Μπεκτασήδες - Κιζιλμπάσηδες της Ροδόπης

Στη Θράκη όπως και στη Ροδόπη το μεγαλύτερο ποσοστό των μουσουλμάνων είναι σουνίτες, υπάρχει όμως και ποσοστό μερικών χιλιάδων ατόμων που ζουν στα ορεινά πομακικά χωριά που είναι μπεκτασήδες.

Όλα τα χρόνια αυτοί οι άνθρωποι επειδή βάλλονται από τους σουνίτες μουσουλμάνους προσπαθούν να αποκρύψουν τα θρησκευτικά τους πιστεύω και καθήκοντα επειδή τους θεωρούν αιρετικούς, προδότες και άπιστους γκιαούρηδες.

Εκτός από τα ορεινά πομάκικα χωριά Πομάκοι μπεκτασήδες ζουν στα Νεόκτιστα Περδίκα, στα Νεόκτιστα Αδριανουπόλεως, στα Νεόκτιστα Στρυμόνα, Νεόκτιστα Αξιού και αλλού.

Αυτοί οι Θράκες Πομάκοι της ορεινής Ροδόπης πριν πολλά χρόνια ασπάσθηκαν τα Δερβίσικα Τάγματα και τις αρχές του Τάγματος των Μπεκτασήδων. Μολονότι η διδασκαλία και οι "αρχές" που διέπουν τον Μπεκτασισμό ήταν διαφορετικές από αυτές που αποδέχεται το σουνιτικό ισλάμ, ωστόσο οι Οθωμανοί σουλτάνοι Ορχάν και Μουράτ Α', οι οποίοι πραγματοποίησαν τις κατακτητικές επιχειρήσεις, τόσο Β.Δ. της Μικράς Ασίας, όσο και στη Βαλκανική, περιέβαλαν με ενδιαφέρον τους ετερόδοξους Δερβίσηδες, οι οποίοι, στη συνέχεια (15ος αιώνας) αποτέλεσαν το οργανωμένο δερβίσικο τάγμα των Μπεκτασήδων.

Ο Μπεκτασισμός, στηρίχθηκε μεν στη διδασκαλία και στο ιδεολογικό υπόβαθρο, το οποίο καλλιέργησε ο πατρόνας του μπεκτασικού τάγματος, ο Χατζή Μπεκτάς, ευρισκόμενος στη Μικρά Ασία, αλλά αναδείχτηκε σε οργανωμένο και δραστήριο δερβισικό τάγμα στο Βαλκανικό χώρο την ίδια χρονική περίοδο που ιδρύθηκε από τους Οθωμανούς, το Σώμα του Γενιτσάρων.

Οι Μπεκτασήδες έχοντας ιδιαίτερη έφεση προς τη λαϊκή θρησκεία, ενσωμάτωσαν στις παραδόσεις τους, όχι μόνο τις ανάλογες ορθόδοξες χριστιανικές δοξασίες, αλλά και τα αρχαιοελληνικά λατρευτικά έθιμα, όπως του Θράκα Ιππέα, του Διονύσου, της λατρείας των Καβείρων κλπ, που εξακολουθούσαν να υφίστανται κυρίως στο χώρο της Θράκης. Όλα αυτά τα στοιχεία τα οποία εντάχθηκαν στον Μπεκτασισμό κατά την εξελικτική πορεία του στον χώρο των Βαλκανίων, στη συνέχεια, αποτέλεσαν τη βάση ενός γενικότερου "Ισλαμικού μυστικισμού", πάνω στον οποίο εδραιώθηκε και αναπτύχθηκε το βαλκανικό Ισλάμ. Ταυτόχρονα όμως, στον Μπεκτασισμό υπάρχουν και άφθονα ισλαμικά στοιχεία. Η πρώτη μπεκτασική κοινότητα στο βαλκανικό χώρο ιδρύθηκε, στη Δοβρουτζά της Ρουμανίας κατά την Βυζαντινή περίοδο γύρω στο 1263. Αφορμή για την ίδρυση της κοινότητας αυτής υπήρξε η εγκατάσταση Σελτζούκων Τούρκων έχοντας πνευματικό ηγέτη τον Σαρή Σαλτίκ μαθητή και συνεργάτη του Ιρανού Χατζή Μπεκτάς. Αυτός με τις ιεραποστολικές του δραστηριότητες και τα "θαύματα" τα οποία επιτέλεσε, έθεσε τις βάσεις του Βαλκανικού Ισλάμ.

