Κόσμιο: Με ρίζες από την Πάρο και την Θάσο (Μέρος B’)

Μέρος 2ο [τελευταίο]

Όταν επέστρεψαν στο χωριό τους βρήκαν περί τους 900 εποίκους Βουλγάρους εγκατεστημένους στα σπίτια τους, αυτούς μετά από καθημερινές εντάσεις, συγκρούσεις και τριβές τους εξανάγκασαν να εγκαταλείψουν το Κόσμιο. Όταν μετά την απελευθέρωση (υπογραφή της Συνθήκης των Σεβρών) άρχισε σταδιακά η εγκατάσταση των ελληνικών διοικητικών αρχών, οι πρώτοι 20 χωροφύλακες που στρατολογήθηκαν για την επιβολή της τάξης ήταν από το Κόσμιο.

Τότε ήταν που οι Κοσμιώτες σαν εργατικοί άνθρωποι που ήταν και είναι είχαν 30.000 πρόβατα, 3 αγέλες μεγάλων ζώων, βουβάλια και τα βοσκοτόπια τους έφταναν μέχρι την Ισμαρίδα λίμνη (Μητρικού). Αυτά μέχρι το 1923 που με την εγκατάσταση των προσφύγων μειώθηκε η περιοχή του Κοσμίου στα 25.000 στρέμματα.

Επειδή οι Κοσμιώτες είναι φιλεργατικοί ανέβασαν πολύ το οικονομικό τους επίπεδο έτσι οι κάτοικοι των γειτονικών οικισμών αποκαλούν τους Κοσμιώτες "Εβραίους".

Κατά την δεύτερη βουλγαρική κατοχή που μπήκαν οι Βούλγαροι στην Θράκη τον Απρίλιο του 1941, όταν ήλθαν στο Κόσμιο όρισαν βουλγαρικές αρχές. Στην συνέχεια έκλεισαν το σχολείο καίγοντας όλα τα έγγραφα επίσης αντικατέστησαν τον παπά Λάμπρο και απαγόρευσαν την χρήση της ελληνικής γλώσσας. Στο χωριό έδρευε βουλγάρικος λόχος Ιππικού. Σε αυτήν την δεύτερη βουλγαρική σκλαβιά οι Βούλγαροι χρησιμοποιούν πάλι την ίδια συνταγή, όπως στον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Βάναυση συμπεριφορά, ξύλο, πλιάτσικο των ελληνικών περιουσιών και προσπάθειες εκβουλγαρισμού των κατοίκων. Κανείς όμως δεν δέχεται. Πολλούς τότε τους συλλαμβάνουν και τους στέλνουν ως ομήρους σε καταναγκαστικά έργα. Ενδιάμεσα τον μήνα Απρίλιο του 1941, Βούλγαροι έποικοι επιχειρούν να ληστέψουν, να βιάσουν ή να φονεύσουν την οικογένεια του "Τσορμπατζή" Δημητρίου - Αρσένη του Αρσενίου. Μετά από πολιορκία 5 ωρών, από τις 23.00 μέχρι τις 04.00 τα ξημερώματα, η Στέλλα Αρσενίου, σύζυγος του Σπυρίδωνα, κατορθώνει να βγει μέσα από την καπνοδόχο και με σφυρίχτρα, να ξυπνήσει και να ειδοποιήσει τους γείτονες. Αυτοί παίρνουν τα κρυμμένα όπλα τους, απωθούν τους Βουλγάρους και σώζουν τις έγκλειστες γυναίκες. 

Ήταν ο Μιχαηλίδης Νικόλαος (Τσιάκ'ρς) με μυδραλιοβόλο του ελληνικού στρατού, ο Αριστείδης Θεολόγου (Ζαμπέτ'σς), ο Ίτσας Δημοσθένης (Τσιακάλ'σς) και ο Θεολόγου Μαργαρίτης (Αγκούς) όπως και άλλοι γείτονες.

Κατά την διάρκεια των πολέμων έδωσαν το αίμα τους για την πατρίδα οι: Θεόδωρος Τσολάκης, Παναγιώτης Χαρίτου, Αθανάσιος Τσορμπατζόγλου, Λάμπρος Τσολάκης, Απόστολος Κωνσταντίνου, Σωτήριος Λύκος, Χαράλαμπος Καραγιώργης, Συμεών Πίτατζης, Δημοσθένης Τσάκας, Γεώργιος Δόχας, Βασίλειος Καντές, Γιώργος Χρηστάκης και Συμεών Μήτρογλου. 

