιμοποιήθηκαν. 

Ο εν λόγω διευθυντής διδάσκει επί 17 χρόνια και στην Μαρώνεια επί 9 χρόνια, παίρνει ετήσιο μισθό 48 χρυσές λίρες. Έχει νυμφευθεί στην Μαρώνεια και έχει συνδεθεί με τον τόπο αυτό πολύ στενά, ώστε νομίζω είναι αδύνατον η κοινότης να τον απολύσει, γιατί πληρώνεται από αυτούς, όπως και όλο το προσωπικό των σχολείων του χωριού. Επειδή ποτέ μέχρι τώρα δεν του έχει γίνει κανένας έλεγχος από κανέναν, δεν θεώρησε αναγκαίο να εργασθεί υπέρ της μορφώσεως των παιδιών της Μαρώνειας. Θα εκτελούσε όμως σωστά το καθήκον του αν γνώριζε ότι θα του γινόταν έλεγχος από έναν επιθεωρητή. Επειδή όμως κατά την παραμονή μου στην Μαρώνεια διαπίστωσα την παντελή αμάθεια των μαθητών του μου υποσχέθηκε ότι στο μέλλον θα εκτελεί το καθήκον του σύμφωνα με τις οδηγίες μου. 

Από τους τρεις άλλους διδάσκαλους του σχολείου μόνο ο γηραιός Δημ. Σακελλαρίου εκτελεί καλώς τα καθήκοντά του, οι δε δύο άλλοι, Σωτ. Νικόπουλος και Πασχ. Χατζηιωάννου, οι οποίοι χρησιμοποιούνται και σαν ιεροψάλτες, δεν μπορούν να διδάξουν στους μαθητές τα γράμματα γιατί όπως ομολογούν και αυτοί είναι αγράμματοι.

Το Σχολείο που κάνουν μάθημα τα παιδιά είναι παλαιό και κατάλληλο, ευτυχώς όμως οι ευεργέτες της κοινότητας αδελφοί Χατζέα, θα ανεγείρουν σε μια ωραία θέση ένα μεγαλοπρεπές οικοδόμημα, ήδη έχουν τεθεί τα θεμέλια.

Στο Νηπιαγωγείο και στο Παρθεναγωγείο που βρίσκονται στο ίδιο κτίριο, διδάσκουν οι αδελφές δες Αύρα και Κατ. Κλεάνθους απόφοιτοι του Ζαρίφειου της Φιλιππουπόλεως, παίρνουν μισθό από 50 λίρες. Το Παρθεναγωγείο είναι τρετατάξιο και αν το συγκρίνουμε με το Αρρεναγωγείο διαπιστώνουμε ότι η διευθύντρια Αύρα διδάσκει στα παιδιά καλύτερα τα ελληνικά απ' ότι τα διδάσκει ο Χρ. Οικονόμου.

Γενικά η εκπαίδευση στην Μαρώνεια βρίσκεται σε μεγάλη κατάπτωση. Κύρια αιτία νομίζω είναι οι μικροί μισθοί που δίνουν στους δασκάλους, μόλις 200 λίρες το χρόνο για όλους τους διδασκάλους, γι' αυτό δεν μπορούν να βρουν και τους κατάλληλους. Ενώ η Μαρώνεια αριθμεί περί τους 2.000 κατοίκους, εύπορους, αμιγώς Έλληνες έχοντας πολλούς πλούσιους συμπολίτες στο εξωτερικό, θα μπορούσαν να διαθέσουν μεγαλύτερα ποσά για την εκπαίδευση.  Δυστυχώς όμως πολλοί από αυτούς που διαχειρίζονται τα κοινά δεν είναι έντιμοι, γι' αυτό ακούγονται πολλά ότι ιδιοποιούνται χρήματα από το ταμείο όπως χρήματα που έστειλαν Μαρωνίτες του εξωτερικού για ανάγκες της Μαρώνειας. Γι' αυτό καλό θα ήταν, όπως οι αρμόδιες προξενικές αρχές να πείσουν τους αδελφούς Χατζέα που διαμένουν στην Κωνσταντινούπολη ή άλλους πλούσιους Μαρωνίτες που βρίσκονται στην Αίγυπτο, όπως είτε με ετήσιους εράνους, είτε αλλιώς να στέλνουν στην Μαρώνεια τουλάχιστον 100 λίρες το χρόνο και συν τις 200 που δίδει η κοινότητα, θα μπορούσαν να βρουν τους σωστούς διδασκάλους που θα διδάσκουν στα σχολεία τους. Προτείνω επίσης για να μην υπάρχουν υποψίες για κανέναν τα χρήματα αυτά να στέλνονται κατευθείαν στην Αθήνα στην Επιτροπή Εξωτερικής Εκπαίδευσης.

