Οι Τρεις Ιεράρχες και η Ελληνική Παιδεία …σήμερα

Γιορτή των Τριών Ιεραρχών του Μεγάλου Βασιλείου, του Γρηγόριου και του Θεολόγου και του Ιωάννη του Χρυσόστομου και η εκκλησία μας τιμάει τη μνήμη των τριών κορυφαίων πατέρων της. «Τριών Μεγίστων Φωστήρων της Τρισηλίου Θεότητος», όπως λέει το σχετικό Απολυτίκιο, τοποθετώντας τους στην κορυφή της πυραμίδας, στην τιμητικότερη θέση, ανάμεσα στη χορεία των Θεοφόρων πατέρων, γιατί με τη ζωή τους, που ήταν υπόδειγμα λιτότητας και ταπεινότητας, το θάρρος τους να συγκρουστούν με την κάθε είδους εξουσίας και μέσα από μια αρμονική ταύτιση της χριστιανικής τους πίστης με το αρχαίο ελληνικό πνεύμα, θεμελίωσαν στέρεα την έννοια της ανθρώπινης αρετής, καταξίωσαν το γήινο προορισμό του ανθρώπου και έδωσαν ουσιαστικό νόημα, στην ορθοδοξία και τον ελληνοχριστιανικό πολιτισμό.

Μαζί με την Εκκλησία όμως και η Πολιτεία έχει καθιερώσει την ημέρα αυτή, ως ημέρα των Γραμμάτων, ως ημέρα της Ελληνικής Παιδείας και γιορτάζει τη μνήμη τους, ως οικουμενικών δασκάλων και τούτο γιατί οι Τρείς Ιεράρχες πέρα από το πολυσχιδές θεολογικό τους έργο, συνέβαλαν αποφασιστικά και στη διάδοση των ελληνικών γραμμάτων.

Ασχολήθηκαν με θέματα της Παιδείας και της Αρωγής των νέων και διατύπωσαν βασικές παιδαγωγικές αρχές που χαρακτηρίστηκαν για τη διαχρονικότητα, αλλά και την πληρότητά τους.

Έτσι διαμόρφωσαν, για την εποχή τους, ένα νέο ιδεώδες στην Αγωγή των νέων, το Ελληνοχριστιανικό ιδεώδες, μέσα στο οποίο συμπεριέλαβαν και όλες τις αξίες του Αρχαίου Κλασικού Πνεύματος, ένα διαρκές ιδεώδες που και σήμερα ακόμα, θα μπορούσε να είναι ζητούμενο για την Παιδεία μας.

Κεντρικός πυρήνας αυτού του Ιδεώδες, την Τριών Ιεραρχών αποτέλεσε ο άνθρωπος, ο νέος υπό διαμόρφωση άνθρωπος και στόχος η διαρκής ισόρροπη και αρμονική ψυχοσωματική του εξέλιξη και διάπλαση του χαρακτήρα του, μέσω της Αγωγής, τόσο στην οικογένεια, όσο και στο σχολείο ειδικότερα.

Σκοπός, συνεπώς, της Αγωγής των νέων, για τους Τρείς Ιεράρχες είναι η δημιουργία μιας υγιούς και χριστιανικής κοινωνίας που να κυριαρχείται από αγάπη και σεβασμό στον άνθρωπο, το κύτταρο της κοινωνίας. Επομένως η Αγωγή και η Παιδεία των νέων, μέσω της Οργανωμένης Εκπαίδευσης πρέπει να έχουν πρωταρχικά ανθρωπιστική και κοινωνική κατεύθυνση, με τελικό σκοπό και στόχους τη σταδιακή συγκρότηση του σε ολοκληρωμένη προσωπικότητα και την ομαλή του ένταξη στο κοινωνικό σύνολο.

Ο άνθρωπος λοιπόν και κύρια, ο νέος υπό διαμόρφωση άνθρωπος και η προοδευτική, μέσω της Αγωγής και του σχολείου, διάπλαση του χαρακτήρα του, στηριγμένη πάνω στις διαχρονικές ηθικές αρχές και αξίες της αρετής, της εργασίας και της δικαιοσύνης, αποτελεί τον κεντρικό πυρήνα των παιδαγωγικών και διδακτικών τους υποδείξεων και αρχών.

Την οικογένεια, κατά κύριο λόγο και το σχολείο, θεωρούν οι Τρείς Ιεράρχες, τους κύριους φορείς της Αγωγής των νέων και το «παράδειγμα», ως την κορυφαία παιδαγωγική αρχή τους, το σημαντικότερο και βασικότερο αξίωμα, στη διαπαιδαγώγηση των παιδιών.