Στο δερβίσικο τάγμα των Μπεκτασήδων ανήκει και ο Αλή Σεγίτ Σουλτάν, ή αλλιώς Κιζίλ Ντελή, είναι αυτός ο οποίος αφιέρωσε τη ζωή του στην ανάπτυξη του Μπεκτασισμού στο Βαλκανικό χώρο ιδρύοντας το σημαντικότερο τεκέ των Βαλκανίων, στη Ρούσσα του Έβρου το 1420 περίπου. Τόσο η προσωπικότητά του, όσο και εκείνων, οι οποίοι τον διαδέχτηκαν στην ηγουμενία του εν λόγω τεκέ, συνετέλεσαν στη γρήγορη και αποτελεσματική ανάπτυξη του Μπεκτασισμού στον ευρύτερο θρησκευτικό χώρο.

Ακόμα και σήμερα οι Μπεκτασήδες - Κιζιλμπάσηδες της Δυτικής Θράκης, της Νότιο Ανατολικής Βουλγαρίας, καθώς και εκείνοι που είναι εγκατεστημένοι μεταξύ Αδριανουπόλεως και Μακράς Γέφυρας στην Ανατολική Θράκη, βιώνουν τις παραδόσεις και την πνευματική ζωή που είναι συνυφασμένες με τη διδασκαλία και την προσωπικότητα του Αλή Σεγίτ ή Κιζίλ Ντελή Σουλτάν.

Μετά τον Κιζίλ Ντελή ηγούμενος στον ομώνυμο τεκέ της Ρούσσας αναδείχτηκε ο Μουρσέλ Μπαμπά, ο οποίος απέκτησε σύζυγο της Σερβίδα πριγκίπισσα Μαρία. Τη μικρή αυτή πριγκίπισσα την είχε συλλάβει αιχμάλωτη ο σουλτάνος Μεχμέτ Β' κατά την εκστρατεία του εναντίον της Σερβίας το 1454 και την πρόσφερε ως δώρο, έναντι της φιλοξενίας που έτυχε από τον Μουρσέλ Μπαμπά στον εν λόγω τεκέ κατά την διέλευσή του από εκεί. Από τον γάμο αυτό γεννήθηκε ο μετέπειτα ηγούμενος του τεκέ Μπαλήμ Σουλτάν. Ο Μπαλήμ Σουλτάν θεωρείται ο δεύτερος κατά σειρά πατρόνας (Pir-i Sani) του τάγματος των Μπεκτασήδων μετά τον Χατζή Μπεκτάς, ο οποίος φέρεται ως ο εμπνευστής και θεμελιωτής του τάγματος των Μπεκτασήδων. Ο Μπαλήμ Σουλτάν αναδείχθηκε σε μεγάλη μυστικιστική προσωπικότητα η οποία αποτύπωσε τη σφραγίδα της, τόσο στα εξωτερικά χαρακτηριστικά του τάγματος των Μπεκτασήδων, όσο και στη δογματική διδασκαλία του. Θεωρείται ο μεγάλος μεταρρυθμιστής, ο οποίος έδωσε δύναμη και πνοή στο τάγμα των Μπεκτασήδων. Βασικά οι μεταρρυθμίσεις του στηρίχθηκαν σε χριστιανικά πρότυπα, τα οποία μετέφερε και προσάρμοσε στη διδασκαλία και την εν γένει μοναστηριακή ζωή των μπεκτασήδων δερβίσηδων. Στο έργο του αυτό, ίσως, σημαντικό ρόλο να έπαιξε ο ρόλος της χριστιανικής μητέρας του, αλλά και το γενικότερο κλίμα της χριστιανο-ισλαμικής συνεργασίας, το οποίο είχε δημιουργηθεί από τη δραστηριότητα του σεΐχη Μπεντρεντίν (1416-1420) στο Βαλκανικό χώρο.