Καρακουρτζαλή (Κρωβύλη): Το σλαβόφωνο αυτό χωριό έχει 110 σπίτια. Το σχολείο έχει 3 τάξεις με 51 μαθητές. Διευθυντής είναι ο διδάσκαλος Μιχ. Καμπίτσης, πρόσφυγας από την Ανατολική Ρωμυλία. Διορίσθηκε φέτος από το Β' Υποπροξενείο Δεδέαγατς (Αλεξανδρούπολης) οι μαθητές συλλαβίζουν σε ένα αναγνωστικό γραμμένο σε αρχαΐζουσα γλώσσα, μηχανικώς και μετά δυσκολίας, χωρίς να γνωρίζουν καμία λέξη, εκτός από 2 ή 3 μαθητές με τους άλλους δεν μπόρεσα να συνεννοηθώ στα ελληνικά. 

Και δεν μπορούν να μάθουν ελληνικά τα παιδιά αυτά, αφού ο διδάσκαλος το μόνο που κάνει είναι να μεταφράζει την καθαρεύουσα στην σλαβική γλώσσα, και να απευθύνεται στα παιδιά πάλι στην σλαβική γλώσσα γιατί όπως με ενημέρωσε δεν τον καταλαβαίνουν αλλιώς. Αυτός ο διδάσκαλος είναι ανάξιος αυτής της δύσκολης θέσεως που του εμπιστευθήκαμε. Αντί να συναναστρέφεται με τους κατοίκους του χωριού και να τους εμφυτεύσει την φιλοπατρία, αυτός μη δίνοντας σημασία στον κίνδυνο που άρχισε να φαίνεται εκ μέρους ορισμένων κατοίκων του χωριού που έχουν προσχωρήσει στην Εξαρχία, κλείνεται όλη σχεδόν την ημέρα στο δωμάτιό του. Νομίζω είναι αναγκαίο να αντικατασταθεί από δοκιμασμένη διδασκάλισσα όπως οι διδασκάλισσες του Γριζάν - Ισσάρ (Γρατινή) ή του Όρτατζη (Αμβροσία) αλλιώς θεωρώ ότι είναι περιττό η με τέτοιους όρους κράτηση του σχολείου αυτού.

11 Εξαρχικοί από το χωριό αυτό υπέβαλλαν αναφορά στην διοίκηση, στην οποία δηλώνουν ότι εκπροσωπούν όλους τους χωρικούς και ότι αναγνωρίζουν μόνο την Εξαρχία. Με επέμβαση τότε της Μητρόπολης Μαρωνείας και φοβούμενοι τιμωρία εκ μέρους των αρχών, αποσοβήθηκε ο κίνδυνος, οι Εξαρχικοί αυτοί όμως δεν σταμάτησαν να εργάζονται δραστήρια προεξαρχούντων του αζά (αιρετός δημογέροντας) του χωριού Γεωργίου Δεσλή και του καφεπώλη Πέτκου Παπανικολάου, ο οποίος τόλμησε μια φορά να ψάλλει σλαβικά στην εκκλησία. Επίσης το καφενείο του που βρίσκεται κάτω από το σχολείο είναι φυτώριο κομιτατζήδων. Γι' αυτό καλό είναι νομίζω να ληφθούν δραστήρια μέτρα κατά των δύο αυτών σλαβόφωνων.