Ο δάσκαλος, για τους Τρείς Ιεράρχες, είναι Αρχέτυπο βίου, νόμους έμψυχος, κανών αρετής. Ο δάσκαλος δηλαδή, υπό την ευρεία του έννοια, πρέπει να είναι πλάστης ψυχής και σώματος, είναι λειτουργός και παιδαγωγός, είναι καθοδηγητής, ολοκληρωμένη προσωπικότητα, με άρτια παιδαγωγική και διδακτική κατάρτιση, πρότυπο και υπόδειγμα προς μίμηση.

Ο δάσκαλος «παιδαγωγός» αναγνωρίζει και σέβεται την ιδιαιτερότητα του κάθε μαθητή, ανακαλύπτει το "διαμαντάκι" που κρύβει μέσα του και με την άρτια επιστημονική και παιδαγωγική του κατάρτιση, σμιλεύει καθημερινά την παιδική του ψυχή και σφυρηλατεί προοδευτικά τον χαρακτήρα του.

Για όλη τους αυτή τη συνεισφορά στην Παιδεία, οι Τρείς Ιεράρχες χαρακτηρίστηκαν «Οικουμενικοί δάσκαλοι» και η ημέρα της γιορτής τους από την Εκκλησία, καθιερώθηκε και από την Πολιτεία ως ημέρα των Γραμμάτων, της Ελληνικής Παιδείας και του Πνεύματος και γιορτάζεται με αργία σε όλα τα εκπαιδευτικά μας ιδρύματα.

Η σημερινή ημέρα επομένως είναι ημέρα μνήμης, είναι ημέρα γιορτής της Νεολαίας μας, άλλα ταυτόχρονα πρέπει να είναι για όλους μας από την οικογένεια, το σχολείο, τους εκπαιδευτικούς, αλλά και την κοινωνία ευρύτερα ημέρα σκέψης και προβληματισμού.

Προβληματισμού βεβαίως πάνω σε καίρια ερωτήματα που μπαίνουν καθημερινά, από ειδικούς και μη, από αρμόδιους και αναρμόδιους, από γονείς και συλλόγους γονέων, αλλά και από την κοινωνία γενικότερα, στο κατά πόσο το σημερινό σχολείο ανταποκρίνεται στις ανάγκες αλλά και τις απαιτήσεις της εποχής; Μας ικανοποιεί, ως Κοινωνία, η εικόνα των σχολείων μας σήμερα; Είναι τα σχολεία μας χώρος αγωγής και διαπαιδαγώγησης της νεολαίας, σύμφωνα με τις συνταγματικές επιταγές; Οι εκπαιδευτικοί μας δύνανται και ασκούν τον παιδαγωγικό τους ρόλο, πέρα από την εκπαιδευτική διαδικασία στο γνωστικό μέρος της εκπαίδευσης και τι προβλήματα συναντούν;

Αυτά και πολλά άλλα, είναι ερωτήματα που αποκτούν απαντήσεις, τόσο από την Πολιτεία και τους επιστημονικούς φορείς, όσο και από τους ίδιους τους εκπαιδευτικούς, μια και η Εκπαιδευτική διαδικασία είναι μια διαρκής και ζώσα διαπροσωπική κατάσταση που πρέπει να αξιολογείται συνεχώς και νε επικαιροποιείται, ανάλογα με τις ανάγκες των καιρών και της κοινωνίας.

Τα καθημερινά συμβαίνοντα στους χώρους των σχολείων με συμπεριφορές βίας και επιθετικότητα, μεταξύ των μαθητών, με φαινόμενα «μπούλινγκ» και σεξουαλικής παρενόχλησης, βοηθούντων και των μέσων κοινωνικής δικτύωσης, με απαράδεκτες και αντικοινωνικές συμπεριφορές μαθητών προς τους εκπαιδευτικούς, αλλά και γονιών μαθητών, με λεκτικές επιθέσεις και βιαιοπραγίες εναντίον των εκπαιδευτικών, πολλές φορές και με παρουσία των παιδιών τους, επιβεβαιώνουν την αναγκαιότητα για τη λήψη μέτρων τόσο από τις Σχολικές κοινότητες, όσο και από την Πολιτεία, πριν οδηγηθούμε στο χειρότερο.

Ζούμε σε μια κοινωνία πολύ μακρινή -όπως είναι φυσικό, απ' αυτή των Τριών Ιεραρχών. Σε μια κοινωνία ανοιχτή, πολιτισμική, όπως την ονομάζουμε, που αλλάζει με ταχύτατους ρυθμούς, μια κοινωνία που διακρίνεται για τη δυνατότητα γρήγορης προσαρμογής της σε νέα και ξένα πρότυπα και συνήθειες.