Στις 5 Ιουνίου 1944 στο Κόσμιο εκτελέστηκαν από τον βουλγαρικό στρατό οι κάτωθι: Αρσενίου Δημήτριος του Αρσένη, Αρσενίου Γεωργία  σύζυγος Δημητρίου, Μιχιούρης Κωνσταντίνος του Αποστόλου, Λύκου Μαρία, Λύκου Ιωάννης και Δέλτσος Γρηγόριος. Αυτοί κατηγορήθηκαν ότι ήταν σύνδεσμοι του χωριού με τα αντάρτικα σώματα που δρούσαν στην Ροδόπη και ότι τροφοδοτούσαν τους αντάρτες με τρόφιμα.

Κατά την διάρκεια της βουλγαρικής κατοχής ομάδα Κοσμιωτών μεταξύ των οποίων και ο Ιωάννης Κουρούς του Ευαγγέλου (Κιοσσές) μετέβησαν στον Σιδηροδρομικό Σταθμό όπου υπήρχαν αποθήκες με στολές Γερμανών, αφού τις έκλεψαν ντυθήκανε Γερμανοί και πήγαν στην Ξυλαγανή με τα άλογά τους. Εκεί σαν Γερμανοί στρατιώτες συγκέντρωσαν τους Βουλγάρους στρατιώτες και αστυνομικούς και τους πλάκωσαν στο ξύλο. Οι δε Βούλγαροι ακόμη ψάχνουν να βρουν ποιος τους έδειρε.

Πριν εγκαταλείψουν το 1944 τα βουλγαρικά στρατεύματα την κατοχή της Ροδόπης, αντάρτικο απόσπασμα αποτελούμενο από αντάρτες από όλη την Ροδόπη μεταξύ των οποίων ο Μαρίνος Σαχαρίδης και οι Κοσμιώτες Απόστολος Μιχιούρης και ο γαμπρός του Κοσμίου Κυπριώτης Αναστάσιος συλλαμβάνουν τον Βούλγαρο Φρούραρχο. Τον περνούν από λαϊκό δικαστήριο. Η απόφαση, ο θάνατος. Η εκτέλεσή του έγινε παρουσία πλήθους κόσμου, δίπλα στο σημερινό καφέ Φίλαθλος στην πλατεία.

Πριν φύγουν οι Βούλγαροι από το χωριό χτύπησαν την καμπάνα της εκκλησίας και μάζεψαν όλους τους χωρικούς στην πλατεία. Εκεί ο βουλγάρικος στρατός ήταν παρατεταγμένος με τα πολυβόλα πάνω στους Κοσμιώτες και ο Βούλγαρος λοχαγός τους είπε: "Να θυμάστε ότι ο κόσμος είναι ένας τροχός που βρίσκεται σε διαρκή κίνηση και γυρίζει συνέχεια. Αποχωρούμε για λίγο αλλά γρήγορα θα επανέλθουμε".

Και οι δύο εκκλησίες του χωριού είναι αφιερωμένες στον Άγιο Αθανάσιο. Η πρώτη, γιορτάζει στις 18 Ιανουαρίου και είναι αφιερωμένη στην γέννηση του Αγίου και η δεύτερη που κτίστηκε το 1848 γιορτάζει στις 2 Μαΐου και είναι αφιερωμένη στην ανακομιδή των λειψάνων του. Παλιά στις 2 Μαΐου γινόταν πανηγύρι επί τρεις μέρες, πιστοί απ' όλο τον νομό με βοϊδάμαξες έρχονταν για να προσκυνήσουν τον Άγιο. Πάντα υπήρχαν άφθονες προσφορές (κουρμπάνια) ζώων. Γύρω από το ναό κάθε λογής μικροπωλητές, γκάιντες, χοροί και τραγούδια ακούγονταν. 

Το 1826 κτίστηκε το οστεοφυλάκιο δίπλα στην εκκλησία μέσα στο χωριό από τον Κυριάκο Κώστα που είχε σκοτώσει τον αντίζηλό του από ερωτικό πάθος σε μονομαχία. Έτσι νιώθοντας ενοχές για να συγχωρεθεί η αμαρτία του προέβη σε αυτή την ενέργεια. Στο κτίσμα υπάρχουν εντοιχισμένες δύο πλάκες. "26 Μαρτίου 1826 Κυριάκος Κτήτορας" και "ΚΥΡΙΑΚΟΣ ΑΜΑΡΤΩΛΟΣ ΠΑΡΑ ΚΑΛΛΙΟΠΙΟΣ ΙΕΡΕΥΣ ΝΑ ΕΡΘΕΙ ΝΑ ΤΟΝ ΜΝΗΜΟΝΕΥΕΙ. ΒΑΛΣΑΜΟΣ ΑΓΓΕΛΟΥΣΙ ΘΕΙΟΝ ΔΩΡΟ".