Γενικές σκέψεις
Μετά από τα επιθεωρηθέντα αυτά σχολεία του Καζά Γκιμουλτζίνης, θεωρώ αναγκαίο να υποβάλω τις προτάσεις μου στο Β' Προξενείο Δεδέαγατς για την κατάσταση της ελληνικής Παιδείας στην Θράκη.

Α' περί αλλόγλωσσων σχολείων
Στα αλλόγλωσσα χωριά η διδασκαλία της ελληνικής γλώσσας πρέπει να γίνεται με ελεγχόμενο και πρακτικό τρόπο, χωρίς πολλές λεπτομέρειες και χωρίς γραμματική, να διδάσκεται δε η καθομιλουμένη γλώσσα για να μπορούν οι χωρικοί αυτοί να συναλλάσσονται με τους ελληνόφωνους πληθυσμούς. Γι' αυτό εκτός από τις κατάλληλες οδηγίες προς τους διδασκάλους θεωρώ αναγκαία την σύνταξη και χρήση εντός των σχολείων αυτών βιβλίων με την καθομιλουμένη ελληνική γλώσσα και όχι με την καθαρεύουσα.

Μάλιστα ίσως θα πρέπει να είναι διδασκάλισσες διότι αυτές με την αγάπη και τα μητρικά χάδια θα μπορέσουν να προσελκύσουν τους μικρούς αυτούς αλλόγλωσσους μαθητές προς τον εξελληνισμό τους. Ίσως και αν διευκολύναμε την τέλεση γάμων μεταξύ των διδασκαλισσών και εντόπιων νέων των χωριών αυτών νομίζω οι οικογένειες αυτές θα χρησίμευαν ως πυρήνες ελληνικού πληθυσμού, οι οποίοι με την βοήθεια των σχολείων θα κατόρθωναν ίσως στο μέλλον να εξελληνισθούν πλήρως οι σλαβόφωνοι πληθυσμοί.

Στα δε σλαβόφωνα χωριά νομίζω είναι αναγκαίο να εγκατασταθούν ευφυείς Έλληνες πράκτορες, ανοίγοντας καφενεία, απ' όπου συναναστρεφόμενοι με τους χωρικούς αυτούς θα μπορούν μαζί και με το ελληνικό σχολείο να φέρονται ευμενώς προς την εθνική μας υπόθεση.

Β' Περί των ελληνόφωνων χωριών
Στα ελληνόφωνα χωριά, στα οποία οι κάτοικοι έχουν πλήρη τη συναίσθηση της ελληνικής τους καταγωγής στα οποία είναι αδύνατον να εισχωρήσει η βουλγαρική προπαγάνδα είναι διαφορετική νομίζω η αποστολή των σχολείων. Γι' αυτό θα πρέπει να δίδονται συνέχεια οδηγίες στους διδασκάλους για την σωστή διδασκαλία της ελληνικής γλώσσας, της ιστορίας και γεωγραφίας, γιατί με αυτά τα μαθήματα γαλουχείται η εθνική αγωγή των μαθητών.

Γ' Ανάγκη επιθεωρήσεως
Απ' όλα όσα σας ενημέρωσα για τα επιθεωρηθέντα από εμένα σχολεία με τις ιδιαίτερες ανάγκες που έχουν νομίζω ότι επιβάλλεται η ανάγκη της ίδρυσης επιθεώρησης σχολείων. Διότι μόνο με τον έλεγχο των σχολείων της Θράκης λόγω των ιδιαιτεροτήτων που υπάρχουν σε αυτά θα αποκτήσουμε εκπαίδευση αντάξια των μεγάλων ελπίδων τις οποίες στηρίζει το έθνος.

Ευπειθέστατος Χ. Σκαλισιάνος
Καθηγητής του ενταύθα Γυμνασίου Αδριανουπόλεως

Πηγές
Πέτρος Γεωρτατζής - Προξενικά Αρχεία Θράκης