Οι σημαντικότερες καινοτομίες, τις οποίες εφάρμοσε ο Μπαλήμ Σουλτάν ήταν: 1) Καθιέρωση της αγαμίας των δερβίσηδων, 2) Καθιέρωση της τριάδας Αλλάχ - Μωάμεθ - Αλή. 3) Χρησιμοποίηση του κρασιού, αντί του "serbet" (μίγμα από ζάχαρη και νερό) που χρησιμοποιείτο ως τότε στις μυστηριακές τελετές τους, μαζί με τον άρτο, στις τελετές "Ικράρ" και "τζέμ". 4) Καθιέρωση της τελετής "μπας-οκουτμάκ" (εξομολόγηση). 5) Καθιέρωση του επιτιμίου "ντουσκιουνλούκ" (αφορισμός). 6) Χρησιμοποίηση ιερατικών ρούχων για τους βαθμούχους του Τάγματος των Μπεκτασήδων. 7) Απαγόρευση διαζυγίου. 8) Καθιέρωση της λατρείας των 12 ιμάμηδων. 9) Καθιέρωση αγιολατρείας και εορτολογίου. 

Οι μεταρρυθμίσεις αυτές του Μπαλήμ Σουλτάν στην οργάνωση και λατρευτική ζωή των Μπεκτασήδων, συνετέλεσε στη διαφοροποίηση του από το σουνιτικό Ισλάμ και την παραπέρα προσέγγιση του μπεκτασισμού προς τον χριστιανισμό.

Στην περίοδο της Βασιλείας του Μουράτ Α' (1362 - 1389), του Βαγιαζήτ Α' (1389 - 1402), του Μουράτ Β' (1421 - 1451), ιδρύθηκαν πολυάριθμοι τεκέδες σε περιοχές της Βαλκανικής. Οι Οθωμανοί σουλτάνοι πρόσφεραν στους Μπεκτασήδες μεγάλες εκτάσεις γης και φοροαπαλλαγές, προκειμένου να ιδρύσουν τεκέδες στο χώρο αυτό.

Εκτός από τον τεκέ του Κιζίλ-Ντελή στη Ρούσσα, ιδρύθηκαν και άλλοι σημαντικοί τεκέδες σε διάφορες περιοχές του Βαλκανικού χώρου όπως στη Βουλγαρία οι οποίοι λίγο ή πολύ ήταν κάτω από την πνευματική επιρροή του "μητροπολιτικού" τεκέ της Ρούσσας. Επίσης στο κράτος των Σκοπίων, στη Ρουμανία και στην Αλβανία. Στην Ελλάδα ιδρύθηκαν περισσότεροι από 300 τεκέδες, στην Αλβανία περισσότεροι από 140, στη Βουλγαρία περισσότεροι από 170 κ.ο.κ.

Ως τις αρχές του 15ου αιώνα, το οθωμανικό κράτος ενίσχυε οικονομικά τους τεκέδες. Από την εποχή όμως του σουλτάνου Μεχμέτ Α' (1403 - 1421), κυρίως όμως από την εποχή του σουλτάνου Μεχμέτ Β' του Πορθητή (1451 - 1481) η σουνιτική παράταξη κατέβαλε τεράστιες προσπάθειες δραστηριοποιώντας τους ουλεμάδες, για την ανάδειξη της σε επίσημη θρησκεία του κράτους, παραγκωνίζοντας τους ετερόδοξους δερβίσηδες απ' όλες τις πτυχές του δημοσίου βίου των Οθωμανών. Το γεγονός αυτό είχε σαν συνέπεια την περιθωριοποίηση των Μπεκτασήδων και των άλλων ετερόδοξων δερβίσηδων και την εφαρμογή σε βάρος τους σκληρών μέτρων.