Στο Κόσμιο λειτουργούσε σχολείο και επί οθωμανικής αυτοκρατορίας. Το 1884 με δαπάνες της εκκλησίας και της Δημογεροντίας του χωριού ανεγέρθηκε, δίπλα στην εκκλησία ένα κρυφό σχολείο που λειτουργούσε για κάποια χρόνια. Όταν ήταν κλειστό το σχολείο, ένα νέο διδακτήριο λειτούργησε μέχρι το 1930, οπότε κτίστηκε καινούργιο στην σημερινή του θέση.

Η Εκκλησία μαζί με την Δημογεροντία είχαν αναλάβει την μισθοδοσία των διδασκάλων, που αμείβονταν με το ποσό των 4 λιρών μηνιαίως, σε λίγα χρόνια προσελήφθη και δεύτερος δάσκαλος, μετά το 1895, την μισθοδοσία του οποίου ανέλαβε ο ευεργέτης της Ροδόπης Νέστορας Τσανακλής. Το 1905 το Κόσμιο είχε δύο διδασκάλους με 80 μαθητές και 40 μαθήτριες σύνολο 120 μαθητές. Το 1913 η λειτουργία του σχολείου διακόπηκε γιατί τότε η Θράκη καταλήφθηκε από τους Βουλγάρους οι οποίοι, το 1914 έδιωξαν τους Κοσμιώτες πέρα από τον Νέστο. 

Το 1920 με την απελευθέρωση της Θράκης και την επιστροφή των κατοίκων ξανάρχισε η λειτουργία του διτάξιου σχολείου. Μετά το 1922 μέχρι το 1930 λειτούργησε ως τριτάξιο. Από το 1930 λειτουργούσε σε νέο διδακτήριο, ως τριτάξιο και είχε περί τους 240 μαθητές καθώς επίσης εμπλουτίσθηκε με πολλά σπάνια βιβλία και εποπτικά όργανα.

Το 1941-44 με την κατοχή από τις βουλγαρικές αρχές όλα αυτά τα κατέστρεψαν και άρχισε να λειτουργεί ως βουλγάρικο σχολείο για τα παιδιά των Βουλγάρων εποίκων. Τον Οκτώβριο του 1944, μετά την απελευθέρωση ξαναλειτούργησε, ξαναδιακόπηκε όμως την 16 Σεπτεμβρίου του 1944 αφού πυρπολήθηκε και καταστράφηκε, κατά τον Εμφύλιο σπαραγμό από τους αντάρτες. Το 1949 επισκευάζεται και ξανάρχισε η λειτουργία του. Επίσης η UNESCO έστειλε το ποσό των 1.000 δολαρίων και έτσι αγοράζονται τα απαραίτητα όργανα, θρανία, έπιπλα κλπ.

Από τα παλιά χρόνια οι Κοσμιώτες σαν πρώτο προσόν του υποψηφίου γαμπρού σε οποιαδήποτε προξενιό θεωρούνταν η παλικαριά και η κλεψιά. Η μοναδική έρευνα που γινόταν από την πλευρά της νύφης, εκτός από την οικογενειακή καταγωγή, ήταν σε ποιους καυγάδες συμμετείχε ή τι είχε κλέψει. Με αυτά θεωρούσαν ότι ο γαμπρός ήταν ικανός να θρέψει και να προστατέψει την οικογένειά του.

Επί Τουρκοκρατίας από το Κόσμιο έδρασαν τρεις "λήσταρχοι" με τις ομάδες τους. Το μεγαλύτερο μέρος δε της λείας τους το μοίραζαν σε απόρους της περιοχής. Έτσι για κάθε κλοπή που έκαναν τους θαύμαζαν και τους κάλυπταν. Ο ανταγωνισμός μεταξύ Κοσμιωτών και Μαρωνιτών πιθανόν υπήρχε από τα αρχαία χρόνια ακόμα όταν υπήρχε ο ανταγωνισμός τους μεταξύ Αρχαίας Στρύμης και Μαρώνειας.