Τα καθημερινά τραγικά γεγονότα που συμβαίνουν γύρω μας, δηλώνουν ότι είμαστε στη διαδρομή μιας πορείας που οδηγεί στον εκτραχηλισμό της κοινωνίας και την πτώση των ηθικών αξιών. Η ανθρώπινη ζωή δεν αποτελεί αξία και δεν δείχνουν την αγριότητα των ανθρώπων που κυρίως των νέων, προς τον συνάνθρωπο. Η δολοφονία του νεαρού Άλκη Καμπανού πέρυσι τέτοιο καιρό στη Θεσσαλονίκη από μια εγκληματική ομάδα συνομηλίκων του χωρίς αιτία, αποτελεί ένα τέτοιο γεγονός αγριότητας, που δείχνει ότι οι ανθρώπινες σχέσεις δοκιμάζονται, οι διαχρονικές ηθικές αξίες περιφρονούνται και ο θεσμός της οικογένειας έχασε την παλιά παραδοσιακή της εικόνα.

Η συμβίωση των νέων ζευγαριών έγινε μια δύσκολη υπόθεση. Το εγώ κυριαρχεί στις σχέσεις των ανθρώπων και οι συγκρούσεις αρχίζουν πολύ γρήγορα με συνέπεια τα διαζύγια, αλλά και το κακό οικογενειακό περιβάλλον. Η διαμάχη των γονιών συχνά έχει αρνητικό αντίκτυπο στη συμπεριφορά των παιδιών και εύκολα μπορεί να τα οδηγήσει σε έντονο ψυχικό στρες, επιθετικότητα και αντικοινωνικές εκδηλώσεις.

Μέσα σ' αυτό το τοξικό κοινωνικό και οικογενειακό περιβάλλον, το έργο του σχολείου και των εκπαιδευτικών με την ποικιλομορφία των σχολικών τάξεων, λόγω της πολυπολιτισμικότητας και της αθρόας ένταξης σ' αυτές παιδιών μεταναστών, έγινε πολύ πιο σύνθετο και προβληματικό και δύσκολα διαχειρίσιμο σήμερα.

Η εικόνα των σχολείων -όπως ομολογείται και από τα ίδια τα παιδιά δεν είναι θετική. Το σχολείο δεν είναι ελκυστικό για τους μαθητές. Είναι υπερβολικά ανταγωνιστικό και αποκλειστικά βαθμοθηρικό, ιδιαίτερα στην Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση, βοηθούσης και της οικογένειας, που πιέζει καθημερινά το παιδί για καλύτερους βαθμούς και μόνο.

Το παιδαγωγικό κλίμα που επικρατεί στις τάξεις των σχολείων και λόγω της συμπεριφοράς πολλών μαθητών, αλλά και της πολυμορφίας τους και του διαφορετικού επιπέδου των μαθητών είναι δύσκολα διαχειρίσιμο.

Η διαπολιτισμική μορφή εκπαίδευσης που διαφημίστηκε τις τελευταίες δεκαετίες, ως το μέσο που θα μπορούσε να ξεπεράσει αρκετά προβλήματα με την ομαλή ένταξη και ενσωμάτωση των παιδιών των μεταναστών στο ελληνικό εκπαιδευτικό σύστημα δεν επιβεβαιώνεται από την καθημερινή σχολική πραγματικότητα.

Επί πλέον, όμως και η ίδια η εικόνα των εκπαιδευτικών δεν είναι αυτή που απαιτούν οι περιστάσεις.

Ο σημερινός εκπαιδευτικός έχασε σταδιακά ή αν θέλετε, χάνει καθημερινά την αίγλη του παιδαγωγού και καθοδηγητή. Έπαψε να αποτελεί πρότυπο και παράδειγμα προς μίμηση από τους μαθητές του, αδυνατώντας πολλές φορές να επικοινωνήσει μαζί τους στην τάξη. Η μακρόχρονη απουσία Αξιολόγησης τόσο του ίδιου του εκπαιδευτικού όσο και του παραγόμενου εκπαιδευτικού έργου, έβλαψε συνολικά των προς τα έξω εικόνα του εκπαιδευτικού κόσμου, έφερε την ισοπέδωση προς τα κάτω και οδήγησε εν πολλοίς στην ήσσονα, λεγομένη, προσπάθεια.

Για όλους αυτούς τους λόγους, χρειάζονται αλλαγές στο εκπαιδευτικό μας σύστημα, τέτοιες που να μπορούν να αλλάξουν συνολικά την εικόνα των σχολείων μας και ειδικότερα στο χώρο της Πρωτοβάθμιας και Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης.

Η Πολιτεία και οι ειδικοί οφείλουν να προβληματιστούν και να προτείνουν λύσεις πρωτοποριακές.