Από την αλλαγή της πολιτικής των Οθωμανών σουλτάνων, έναντι των Μπεκτασήδων, επωφελήθηκε βασικά ο σουνιτισμός. Μετά από αυτά όμως όλες οι ομάδες των ετερόδοξων δερβίσηδων (Αχήδες, Χουρουφήδες, Κιζιλμπάσηδες), συσπειρώνονται γύρω από τους επώνυμους μπεκτασήδες δερβίσηδες και ενισχύουν καθοριστικά την περαιτέρω οργάνωση και δραστηριοποίηση του Μπεκτασισμού στον Βαλκανικό χώρο, σχηματίζοντας ένα είδος ισχυρού μετώπου εναντίον του σουνιτικού κρατικισμού.

Όπως αναφέρθηκε σε προηγούμενο σημείο του γραπτού αυτού ο τεκές του Κιζίλ-Ντελή της Ρούσσας, ήταν ο δεύτερος κατά σειρά προτεραιότητας μετά του κεντρικού τεκέ του Χατζή Μπεκτάς στη Μικρά Ασία και ο σημαντικότερος στο Βαλκανικό χώρο. Ύστερα όμως από διαταγή του σουλτάνου Μαχμούτ Β' δημεύτηκε όλη η μεγάλη περιουσία της κινητής και ακίνητης περιουσίας των Μπεκτασικών τεκέδων. Έτσι δημεύτηκαν όλα τα χωριά που ανήκαν τους Μπεκτασήδες με όλη την ακίνητη τους περιουσία, οι γεωργικές εκμεταλλεύσεις, ακόμη και τα μαγειρικά τους σκεύη, καθώς και τα χρηματικά ποσά από το φόρο της δεκάτης που ανήκαν στους απογόνους του Κιζίλ Ντελή Σουλτάν, ο οποίος είναι θαμμένος στον τεκέ της Ρούσσας.

Επειδή όλα τα χρόνια λόγω του μικρού πληθυσμού τους δέχθηκαν μεγάλες πιέσεις από τους σουνίτες μουσουλμάνους ενδιαφέρθηκε το Στέιτ Ντιπάρτμεντ όπου σε έκθεση του για τα ανθρώπινα δικαιώματα τους στην Ελλάδα ανέφεραν ότι μέλη τους καταγγέλλουν "θρησκευτική παρενόχληση από την πλειοψηφία των Σουνιτών στα χωριά τους". Το ετήσιο πανηγύρι τους στην περιοχή τους είχε καπελωθεί όλα τα χρόνια από ανθρώπους που με την καθοδήγηση του τουρκικού προξενείου οργάνωναν το πανηγύρι. Εδώ όμως και 3-4 χρόνια οι Μπεκτασήδες πήραν την κατάσταση στα χέρια τους και οργανώνουν αυτοί το πανηγύρι που έχει αποκλειστικά και μόνο θρησκευτικό χαρακτήρα, παρά τις πιέσεις που δέχονται από γνωστά ανθελληνικά κέντρα. Γι' αυτό θα πρέπει το ελληνικό κράτος να προστατέψει αυτούς τους ανθρώπους που προσπαθούν με νύχια και με δόντια να κρατήσουν γνήσια την θρησκευτική τους ιδιαιτερότητα ευρισκόμενοι μέσα στη λαοθάλασσα των σουνιτών, με την ιδιαιτερότητά τους δε αυτή θα πρέπει να τύχουν ιδιαίτερης προσοχής και αγάπης και από τους άλλους μουσουλμάνους αλλά και από τους χριστιανούς συμπολίτες τους ολοκλήρης της Θράκης.

Πηγές
Μπεκτασήδες κάτοικοι της Ροδόπης
Οι μουσουλμάνοι κάτοικοι της Θράκης - 
Ευστράτιος Ζεγκίνης