Έτσι η αντιπαλότητα αυτή συνεχίστηκε και διατηρήθηκε στα χρόνια της Τουρκοκρατίας, στον Α' Παγκόσμιο Πόλεμο. Την περίοδο των μεγάλων ανακατατάξεων μετά το 1908, ένοπλες ομάδες Κοσμιωτών αναλάμβαναν την προστασία των ελληνικών πληθυσμών από τους Νεότουρκους. Τα αποσπάσματα αυτά ποτέ δεν προσέφεραν αντίστοιχη προστασία στους κατοίκους της Μαρώνειας. Οι Κοσμιώτες επίσης ανέπτυξαν συγγενικούς δεσμούς με όλα τα άλλα χωριά όπως την Γρατινή, τον Ίασμο, την Σάλπη, τους Ασωμάτους και τον Σώστη εκτός από την Μαρώνεια. Πάντα όταν μιλούσαν για τους Μαρωνίτες μιλούσαν υποτιμητικά (σ.σ. αυτό βέβαια είναι κάτι που δεν συμβαίνει στην πραγματικότητα γιατί οι Μαρωνίτες και πολιτισμό ανέπτυξαν όλα τα χρόνια και δεν υστερούσαν στην εθνική δράση τους).

Η φορεσιά των ανδρών και των γυναικών του Κοσμίου ήταν με μικρές παραλλαγές παραπλήσια με τις φορεσιές των άλλων εντόπιων Ελλήνων των χωριών της Ροδόπης. 

Οργανοπαίχτες υπήρχαν πολλοί στο χωριό που έπαιζαν την γκάιντα, την λύρα, το καβάλι, το βιολί και την λατέρνα. Από χορούς χορεύανε τον ζωναράδικο, τον συγκαθιστό, τον καρσιλαμά, τον ζεϊμπέκικο και τον συρτό. Με τα μουσικά όργανα και τα τραγούδια τους εξέφραζαν την χαρά, τον πόνο και τους έρωτές τους. 

500 μέτρα νότια του χωριού υπάρχει αρχαία τούμπα που πριν 20 χρόνια περίπου έναν κρύο χειμώνα το βράδυ αρχαιοκάπηλος αφού έκλεψαν ένα σκαπτικό μηχάνημα άνοιξαν την τούμπα κατά ένα μέρος, ευτυχώς χωρίς αποτέλεσμα γιατί χάλασε το μηχάνημα. Επίσης 500 μέτρα βόρεια του χωριού υπάρχει και εκεί μια αρχαία τούμπα την οποία και αυτήν αρχαιοκάπηλοι πριν 25 χρόνια περίπου έσκαψαν χωρίς κανένα αποτέλεσμα γιατί πιθανόν ή ήταν καύση νεκρού ή φρυκτωρία της αρχαίας Εγνατίας Οδού που περνούσε από εκεί κοντά. 

Πριν 15 χρόνια περίπου πάλι άγνωστοι αρχαιοκάπηλοι έσκαψαν κάτω από την Αγία Τράπεζα του Αγίου Αθανασίου που βρίσκεται έξω από το χωριό ψάχνοντας για τον θησαυρό των Κοσμιωτών. Άξιο λόγου και επαίνου είναι επίσης και η ενέργεια του Κοσμιώτη Λύκου Αθανάσιου που το 2008 εντόπισε στην θαλάσσια περιοχή της Μέσης - Γλυφάδας τον μεγαλύτερο θησαυρό χάλκινων εργαλείων που ανακαλύφθηκε ποτέ στην Ελλάδα ή στις βαλκανικές χώρες και ενημέρωσε την Αρχαιολογική Υπηρεσία Κομοτηνής για την ανέλκυσή τους.

Από το Κόσμιο καταγόταν και ο ηθοποιός Χρήστος Τζορμπατζόγλου ή Ζορμπάς που απεβίωσε στις 10-10-2020 και είχε στο ενεργητικό του πάνω από 50 ταινίες 

Σε όλα τα γραφόμενά μας βλέπουμε τον ατίθασο χαρακτήρα των Κοσμιωτών. Άραγε τι ήταν αυτό που τους ωθούσε στον ηρωισμό και την αντίσταση; Ήταν η αγάπη προς την οικογένεια, την ελευθερία και την πατρίδα ή μήπως ήταν το ατίθασο του χαρακτήρα, που έφερναν από τις αρχαίες Θρακικές πολεμικές φυλές των Σάϊων και των Κικόνων; Στα παραπάνω ερωτήματα, ας απαντήσουν οι μελλοντικές γενιές.

Τα περισσότερα των στοιχείων προέρχονται από το βιβλίο Κοσμιώτες Σάιοι ή Κίκονες - Δημήτριος Σ. Αρσενίου.

Πηγές

Κοσμιώτες Σάιοι ή Κίκονες - Δημήτριος Σ. Αρσενίου

Μαρίνα Καντέ