Κατά την προσωπική και ταπεινή μου γνώμη, η επί πολλά χρόνια θρυλούμενη αλλά και μη γενόμενη ακόμα αναθεώρηση του περιβόητου άρθρου 16 του Συντάγματος που θα επιτρέψει και στη χώρα μας, όπως συμβαίνει παντού, την ίδρυση ιδιωτικών πανεπιστημίων μπορεί να δώσει τις λύσεις που αναζητούμε, αρκεί να υπάρξει η κατάλληλη βούληση.

Βέβαια αλλαγές και μάλιστα δομικές για το ελληνικό σχολείο προτείνει και ο διευθυντής του προγράμματος PIZA του Οργανισμού Οικονομικής Συνεργασίας και Ανάπτυξης στην Ευρώπη (ΟΟΣΑ) που ασχολείται με την αξιολόγηση των εκπαιδευτικών προγραμμάτων των χωρών μελών του Οργανισμού.

Σε συνέντευξή του στην εφημερίδα Καθημερινή της 3 Νοεμβρίου 2022 και με τίτλο «Οι δομικές αλλαγές που πρέπει να γίνουν στο ελληνικό σχολείο» ο κος Ανδρέας Σλάϊχερ δήλωσε μεταξύ άλλων: «Η Ελλάδα ξοδεύει μεγάλα χρηματικά ποσά για την εκπαίδευση, αλλά με χαμηλά αποτελέσματα.

Η διδασκαλία στην Ελλάδα είναι εστιασμένη στην παράδοση της ύλης, με τους μαθητές να παίρνουν επιφανειακή γνώση, παπαγαλίζοντας.

Οι Έλληνες μαθητές είναι πολύ καλοί στο να απομνημονεύουν, δυσκολεύονται όμως να προεκτείνουν τις γνώσεις τους, και να τις εφαρμόσουν σε συνηθισμένες καταστάσεις.

Μια πρόκληση είναι οι Έλληνες μαθητές να διδάσκονται λιγότερα αντικείμενα και σε μεγαλύτερο βάθος. Το Εκπαιδευτικό σύστημα στην Ελλάδα είναι άτομο-κεντρικό παραμένει ένα σύστημα στο οποίο η γνώση ρέει με κάθετο τρόπο (Δασκαλοκεντρικό - δάσκαλος προς μαθητή) και όχι οριζόντια, δηλαδή με δημιουργικό και συνεργατικό πνεύμα, ανάμεσα σε μαθητές, εκπαιδευτικούς, σχολεία, θεσμούς τοπικής αυτοδιοίκησης και την κοινωνία.

Οι εκπαιδευτικοί έχουν μάθει να εργάζονται ατομικά και απομονωμένα, χωρίς να επικοινωνούν μεταξύ τους».

Για να αναπτυχθεί η Εκπαίδευση και η αποτελεσματική γνώση χρειάζεται ισχυρός κοινωνικός ιστός, που να συμβάλλει στην αποδοτικότερη λειτουργία του.

Η οικογένεια, οι σύλλογοι Εκπαιδευτικών και γονέων, διάφοροι εκπαιδευτικοί φορείς, η Τοπική Αυτοδιοίκηση, οφείλουν όλοι να στηρίζουν το έργο του Σχολείου".

Απαντώντας τέλος στην ερώτηση για το ρόλο των γονέων στην εκπαιδευτική διαδικασία δήλωσε:

«Τα τελευταία χρόνια διαπιστώνουμε την εμπορευματοποίηση της Εκπαίδευσης. Οι καθηγητές έχουν γίνει ένα είδος παροχών υπηρεσιών και οι γονείς πελάτες. Αυτό δεν βοηθά καθόλου, διότι η εκπαίδευση πάντα και πρωτίστως μια κοινωνική συσχετιστική διαδικασία. Δεν είναι δηλαδή μια συναλλαγή αλλά μια σχέση.

Η στάση των γονιών απέναντι στους εκπαιδευτικούς επηρεάζει τον τρόπο με τον οποίο το παιδί αντιμετωπίζει το σχολείο. Οι γονείς πρέπει να δείχνουν στο παιδί τους, όχι αυτό που κάνει στο σχολείο, είναι πολύ σημαντικό για τους ίδιους, ότι σέβονται το ρόλο των εκπαιδευτικών και ότι το σχολείο έχει μεγάλη σημασία γι' αυτούς».

Κλείνοντας και με την ελπίδα για ένα καλύτερο σχολείο στο μέλλον που να ικανοποιεί τις ανάγκες και τα ενδιαφέροντα των μαθητών και ταυτόχρονα να αναγνωρίζει και να σέβεται, την προσωπικότητα και το ρόλο των εκπαιδευτικών.

Χρόνια πολλά στη μαθητιώσα νεολαία και στους εκπαιδευτικούς.

*Ο Μιχάλης Καλογιαννίδης είναι τ. εκπαιδευτικός-νομικός